25 Công dụng của Cây và Quả Bồ kết tốt cho sức khỏe người Việt

Bồ kết là loại quả rất quen thuộc với người dân ở các vùng nông thôn, quả dùng làm dầu gội trị gàu, giúp tóc óng mượt hơn. Nhưng ít ai biết công dụng của cây bồ kết với sức khỏe rất tuyệt vời, trong Đông y được ứng dụng nhiều trong bài thuốc chữa bệnh.

Cây bồ kết là gì

• Tên khoa học: Fructus Gleditschiae
• Họ: Vang (Caesalpiniaceae)
• Tên gọi khác: Chùm kết, bồ kếp, tạo giáp, tạo giác, trư nha tạo giác.

Là loại cây sống lâu năm, thân có gai, hạt giống hình hạt đậu nhưng có kích cỡ to hơn. Mỗi quả bồ kết trung bình có từ 30 đến 40 hạt. Hạt bồ kết có chứa một hàm lượng lớn dầu thực vật.

Bởi vậy, khi chưa có dầu gội như ngày nay, phụ nữ Việt Nam xưa kia thường coi đây như một loại thảo dược hữu hiệu giúp chị em có một mái tóc đen và óng ả.

Các loại bồ kết

Bồ kết tây

Bồ kết tây có tên khoa học là Albizzia lebbek Benth, cây có nguồn gốc từ châu Á nhiệt đới và Australia, có chùm hoa đẹp và thường được trồng để lấy bóng mát.

Là cây thân gỗ, cao trung bình 10 đến 15m, phân cành nhánh nhiều, thưa, màu xám trắng. Bồ kết tây có lá kép lông chim 2 lần, màu xanh nhạt, với 10 đến 18 đôi lá phụ hình bầu dục thuôn đều cả 2 đầu.

Hoa phát triển trên một cuống ngắn và mọc thành cụm ở nách lá. Quả bóng, dẹt, nổi rõ các hạt, có màu vàng rơm. Loài cây này mọc lên từ hạt, sinh trưởng rất khỏe.

Bồ kết ba gai

Danh pháp khoa học là Gleditsia triacanthos, đây là một loài cây thân gỗ, lá sớm rụng bắt nguồn từ miền đông Bắc Mỹ.

Bồ kết ba gai chủ yếu được tìm thấy trong các vùng đất ẩm ướt ven các thung lũng sông từ đông nam Nam Dakota kéo dài về phía nam tới New Orleans và miền trung Texas và về phía tây tới trung Pennsylvania.

Tác dụng của bồ kết

Quả bồ kết (tạo giác – Fructus Gleditschiae), là quả bồ kết chín khô. Sử dụng sống hoặc tẩm nước cho mềm, sấy khô, khi dùng phải bỏ hạt. Có khi lại được đốt thành than, tán bột.

Hạt bồ kết (tạo giác tử – Semen Gleditschiae), là loại hạt được phơi hay sấy khô sau khi lấy ra từ quả bồ kết chín.

Gai bồ kết (tạo thích, tạo giác thích – Spina Gleditschiae), là gai thu hoạch được ở thân cây bồ kết, mang đi phơi hay sấy khô hoặc thái mỏng rồi phơi hoặc sấy khô. Nước sắc gai bồ kết có tác dụng ức chế tụ cầu vàng do trong nó có chứa các hoạt chất kháng khuẩn và nấm.

Theo Đông y, bồ kết vị tính hơi ôn, vị cay mặn, có độc, vào 2 kinh Phế, Đại tràng. Có công dụng thông khiếu, sát trùng, tiêu đờm; làm cho hắt hơi. Dùng chữa cấm khẩu, trúng phong, tiêu thực, đờm suyễn, ích tinh, sáng mắt.

Hạt bồ kết: trong các sách cổ nói hạt bồ kết không độc, tính ôn, vị cay. Đây là vị thuốc có công dụng thông đại tiện, bí kết, điều trị mụn nhọt. Liều dùng  5 đến 10g bằng cách sắc uống.

Gai bồ kết: tính ôn không độc, có vị cay. Chữa ác sang, làm thông sữa, tiêu ung độc. Liều dùng 5 đến 10g dưới dạng thuốc sắc.

Trong cây bồ kết, rất nhiều bộ phận có chứa độc tính như: quả, lá, vỏ cây và hạt. Độc tính trong các bộ phận kể trên của loại cây này chỉ chỉ xuất hiện khi chúng còn tươi. Bởi vậy, khi làm thuốc chúng ta cần sao hay nướng thật vàng hoặc đốt thành than để loại bỏ hết độc tố.

Ngộ độc bồ kết thường có các triệu chứng như: nôn ói, nóng rát ở cổ, tức ngực; sau đó đau đầu, tiêu chảy, chân tay rã rời, mệt mỏi, tiêu ra nước có bọt.

Ngày nay, một số bệnh viện dùng bồ kết để thông khoan, chữa bí đại tiện và không trung tiện được sau khi mổ, chữa tắc ruột; có thể dùng cho trẻ em cả người lớn, thường chỉ sau 5 phút là tháo phân ngay.

Cách làm đơn giản như sau:

Bồ kết lấy quả, nướng thật vàng, đừng để còn sống hay nướng quá cháy, bỏ hột đi rồi tán thành bột nhỏ.

Lấy ống thông, đầu có bôi vaselin hay dầu, rồi chấm vào bột bồ kết, sau đó cho vào hậu môn sâu độ 3 đến 4cm, cứ thế làm 3 đến 4 lần cho bột vào trong hậu môn, sau 2 đền 5 phút bệnh nhân đi ngoài được.

Trường hợp hậu sau phẫu thuật không trung tiện được 2 đến 5 ngày, người bệnh bị trướng bụng, bí đại trung tiện, có khi nôn ra máu và nôn mửa liên tục; làm như trên chỉ sau 2 phút trung tiện và đi ngoài được ngay.

Bài thuốc chữa bệnh từ cây bồ kết

1. Trị trẻ nhỏ bị chốc đầu, rụng tóc

Quả bồ kết đốt thành than, tán nhỏ rửa sạch vết chốc, rồi dùng than bồ kết đắp lên.

2. Trị trẻ nhỏ chốc đầu, lở ngứa do nấm

Bồ kết ngâm vào nước nóng rửa sạch nơi tổn thương, sau đó lấy bột bồ kết đã đốt tồn tính tán bột và rắc vào.

3. Trị trúng phong cấm khẩu

Quả bồ kết bỏ hạt, dùng vỏ nướng cháy nghiền thành bột, uống 0,5 đến 1g/ngày. Khi sắc thì dùng 5 đến 10g quả bồ kết bỏ hạt sắc uống.

4. Trị méo miệng do trúng gió

Lấy 10 quả bồ kết nướng giòn, tán nhỏ mịn, trộn sền sệt với loại dấm tốt. Miệng méo về bên phải thì đắp má bên trái và ngược lại. Đến khi khô thì hòa thêm dấm cho vừa dẻo để đắp tiếp. Đối với người mới bị bệnh thì cách này rất có tác dụng.

5. Điều trị kinh giản, co giật, đờm ngược lên nghẹt cổ, miệng sùi đờm dãi, hoặc hen suyễn, đờm kéo lên khò khè khó thở

Sử dụng bồ kết đốt tồn tính và phèn phi lượng bằng nhau, trộn đều, hòa vào nước cho uống mỗi lần 0,5g, ngày uống 3 đến 6g cho đến khi hạ đờm xuống được hoặc nôn ra đờm thì ngừng.

6. Trị ho

Bồ kết 1g, đại táo 4g, quế chi 1g, sinh khương 1g, cam thảo 2g, nước 600ml, sắc còn 200ml chia uống 3 lần/ngày.

7. Hỗ trợ giảm đường huyết

Bên trong gai và trái bồ kết có một số chất giúp hạ đường huyết rất hiệu quả, tuy không tác động mạnh và nhanh như insulin, nhưng nó có thể giúp lượng đường huyết trong máu bệnh nhân giảm một cách từ từ, ổn định mà không gây ra tụt huyết áp quá đột ngột.

Chất keo của hạt bồ kết tươi có chứa một số chất glycosid, đường tự nhiên, protein… giúp hòa tan chất xơ và ổn định đường huyết.

Bệnh nhân tiểu đường có thể dùng tươi hoặc phơi khô trái bồ kết hãm nước rồi uống dần để trị bệnh. Trong khi uống hàng ngày cần chú ý liều dùng cần phù hợp với lượng đường huyết để có hiệu quả tốt nhất khi sử dụng.

8. Trị phụ nữ sưng vú

40g gai bồ kết thiêu tồn tính, 4g bạng phấn. Hai vị đều tán nhỏ, trộn đều, sử dụng 4g mỗi lần uống.

9. Phòng bệnh cho sản phụ

Rải một lượt quả bồ kết cùng mọt chút muối lên 1 chậu than củi đốt cháy đỏ dùng xông cho sản phụ.

10. Trị sâu răng, nhức răng

Bồ kết lấy quả tán nhỏ, đắp vào chân răng, nhổ đi nếu chảy nước dãi; chúng ta cũng có thể sử dụng bột bồ kết đốt tồn tính nhét vào chân răng.

Ta cũng có thể lấy quả bồ kết nướng cháy đen, bẻ vụn rồi ngâm với rượu trắng (4 phần rượu, 1 phần bồ kết). Sau 1 ngày, 1 đêm thì mang thuốc này ra ngậm, nhổ đi rồi lại ngậm, làm vài ngày là khỏi hẳn.

11. Trị nghẹt mũi, khó thở hoặc viêm xoang

Đốt quả bồ kết, mũi sẽ thông và dễ thở hơn sau khi xông khói vào mũi.

12. Thông mũi, tỉnh não

Hãm nước từ trái bồ kết tươi hoặc phơi khô nghiền nhỏ và pha nước uống, hương vị và mùi thơm của bồ kết giúp sảng khoái tinh thần, thông khí; giúp thông tắc mũi, ngạt mũi.

13. Trị kiết lỵ kéo dài không khỏi

Lấy 50g hạt bồ kết sao vàng hơi sém, tán thành bột mịn, trộn với hồ nếp, hoàn viên to bằng hạt ngô. Ngày uống 10 đến 12 viên, chia làm 2 lần sáng, chiều.

14. Trị bí đại tiện

Lấy 3 đến 6g hạt bồ kết sắc đặc rồi uống.

15. Trị bí đại tiện

Bồ kết lấy 200 hạt không sâu, không mọt, tẩm sữa rang vàng, tán nhỏ mịn, hòa với mật, làm thành viên to bằng hạt đậu,uống sau bữa ăn khoảng nửa giờ, mỗi lần uống 30 viên.

16. Trị bí đại tiện, tắc ruột hoặc bụng trướng sau mổ không trung tiện được, hoặc phù ứ nước

Sử dụng bồ kết đốt tồn tính tán bột, trộn với dầu mè hoặc dầu đậu phộng tẩm vào bông để vào trong hậu môn, làm vài lần sẽ thông đại tiện và trung tiện được.

17. Trị trẻ nhỏ bị đầy bụng

Hứng khói bồ kết được đốt trên bếp than vào bàn tay hoặc lá trầu rồi ép vào bụng trẻ.

18. Hỗ trợ tiêu hóa

Trong thành phần của trái bồ kết có chứa nhiều chất vitamin E, protein, glycosid (một loại có tính chất tẩy rửa nhẹ giống như thuốc xổ).

Tuy có độc nhưng Glycosid lại có tác dụng thúc đẩy tiêu hóa, tăng lực co bóp cho ruột non, dạ dày và trực tràng, giúp ích trong việc hòa tan các chất xơ, hấp thụ thức ăn được diễn ra dễ dàng.

Bởi vậy, bồ kết được dùng để trị một số bệnh về đường tiêu hóa, kiết lỵ, trẻ con bị đầy hơi và khá hiệu quả trong chống rối loạn tiêu hóa.

19. Trị trĩ

Dùng 15 quả bồ kết vào đun sôi với nước và đổ ra chậu, đợi đến khi nước bớt nóng, có thể thò tay vào được thì cho bệnh nhân ngồi vào chậu để ngâm. Đến khi nước nguội thì lấy tay đẩy búi trĩ cho thụt vào và băng lại để giữ cố định.

Cùng lúc dùng 5 quả bồ kết tẩm sữa nướng giòn, tán nhỏ mịn, hòa với mật, đường đặc cho vừa dẻo. Viên hỗn hợp trên thành từng hạt như hạt đậu, dùng 20 viên/ngày, uống hết chỗ thuốc đó thì ngừng.

20. Trị giun kim

Sử dụng bồ kết đốt tồn tính tán bột, trộn với dầu mè hoặc dầu đậu phộng tẩm bông để vào trong hậu môn, mỗi ngày một lần, 3 ngày liên tiếp, làm vào buổi tối.

21. Trị mụn nhọt sưng tấy, đau nhức

Đem 4 đến 8g gai bồ kết sắc uống mỗi ngày.

22. Trị quai bị

Quả bồ kết dùng một lượng vừa đủ, đốt thành than, tán bột mịn, trộn đều với dấm thanh. Dùng bông thấm thuốc này đắp lên chỗ quai bị, đợi khoảng 20 đến 30 phút thì thay thuốc 1 lần.

23. Trị trứng cá, tàn nhang

Dùng 1 chén nhỏ hạt bồ kết cùng 40g hạnh nhân đem đi tán mịn. Lấy 1 thìa hỗn hợp trên pha ít nước cho sền sệt rồi bôi lên chỗ có tàn nhang và trứng cá vào buổi tối trước khi đi ngủ. Rửa sạch vào buổi sáng sau khi ngủ dậy.

24. Trị ghẻ lở lâu năm

Đem 10 quả bồ kết nhét vào bao tử heo (đã rửa sạch), buộc kín và nấu chín. Khi ăn, chỉ ăn phần bao tử heo còn lại bồ kết thì bỏ đi. Sau khi dùng thuốc này, người bệnh sẽ bị đi ngoài tuy nhiên không gây nguy hiểm.

25. Trị mụn nhọt bọc không vỡ mủ

Dùng 5 đến 10g gai bồ kết nấu nước uống. Ta có thể phối hợp gai bồ kết với kim ngân cam thảo và kim ngân hoa, mỗi vị 2- 8g, sắc nước uống.

Ông bà ta xưa kia còn có kinh nghiệm sử dụng gai bồ kết cùng quả bồ hòn đốt thành than, tán bột mịn, trộn với bồ hóng bếp và nhựa thông làm cao dán nhọt cho rút mủ rất tốt.

Cách nấu bồ kết gội đầu trị rụng tóc

Hương nhu và bồ kết

Sự kết hợp của hai loại thảo dược này sẽ giúp mái tóc dày dặn và óng ả hơn.Hương nhu trắng có chứa tinh dầu, làm nhẹ và thông thoáng da đầu, giúp ra mồ hôi, sảng khoái khi gội đầu, giúp tăng lưu thông khí huyết dưới da, kích thích mọc tóc mới.

Bồ kết và hương nhu khi kết hợp có công dụng giúp tóc óng mượt, đen tuyền và kháng khuẩn, chống oxy hóa, điều trị cũng như ngăn ngừa rụng tóc sau sinh rất hiệu quả.

Hương nhu cùng bồ kết đã nướng đem bỏ vào nồi, đun sôi cho đến khi mềm nhũn. Vớt bỏ phần xác, rồi tiếp tục đun nước đến khi thu được sản phẩm dạng dung dịch cô đặc thì ngừng.

Khi dùng cần pha loãng cùng chút nước ấm rồi massage da đầu và tóc trong 5 phút rồi xả lại với nước thật sạch.

Gội đầu bằng bồ kết nguyên chất

Đem 300g quả bồ kết khô nấu với một lượng nước vừa đủ để có thể gội đầu. Khi gội cần pha thêm nước lạnh và gội đều đặn hàng ngày.

Ông bà ta thường dùng và xe đây như một phương thuốc trị rụng tóc đơn và hiệu quả nhất.

Lưu ý khi dùng cây bồ kết

Gội đầu bằng bồ kết tóc bị bết

Cần đính chính lại, bồ kết không gây bết tóc do bên trong thảo dược này có các hoạt chất kháng nấm và kháng khuẩn. Nguyên nhân bết tóc có thể do da đầu nhiều dầu, sử dụng hóa chất nhiều nên có sự thay đổi đột ngột về pH sẽ dẫn tóc sẽ bết trong thời gian đầu sử dụng.

Tóc sẽ mượt và sạch hơn khi ta dùng lá bưởi, vỏ bưởi, lá sả, hương nhu nấu cùng với quả bồ kết – đây là cách gội đầu bằng bồ kết kiểu truyền thống rất đặc trưng và phổ biến.

Tóc sẽ không bị bết và cũng sẽ thơm hơn nếu trong lần xả cuối, ta dùng thêm nước cốt chanh hoặc giấm táo.

Và tóc cũng sẽ đỡ bết hơn nếu khi nấu ta loại bỏ đi hạt bồ kết (do trong hạt loại quả này có chứa rất nhiều tinh dầu.

Nên giảm số quả bồ kết xuống vì nếu bạn dùng nhiều bồ kết trong một lần gội thì cũng sẽ làm tóc dễ bết hơn.

Ta sẽ hạn chế được tối đa nhất những yếu điểm của mỗi loại thảo dược khi kết hợp chúng với nhau và phát huy được nhiều nhất những lợi ích của chúng mang lại.

Gội bồ kết có giảm rụng tóc không

Đối với căn bệnh rụng tóc thì bồ kết là một loại thảo dực tuyệt vời.

Chúng ta có rất nhiều cách trị rụng tóc tại nhà với bồ kết, tuy nhiên có 3 cách thức sử dụng phổ biến là: sử dụng bồ kết nguyên chất, kết hợp với hương nhu hoặc kết hợp với sả và vỏ bưởi.

Nước bồ kết vào mắt có sao không

Đừng để nước bồ kết dây vào mắt bởi vì nó sẽ khiến mắt bạn cay đỏ, khó chịu. Tuy nhiên, bồ kết không hề gây nguy hiểm.

Khi dính phải nên dùng khăn sạch thấm nước làm sạch mắt cho đến khi hết cảm giác khó chịu.

Có nên tắm bồ kết cho trẻ sơ sinh

Khi tắm cho trẻ sơ sinh cần pha thật loãng và tránh dây vào mắt bởi vì da trẻ rất mỏng và nhạy cảm, rất dễ bị kích ứng với các tác nhân bên ngoài.

Giải pháp tốt hơn hết là nên thử bằng cách dùng khăn chấm nước bồ kết bôi lên da và trên vùng da nhỏ của bé. Có thể tắm toàn thân nếu không xảy ra dấu hiệu kích ứng.

Nước bồ kết có tác dụng khiến các vi khuẩn ẩn trú trong da bị tiêu diệt và giúp làn da bạn trở lại bình thường như lúc ban đầu, vì vậy cũng rất phù hợp cho những bệnh nhân vẩy nến dùng làm nước tắm.

Cho đến khi bệnh hoàn toàn suy giảm, bạn nên kiên trì tắm thường xuyên với nước bồ kết hàng ngày.

Vậy nên để có làn da khỏe mạnh và một mái tóc dày óng mượt khiến ai cũng ngưỡng mộ thì hãy thường xuyên sử dụng nước bồ kết nhé các cô gái.

Ngoài ra, các đối tượng sau cũng cần lưu ý khi dùng bồ kết: 

Nhiều bộ phận trong cây bồ kết như vỏ, lá, quả, hạt đều có độc, tuy nhiên độc tính chỉ cao khi dùng làm thuốc uống, còn nếu chỉ sử dụng ngoài da thì đối với sức khỏe sẽ không gây ảnh hưởng gì.

Ngộ độc bồ kết thường có các triệu chứng như: nôn ói, nóng rát ở cổ, tức ngực; sau đó đau đầu, tiêu chảy, chân tay rã rời, mệt mỏi, tiêu ra nước có bọt.

Tuyệt đối không được dùng bồ kết (trái, lá, gai) cho phụ nữ có thai, vì trong bồ kết có chất tẩy rửa, tính acid nhẹ gây hưng phấn cổ tử cung dễ sảy thai, sinh non và ảnh hưởng không tốt tới thai nhi, khi sinh con ra dễ bị dị tật.

Không nên dùng bồ kết cho những người có tỳ vị yếu vì sẽ làm tức bụng, trướng bụng, bụng thường kêu óc ách, làm mất ngủ, rối loạn tiêu hóa, ăn uống khó tiêu,…

Trong bồ kết có chứa chất kích thích, tẩy rửa,… cho nên, những người mắc bệnh về đường tiêu hóa, bệnh dạ dày, tá tràng cũng không nên dùng sẽ làm cho bệnh nặng thêm.

Không nên dùng bồ kết khi đang đói vì có thể gây ngộ độc, say bồ kết. Những triệu chứng còn có thể nặng nề hơn đối với người có sức đề kháng yếu như trẻ nhỏ và người già, dẫn đến các triệu chứng mệt mỏi như bị ngộ độc thực phẩm.

Vậy nên chúng ta cần cẩn trọng khi sử dụng bồ kết để phòng tránh những tác hại và cũng như phát huy hết những ích lợi của loại thảo dược này.

NHAP “TU KHOA” BAN CAN TIM KIEM: