Tiêu chảy cấp: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị

Tiêu chảy cấp là một trong những bệnh được báo cáo phổ biến, chỉ đứng sau nhiễm trùng đường hô hấp. Trên toàn thế giới, tiêu chảy cấp là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ em dưới bốn tuổi, đặc biệt là ở các nước đang phát triển.

Vậy tiêu chảy cấp là gì?

Bệnh tiêu chảy cấp tính là bệnh truyền nhiễm cấp tính nguy hiểm, với các triệu chứng chính là tiêu chảy, nôn, mất nước, rối loạn điện giải, nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến tử vong.

• Tiêu chảy kéo dài dưới 2 tuần được gọi là tiêu chảy cấp.

• Tiêu chảy mãn tính kéo dài hơn 4 tuần.

• Virus. Các loại virus có thể gây tiêu chảy bao gồm virus Norwalk, cytomegalovirus và hepatitis. Rotavirus là một nguyên nhân phổ biến của tiêu chảy cấp ở trẻ em, cong người lớn là norovirus.

• Vi khuẩn và ký sinh trùng. Thực phẩm hoặc nước bị ô nhiễm có thể truyền vi khuẩn và ký sinh trùng vào cơ thể. Khi đi du lịch ở các nước đang phát triển, tiêu chảy do vi khuẩn và ký sinh trùng thường được gọi là tiêu chảy do du lịch. Clostridium difficile là một loại vi khuẩn khác có thể gây nhiễm trùng nghiêm trọng gây tiêu chảy, và nó có thể xảy ra sau một đợt điều trị bằng thuốc kháng sinh hoặc trong khi đang điều trị tại bệnh viện.

• Thuốc. Nhiều loại thuốc, như kháng sinh, có thể gây tiêu chảy. Thuốc kháng sinh tiêu diệt cả vi khuẩn tốt và xấu, có thể làm xáo trộn sự cân bằng tự nhiên của vi khuẩn trong ruột. Các loại thuốc khác gây tiêu chảy như thuốc ung thư và thuốc kháng axit có magie

• Không dung nạp Lactose. Lactose là một loại đường được tìm thấy trong sữa và các sản phẩm từ sữa khác. Những người gặp vấn đề trong việc tiêu hóa đường sữa bị tiêu chảy sau khi ăn các sản phẩm từ sữa. Không dung nạp Lactose có thể tăng theo tuổi tác vì mức độ enzyme giúp tiêu hóa đường sữa bị giảm từ khi còn nhỏ.

• Fructose. Fructose là một loại đường được tìm thấy tự nhiên trong trái cây và mật ong. Đôi khi nó được thêm vào như một chất làm ngọt cho một số đồ uống. Ở những người gặp vấn đề  trong việc tiêu hóa fructose, nó có thể dẫn đến tiêu chảy.

• Chất ngọt nhân tạo. Sorbitol và mannitol – chất làm ngọt nhân tạo có trong kẹo cao su và các sản phẩm không đường khác – có thể gây tiêu chảy ở một số người khỏe mạnh.

• Phẫu thuật. Phẫu thuật cắt bỏ bụng hoặc túi mật đôi khi có thể gây ra tiêu chảy.

Tiêu chảy cấp ở người lớn được chia làm 2 nhóm:

• Nhóm 1 là tiêu chảy cấp xâm nhập có kèm theo sốt và phân có máu thường gặp trong các trường hợp viêm ruột xuất tiết hay do ký sinh trùng.

• Nhóm 2 là tiêu chảy cấp không xâm nhập không kèm theo sốt và phân có máu, nhưng thường là do nhiễm virus, tính chất phân toàn nước, ít đau bụng.

Ngoài ra ở cả hai nhóm có thể có thêm các triệu chứng khác như:

• Đau bụng: Cơn đau nhói hay đau âm ỉ và đau tăng lên khi đi đại tiện.

• Nôn: Nôn ra thức ăn, nước và thậm chí là dịch mật.

• Gầy sút cân nhanh

• Da khô, khát nước

• Ít hoặc không đi tiểu

• Mệt mỏi, chóng mặt

• Nước tiểu sẫm màu

Tiếp xúc với các tác nhân truyền nhiễm là yếu tố nguy cơ chính của tiêu chảy cấp. Vi khuẩn và virus thường lây truyền qua đường phân-miệng, vì vậy rửa tay và vệ sinh là rất quan trọng để ngăn ngừa nhiễm trùng

• Tuổi: trẻ em (dưới 5 tuổi), người cao tuổi (trên 60 tuổi).

• Phơi nhiễm độc tố của vi khuẩn ruột: người đi du lịch ở những nơi chậm phát triển, vệ sinh môi trường kém, thực phẩm bị nhiễm khuẩn.

• Vệ sinh cá nhân không tốt.

• Lạm dụng thuốc kháng sinh có thể mắc bệnh nhiễm Clostridium difficlie, loạn khuẩn ruột.

• Độ pH dịch vị giảm: bệnh lý viêm dạ dày mạn, sử dụng nhiều các thuốc ức chế bài tiết acid.

• Suy giảm hệ miễn dịch: HIV/AIDS, hóa trị bệnh ung thư, suy dinh dưỡng.

Các biện pháp phòng ngừa tiêu chảy cấp bao gồm:

• Rửa tay thường xuyên với xà phòng trong ít nhất 20 giây. Rửa tay trước và sau khi chuẩn bị thức ăn. Rửa tay sau khi xử lý thịt sống, sử dụng nhà vệ sinh, thay tã, hắt hơi, ho và xì mũi.

• Sử dụng chất khử trùng tay khi không tiện rửa tay. Sử dụng chất khử trùng tay chứa cồn khi bạn không thể đi đến bồn rửa. Đổ chất khử trùng tay như dùng kem dưỡng da tay, đảm bảo che kín mặt trước và mặt sau của cả hai tay. Nên sử dụng sản phẩm có chứa ít nhất 60% cồn.

• Tiêm phòng giúp bảo vệ trẻ sơ sinh khỏi rotavirus, nguyên nhân phổ biến nhất gây tiêu chảy do virus ở trẻ em.

Ngăn ngừa tiêu chảy khi đi du lịch bằng cách

• Cẩn thận về đồ ăn. Ăn thức ăn nóng và được nấu chín. Tránh trái cây và rau sống trừ khi bạn có thể tự bóc chúng. Ngoài ra, tránh các loại thịt sống hoặc nấu chưa chín và thực phẩm từ sữa.

• Cẩn thận về đồ uống. Uống nước đóng chai, soda, bia hoặc rượu vang được phục vụ trong thùng chứa ban đầu của nó. Tránh nước máy và nước đá viên. Sử dụng nước đóng chai ngay cả để đánh răng. Giữ kín miệng trong khi bạn tắm.

• Sử dụng đồ uống được làm bằng nước đun sôi như cà phê và trà. Hãy nhớ rằng rượu và caffeine có thể làm nặng thêm bệnh tiêu chảy và làm mất nước trầm trọng hơn.

• Hỏi bác sĩ về thuốc kháng sinh. Nếu đi du lịch đến một quốc gia đang phát triển trong một thời gian dài, hãy hỏi bác sĩ về thuốc kháng sinh trước khi đi, đặc biệt là những người có hệ thống miễn dịch yếu.

• Kiểm tra cảnh báo du lịch. Xem xét các cảnh báo về bệnh được đăng tải trên các phương tiện truyền thông đại chúng ở mỗi quốc gia đang định đến.

Bác sĩ sẽ hỏi về tiền sử bệnh tật, xem xét các loại thuốc đang sử dụng, khám thực thể và thực hiện một số xét nghiệm để xác định nguyên nhân gây ra bệnh tiêu chảy cấp như:

• Xét nghiệm công thức máu giúp chỉ ra nguyên nhân gây ra tiêu chảy.

• Xét nghiệm phân để xem vi khuẩn hoặc ký sinh trùng gây tiêu chảy hay không.

• Soi hậu môn và tràng sigma

Hầu hết các trường hợp tiêu chảy tự khỏi trong vòng một vài ngày mà không cần điều trị. Nếu người bệnh đã thử thay đổi lối sống và áp dụng các biện pháp khắc phục tại nhà cho bệnh tiêu chảy mà không thành công, bác sĩ sẽ sử dụng các biện pháp điều trị sau:

• Thuốc kháng sinh có thể giúp điều trị tiêu chảy do vi khuẩn hoặc ký sinh trùng, nhưng nếu tác nhân là virus thì thuốc kháng sinh không có tác dụng.

• Đối với hầu hết người lớn bị tiêu chảy cấp đều được khuyến nên uống nhiều nước, nếu uống nước làm đau dạ dày hoặc gây nôn, bác sĩ sẽ chỉ định truyền dịch qua đường tĩnh mạch .

• Uống nước là một cách tốt để thay thế lượng nước đã mất đi, nhưng nó không chứa muối và chất điện giải – các khoáng chất như natri và kali – rất cần thiết cho cơ thể. Người bệnh có thể giúp duy trì mức độ chất điện giải bằng cách uống nước ép trái cây cho kali hoặc ăn súp cho muối natri. Nhưng một số loại nước ép trái cây, chẳng hạn như nước táo, có thể làm cho bệnh tiêu chảy nặng hơn.

• Đối với trẻ em, hãy hỏi bác sĩ về việc sử dụng dung dịch bù nước đường uống, chẳng hạn như Pedialyte, để ngăn ngừa mất nước hoặc bù cho chất lỏng bị mất.

• Nếu bác sĩ xác định người bệnh sử dụng loại kháng sinh gây ra tiêu chảy, thì bác sĩ có thể giảm liều hoặc thay thế thuốc khác cho người bệnh.

Xem thêm:

• Phòng và điều trị tiêu chảy cấp ở trẻ nhỏ
• Những lưu ý dinh dưỡng khi bị tiêu chảy
• Tiêu chảy kéo dài có nguy hiểm không?
• Biến chứng thường gặp và sai lầm phổ biến về bệnh tiêu chảy cấp
• Bệnh tiêu chảy cấp do Rota virus có lây không?
• Cách nấu cháo đủ dinh dưỡng cho trẻ bị tiêu chảy