Ảnh hưởng của môi trường sống đến bệnh lao phổi và nguy cơ nhiễm lao của người nhà bệnh nhân lao phổi

Năm 2004 trên thế giới có khoảng 2,2 tỷ người đã nhiễm lao (chiếm i/3 dân số thế giới) [i]. Theo số liệu công bố của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), ước tính năm 2008 toàn thế giới có khoảng 8,9-9,9 triệu người mắc lao mới, tuy nhiên chi có 5,7 triệu ca mắc mới được báo cáo [2]. Theo thống kê của WHO, hiện có khoảng 95% số bệnh nhân lao và 98% số người chết do lao ở các nước có thu nhập vừa và thấp, 75% số bệnh nhân lao cả nam và nữ ở độ tuổi lao động. Trong đó, có khoảng 80% số bệnh nhân lao toàn cầu thuộc 22 nước có gánh nặng bệnh lao cao [i].

Hiện nay, tỷ lệ điều trị thành công trên toàn cầu đạt khá cao, nhưng tỷ lệ phát hiện chỉ đạt 55-67% số bệnh nhân ước tính. Như vậy, còn rất nhiều bệnh nhân lao không được chữa trị đang tiếp tục lây bệnh cho cộng đồng, và theo ước tính một bệnh nhân lao nếu không được phát hiện thì một năm có thể lây lan cho khoảng 20 người khác [3] và mỗi năm có thêm khoảng i% dân số thế giới bị nhiễm lao (65 triệu người), trong số hơn 33% số bệnh nhân lao toàn cầu là từ khu vực Đông-Nam A[i].

Ở nước ta, bệnh lao còn phổ biến và ở mức độ trung bình cao. Việt Nam đứng thứ i3 trong 22 nước có số bệnh nhân lao cao trên loàn cầu, (WHO, 2004). Trong khu vực Tây – Thái Bình Dương, Việt Nam đứng thứ ba sau Trung quốc và Philipinnes về số lượng bệnh nhân lao lưu hành cũng như bệnh nhân lao mới xuất hiện hàng năm [4].

Theo các lý thuyết kinh điển về bệnh lao thì điều kiện ở chật chội, môi trường sống không thuận lợi, có tiếp xúc thường xuyên với bệnh nhân lao có AFB+, khả năng đề kháng của cơ thể kém… là những yếu tố quan trọng làm tăng cường lây nhiễm và nhân rộng bệnh ra cộng đồng [3],[5],[6],[7]. Việt Nam là một nước nằm trong khu vực nhiệt đới nóng, ẩm, môi trường sống, đặc biệt là điều kiện vi khí hậu trong gia đình có thể là yếu tố thuận lợi cho sự lây nhiễm lao và lây lan bệnh lao trong những người nhà bệnh nhân lao AFB (+). Một câu hỏi đặt ra là liệu những hiểu biết kinh điển này về bệnh lao có phù hợp với hoàn cảnh Việt Nam, nhất là trong bối cảnh kinh tế, văn hóa, xã hội của Việt Nam ngày càng thay đổi? Liệu thói quen và phong tục tập quán xây dựng nhà cửa cho phù hợp với yếu tố thời tiết, vi khi hậu của Việt Nam có ảnh hưởng đến việc lây lan bệnh lao hay không? Liệu những người trong gia đình bệnh nhân lao có nguy cơ mắc lao cao hơn nhóm chứng hay không?

Với những suy nghĩ trên, chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu đề tài này với hai mục tiêu:

1. Xác định mức độ khác biệt của điều kiện và môi trường sống của bệnh nhân lao có AFB+ so với nhóm chứng

2. Xác định nguy cơ nhiễm lao của những người nhà bệnh nhân lao AFB(+) so với nhóm đối chứng

MỤC LỤC

I/ Đặt vấn đề 1

II/ Tổng quan 2

II/ Tổng quan 2

2.1. Bệnh lao phổi 2

2.1.1. Định nghĩa 2

2.1.2. Tiến triển của bệnh 2

2.1.3. Lịch sử bệnh lao phổi 2

2.1.4. Vi khuẩn học 2

2.1.5. Cơ chế lây bệnh 3

2.1.6. Cơ chế gây bệnh 4

2.1.7. Chẩn đoán xác định 4

2.1.8. Biện pháp phòng chống: 5

2.1.9. Hệ thống giám sát và phòng chống bệnh truyền nhiễm 6

2.2. Tình hình lao hiện nay: 6

2.2.1. Tình hình lao trên thế giới: 6

2.2.2. Tình hình lao ở Việt Nam: 7

2.2.3. Tình hình bệnh lao và HIV/AIDS: 8

2.3. Dịch tễ học bệnh lao 9

III/ Đối tượng và phương pháp 11

3.1. Đối tượng nghiên cứu 11

3.2. Phương pháp nghiên cứu: 11

3.2.1. Thiết kế nghiên cứu: 11

3.2.2. Chọn mẫu và cỡ mẫu: 11

3.2.3. Phương pháp nghiên cứu 12

3.2.4. Quy trình nghiên cứu, biến số và mối liên quan giữa các biến số 12

3.2.5. Phương pháp phân tích và xử lý số liệu: 13

3.2.6. Thời gian tiến hành nghiên cứu: 13

3.2.7. Đạo đức nghiên cứu: 13

IV/ Kết quả 13

1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu 13

2. Một số yếu tố môi trường sống trong gia đình của các bệnh nhân lao AFB(+) và nhóm đối chứng 14

3. Nguy cơ nhiễm lao của người nhà bệnh nhân lao 15

4. Triệu chứng lâm sàng liên quan đến lao của hai nhóm 16

5. Kết quả xét nghiệm đờm của người nhà các bệnh nhân lao AFB (+) và người

thuộc gia đình nhóm đối chứng 16

6. Các yếu tố nguy cơ liên quan đến tình trạng nhiễm lao 17

V. Bàn luận 18

VI. Kết luận 19

VII. Khuyến nghị 20

VIII. Tài liệu tham khảo 21

IX. Phụ lục 24

Phụ lục 1. Phiếu quan sát nhà ở 24

Phụ lục 2: Bộ câu hỏi phỏng vấn 25

MỤC LỤC CÁC BẢNG, BIỂU, ĐỒ THỊ

Bảng 1: Tình hình bệnh lao và xu thế diễn biến theo tác giả Do lin P.J Raviglionl và

Kochi A (1995) 6

Bảng 2. Tương quan giữa một số chỉ số 9

Bảng 3: Mối liên quan giữa ARTI và Lao có AFB (+) 10

Bảng 4. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu 13

Bảng 5. Một số yếu tố môi trường sống trong gia đình của các bệnh nhân lao AFB(+) và

nhóm đối chứng 14

Bảng 6. Bảng loại nhà của gia đình bệnh nhân lao và gia đình nhóm chứng 15

Bảng 7. Bảng hướng nhà của gia đình bệnh nhân lao và gia đình nhóm chứng 15

Bảng 8. Phản ứng mantoux của người nhà bệnh nhân và thành viên nhóm chứng 15

Bảng 9. Kết quả xét nghiệm đờm của các đối tượng thuộc hai nhóm có ho khạc đờm kéo

dài 16

Bảng 10 Bảng các yếu tố nguy cơ liên quan đến tình trạng nhiễm lao 17

Biểu đồ 1: Tỷ lệ đối tượng nghiên cứu có ho khạc đờm kéo dài 16

Sơ đồ 1: Thời gian nguy hiểm với các bệnh nhân có AFB (+) 3

Sơ đồ 2: Các nhóm biến số trong từng bước triển khai nghiên cứu 12