Áp dụng kỹ thuật arms-pcr trong chẩn đoán trước và sau sinh bệnh beta thalassemia tại bệnh nhi trung ương

Beta thalassemia là bệnh di truyền lặn nhiễm sắc thể thường phổ biến nhất thế giới, do đột biến trên gen Hbb gây ra sự giảm hoặc mất tổng hợp chuỗi p globin. Tại Việt Nam, tỷ lệ người mang gen P-thalassemia là 1.5-25%[9]. Mục tiêu: 1.Phát hiện các đột biến gen Hbb trên bệnh nhân beta thalassemia, bước đầu đưa ra tần suất của các đột biến thường gặp. 2. Chẩn đoán trước sinh cho thai phụ có nguy cơ sinh con bị beta thalassemia thể nặng. Đối tượng và phương pháp: 55 mẫu bệnh phẩm máu ngoại vi và 06 mẫu dịch ối từ 16-18 tuần thai của gia đình có nguy cơ sinh con beta thalassemia thể nặng, được sàng lọc đột biến trên gen Hbb bằng kỹ thuật Multiplex ARMS-PCR và ARMS-PCR. Kết quả: Trong 08 đột biến sàng lọc: CD17(AAG-TAG): 41,6 %, Cd41/42(- TCTT): 34,7 % có tần suất gặp cao nhất, 3/55 mẫu bệnh phẩm không tìm thấy đột biến, 02 thai nhi bị beta thalassemia thể nặng, 04 thai nhi không mang đột biến gen, hoặc là người lành mang gen bệnh. Kết luận: Phát hiện các đột biến trên gen Hbb bằng kỹ thuật ARMS-PCR, bên cạnh ý nghĩa quan trọng trong chẩn đoán trước sinh bệnh P- thalassemia, còn bước đầu đưa ra tần số của các đột biến thường gặp.
Từ khoá: Beta thalassemia, Chẩn đoán trước sinh, ARMS-PCR, Multiplex ARMS-PCR.
I.    ĐẶT VẤN ĐỀ
Beta thalassemia là bệnh di truyền lặn nhiễm sắc thể (NST) thường do đột biến gen P-globin nằm trên cánh ngắn NST 11 qui định, gây giảm hoặc mất tổng hợp chuỗi p globin. Beta thalassemia là một trong những bệnh huyết sắc tố phổ biến nhất, phân bố khắp thế giới [7]. Ở Việt Nam, theo Nguyễn Công Khanh, bệnh p thalassemia là nguyên nhân hàng đầu gây thiếu máu, tan máu nặng ở trẻ em [3]. Tỷ lệ người mang gen bệnh phân bố trong cả nước và khác nhau tùy từng địa phương, từng nhóm dân tộc. Đặc biệt, tỷ lệ mang gen bệnh rất cao ở các dân tộc ít người như: Mông (25%), Catu (14%), Tày (11%), Pako (8.33%) [9].
Cho đến nay, có khoảng hơn 200 đột biến đã được tìm thấy trên gen Hbb[9], xếp vào 2 nhóm: nhóm gây mất hoàn toàn số lượng chuỗi p globin, làm mất chức năng của gen p gây p° globin và nhóm làm giảm số lượng chuỗi p globin gây p+ globin. Các đột biến này mang tính đặc trưng và phân bố với tỷ lệ khác nhau ở từng dân tộc.
Vùng gen gây    đột    biến    beta thalassemia    nằm    trên cánh    ngắn    nhiễm    sắc    thế    11
(11p15.5), dài 1600bp, gồm 3 exon và 2 intron. Theo một nghiên cứu trên quần thế người Việt Nam của M.L. Saovaros Svasti cho thấy có 8 đột biến gây ra 95% các trường hợp p thalassemia, gồm CD17(AAG-TAG), CD41/42(-TCTT), -28(A>G), CD71/72(+A), IVS1- 1(G>T), IVS1-5(G>C), IVS2-654(C>T) và CD26 (GAG>AAG) gây bệnh huyết sắc tố E, là một thể p thalassemia đặc biệt. [9].
Dựa vào biểu hiện lâm sàng, bệnh beta thalasemia chia làm 3 thể chính: thể nhẹ, thể trung gian, thể nặng. Bệnh nhân thể nhẹ dị hợp tử với một đột biến trên gen Hbb gây thiếu máu    nhược    sắc    trên công thức    máu,    thường không có    biểu    hiện lâm sàng,    cơ    thể
phát triển bình thường. Bệnh nhân thể nặng hay còn gọi là thể Cooley, đồng hợp tử hoặc dị hợp tử kép hai đột biến khác nhau sẽ bị thiếu máu nặng, phụ thuộc vào việc truyền máu và thải sắt suốt đời.
Bệnh beta Thalasemia được chẩn đoán xác định dựa vào đặc điểm lâm sàng và các xét nghiệm huyết học. Tuy nhiên, các xét nghiệm di truyền phân tử xác định các đột biến trên gen Hbb là điều kiện thiết yếu để thực hiện chẩn đoán trước sinh bệnh beta thalassemia. Vì lý do đó, chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu với mục tiêu:
1.     Phát hiện các đột biến gen Hbb trên bệnh nhân beta thalassemia, bước đầu đưa ra tần suất của các đột biến thường gặp.
2.    Chẩn đoán trước sinh cho thai phụ có nguy cơ sinh con beta thalassemia thể nặng