BÁO CÁO TRƯỜNG HỢP CHẬM PHÁT TRIỂN TÂM THẦN DI TRUYỀN LIÊN QUAN GEN IQSEC2

BÁO CÁO TRƯỜNG HỢP CHẬM PHÁT TRIỂN TÂM THẦN DI TRUYỀN LIÊN QUAN GEN IQSEC2
Nguyễn Thu Nga1, Hoàng Thị Ngọc Lan1,2, Nguyễn Thị Thanh Mai1, Hoàng Thu Lan 1,3, Nguyễn Thị Minh Ngọc3, Lương Thị Lan Anh1,2,

Chậm phát triển tâm thần (CPTTT) là tình trạng giới hạn đáng kể hoạt động trí tuệ và hành vi thích nghi, khởi phát trước 18 tuổi. Đột biến trên gen IQSEC2 nằm trên nhiễm sắc thể (NST) X đã được biết đến là một trong những nguyên nhân gây CPTTT, có thể kèm theo các bất thường thần kinh, tâm thần khác. Nghiên cứu của chúng tôi báo cáo một biến thể sai nghĩa nằm trên exon 5 của IQSEC2, NM_001111125.3: c.2278G>A, ở một gia đình có hai anh em biểu hiện CPTTT, sử dụng phương pháp giải trình tự nhóm gen lâm sàng. Đột biến của hai anh em ở dạng bán hợp tử được di truyền từ người mẹ có kiểu gen dị hợp tử. Kết quả này giúp gia đình người bệnh có được thông tin áp dụng trong sàng lọc, chẩn đoán trước sinh ở những lần mang thai sau. Đồng thời, nghiên cứu đóng góp thêm dữ liệu về biến thể gen IQSEC2 trong quần thể người bệnh CPTTT ở Việt Nam, là cơ sở quyết định cho chẩn đoán, tư vấn di truyền và quản lý người bệnh.

CPTTT là một trạng thái ngừng phát triển hoặc phát triển không đầy đủ về trí tuệ, được đặc trưng bởi sự giới hạn đáng kể hoạt động trí tuệ và hành vi thích nghi, biểu hiện trước 18 tuổi. CPTTT ảnh hưởng tới 1-3% dân số thế giới,1 tạo nên gánh nặng to lớn cho gia đình và xã hội.
Các khiếm khuyết trên các gen liên kết NST X từ lâu đã được tập trung nghiên cứu trong CPTTT, do sự khác biệt về tỷ lệ mắc ở người nam so với người nữ. NST X chỉ chiếm khoảng 5% hệ gen người nhưng lại chứa đến 15% số gen liên quan đến CPTTT.2 Bên cạnh các gen liên kết X đã được biết đến rộng rãi có liên quan đến CPTTT như gen FMR1, MECP2, gen IQSEC2 cũng chịu trách nhiệm cho khoảng 2% số bệnh nhân mắc CPTTT, động kinh.3 Gen IQSEC2 có chiều dài 93,7kb, nằm trên nhánh ngắn của NST X, được biểu hiện chủ yếu ở não và mô cơ. Sản phẩm protein của IQSEC2 được phân lập ở các synap glutamate kích thích, là thành phần của phức hợp thụ thể N-methyl-Daspartate (NMDA), và được cho là có vai trò trong hoạt động điều hoà con đường thụ thể α- amino-3-hydroxyl-5-methyl-4-isoxazolepropionic acid (AMPA), trong quá trình linh động synap và trong quá trình hình thành gai thần kinh. Bất thường chức năng protein IQSEC2 có thể dẫn đến CPTTT, các rối loạn hành vi xã hội hay động kinh. Hiện có ít nhất 70 đột biến trên IQSEC2 liên quan tới CPTTT đã được mô tả,4 bao gồm các biến thể sai nghĩa, vô nghĩa, biến thể vị trí nối, mất đoạn, lặp đoạn, indel và các biến thể cấu trúc. Ở nữ giới, các biến thể hầu hết là mới phát sinh (de novo). Ở nam giới, 2/3 số trường hợp là mới phát sinh, 1/3 số trường hợp còn lại là do di truyền; các biến thể được di truyền chủ yếu là biến thể sai nghĩa.