Can thiệp phòng nhiễm giun truyền qua đất cho học sinh lớp 4, lớp 5 tại một số trường tiểu học tại huyện Xay, tỉnh Udomxay, Lào năm 2021-2023
Luận án tiến sĩ y học Can thiệp phòng nhiễm giun truyền qua đất cho học sinh lớp 4, lớp 5 tại một số trường tiểu học tại huyện Xay, tỉnh Udomxay, Lào năm 2021-2023.Nhiễm giun truyền qua đất (GTQĐ) là một trong những bệnh nhiễm ký sinh trùng phổ biến nhất trên thế giới, đặc biệt là ở các quốc gia đang phát triển. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO, 2020)(1), các loài GTQĐ chính gây nhiễm trên người gồm: Giun đũa Ascaris lumbricoides, Trichuris trichiura và giun móc Ancylostoma duodenale/ giun mỏ Necator americanus.Trên toàn cầu, ước tính khoảng 24% dân số bị nhiễm GTQĐ, trong đó có trên 568 triệu học sinh tiểu học (HSTH). Những khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới, đặc biệt là các quốc gia có điều kiện kinh tế và vệ sinh môi trường kém như Lào, khu vực Đông Nam Á, châu Phi và châu Mỹ(1).
Học sinh tiểu học tại một số quốc gia trên thế giới cũng như tại Lào có độ tuổi từ 6 đến 10, tuy vậy có một số em 11 tuổi (2). Ở độ tuổi từ 6 đến 8, tuy đã qua 3 năm được dạy học tại trường nhưng các em thường có nhận thức và khả năng thực hành còn hạn chế, ngay cả các khâu thực hành trong sinh hoạt hằng ngày cũng phải nhờ sự giúp đã của cha, mẹ, hay người thân. Từ 9 đến 11,các em đang ở độ tuổi hiếu động, đã qua 4, 5 năm học tập ở trường nên đã có kiến thức và thực hành về vệ sinh cá nhân. Hơn nữa, các em độ tuổi này có khả năng trả lời phátvấn/phỏng vấn những câu hỏi phù hợp và rất tích cực tham gian vào một số nghiên cứu được triển khai. Tác động vào lứa tuổi này sẽ sớm ngăn chặn được ảnh hưởng nhiễm giun đến sự phát triển của các em. Chính vì vậymột số chương trình can thiệp, nhất là can thiệp truyền thông giáo dục nâng cao kiến thức, thực hành phòng nhiễm GTQĐ cho các em thường tập trung ở lứa tuổi này. Kết quả can thiệp thường cao hơn so với lứa tuổi nhỏ hơn mà không cần nhờ đến can thiệp cho đối tượng nuôi dưỡng hay hỗ trợ(2).
Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào (sau đây gọi tắt là Lào) là một nước đang phát triển, nằm trong khu vực Đông Nam Á, khí hậu nhiệt đới gió mùa, mưa ẩm, đặc điểm dịch tễ, môi trường sinh thái và trình độ dân trí thấp, nền kinh tế thấp v.v. Các đặc điểm này làm tăng nguy cơ nhiễm GTQĐ, đặc biệt là các em HSTH. Do trình độ dân trí, điều kiện kinh tế của Lào hiện nay vẫn còn khá nhiều khu vực còn thiếu các công trình nhà vệ sinh phù hợp, thiếu nước sạch trong ăn uống, sinh hoạt, cũng như kiến thức, thực hành của người dân về phòng nhiễm GTQĐ còn hạn chế làm tăng nguy cơ, cường độ nhiễm GTQĐ. Đồng thời, tại một số vùng nông thôn tiếp cận với các chương trình can thiệp như tẩy giun định kỳ và truyền thông giáo dục còn rất hạn chế, mặc dù đó là những giải pháp quan trọng trong việc kiểm soát và giảm tỉ lệ nhiễm GTQĐ (1, 2). Tính đến 2022, tại Lào ước tính có khoảng 1,72 triệu HSTH trong độ tuổi từ 6 – 11 tuổi nhiễm GTQĐ và có thể rơi vào tình trạng suy dinh dưỡng, thậm chí một số em chậm phát triển thể chất và trí tuệ (1). Số HSTH nhiễm GTQĐ lại phân bố không đồng đều, thường tập trung tại một số tỉnh có điều kiện kiện vị trí địa lý, kinh tế khó khăn nhất của Lào.
Huyện Xay, tỉnh Udomxay là một trong số các huyện miền núi nghèo, thuộc cực Đông Bắc của tỉnh với các điều kiện về cơ sở vật chất, hạ tầng trường học còn nhiều hạn chế, nhất là các trường tiểu học. Hơn nữa, đa phần các em HSTH là người dân tộc thiểu số Lào, tập quán sinh hoạt còn lạc hậu, kiến thức, thực hành phòng nhiễm GTQĐ có phần rất hạn chế, chính vì thế mà các em học sinhthường được chẩn đoán nhiễm GTQĐ với tỉ lệ khá cao. Theo kết quả khảo sát của Sở Y tế Udomxay năm 2023, HSTH nhiễm GTQĐ ở mức 56,5%, trong đó tỉ lệ nhiễm giun móc lên tới 87,0%, giun tóc là 33,0% và giun đũa là 3,0% (3).
Tại các trường tiểu học trong tỉnh Udomxay cũng đã có một số hoạt động phòng nhiễm GTQĐ cho HS thông qua Sở Y tế, Sở Giáo dục và Thể thao phối hợp với nhà trường triển khai các hoạt động như: Tẩy giun định kỳ;Truyền thông thay đổi kiến thức, thực hành cho trẻ em(3). Nhiễm GTQĐ không xảy ra tình cờ, nhiễm GTQĐ có thể dự báo và phòng ngừa được. Kinh nghiệm từ các nước phát triển cho thấy nhiễm GTQĐ ở các em học sinh tiểu học có thể phòng nhiễm với các can thiệp đơn giản và hiệu quả như truyền thông giáo dục nâng cao kiến thức, thực hành cho các em (1). Để trả lời cho câu hỏi việc tổ chức truyền thông giáo dục kiến thức, thực hành phòng nhiễm GTQĐ cho các em HSTH trong các trường học có góp phần làm tăng kiến thức, thực hành hay không? Và mô hình tổ chức nên tiến hành như thế nào? Chúng tôi tiến hành nghiên cứu“Can thiệp phòng nhiễm giun truyền qua đất cho học sinh lớp 4, lớp 5 tại một số trường tiểu học tại huyện Xay, tỉnh Udomxay, Lào năm 2021-2023”.
MỤC TIÊU
1. Mô tả thực trạng nhiễm giun truyền qua đất ở học sinh lớp 4, lớp 5tại 2 trường Bankhat và Namgan huyện Xay, tỉnh Udomxay, Lào và một số yếu tố liên quan năm 2022.
2. Mô tả kiến thức, thực hành phòng nhiễm giun truyền qua đất ở học sinh lớp 4, lớp 5 tại 2 trường Bankhat và Namgan huyện Xay, tỉnh Udomxay, Lào và một số yếu tố liên quan năm 2022.
3. Xây dựng, triển khai và đánh giá kếtquả can thiệp truyền thông cải thiện kiến thức, thực hành phòng nhiễm giun truyền qua đất ở học sinh lớp 4, lớp 5 tại 2 trường Bankhat và Namgan huyện Xay, tỉnh Udomxay, Lào năm 2023.
LỜI CAM ĐOAN i
LỜI CẢM ƠN ii
MỤC LỤC iii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT viii
DANH MỤC CÁC BẢNG ix
DANH MỤC CÁC HÌNH xi
ĐẶT VẤN ĐỀ 1
Chương 1. TỔNG QUAN 4
1.1. Đại cương về giun truyền qua đất 4
1.1.1. Một số định nghĩa, khái niệm 4
1.1.2. Tác nhân gây nhiễm giun truyền qua đất 5
1.1.3. Tác hại của nhiễm giun truyền qua đất đối với học sinh tiểu học 5
1.1.4. Vòng đời của các loài giun truyền qua đất 6
1.1.5. Phòng nhiễm giun truyền qua đất (giun đũa, giun tóc và giun móc/mỏ) 8
1.2. Một số đặc điểm của học sinh lớp 4 và lớp 5 10
1.2.1. Đặc điểm tâm lý lứa tuổi của học sinh lớp 4, lớp 5 10
1.2.2. Sự phát triển của quá trình nhận thức và tham gia các hoạt động chủ địch 11
1.2.3. Sự phát triển ý chí và hành động ý chí 11
1.3. Thực trạng nhiễm giun truyền qua đất ở học sinh tiểu học và các yếu tố liên quan 11
1.3.1. Thực trạng nhiễm giun truyền qua đất ở học sinh tiểu học 11
1.3.2. Một số yếu tố liên quan tới thực trạng nhiễm giun truyền qua đất ở học sinh tiểu học 15
1.4. Thực trạng kiến thức, thực hành phòng nhiễm giun truyền qua đất ở học sinh tiểu học và một số yếu tố liên quan. 18
1.4.1. Kiến thức, thực hành phòng nhiễm giun truyền qua đất của học sinh tiểu học 18
1.4.2. Một số yếu tố liên quan tới kiến thức, thực hành nhiễm giun truyền qua đất ở học sinh tiểu học 21
1.5. Các can thiệp phòng nhiễm giun truyền qua đất ở học sinh tiểu học 23
1.5.1. Mô hình can thiệp phòng nhiễm giun truyền qua đất trên thế giới 23
1.5.2. Mô hình can thiệp phòng nhiễm giun truyền qua đất tại Lào 25
1.6. Giới thiệu chung về địa bàn nghiên cứu 26
1.6.1. Giới thiệu chương trình giáo dục phổ thông tại Lào 26
1.6.2. Vị trí địa lý 27
1.6.3. Địa hình 28
1.6.4. Đặc điểm về thời tiết, khí hậu 28
1.6.5. Thủy văn 28
1.6.6. Dân số 29
1.6.7. Giáo dục, y tế, văn hóa, lễ hội huyện Xay 29
1.6.8. Thực trạng trường học tại xã Bankhat và Namgan 29
1.7. Khung lý thuyết 30
Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 31
2.1. Đối tượng nghiên cứu 31
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu định lượng 31
2.1.2. Đối tượng nghiên cứu định tính đánh giá giai đoạn đầu (trước can thiệp) 31
2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu 31
2.3. Thiết kế nghiên cứu 31
2.4. Cỡ mẫu 33
2.4.1. Cỡ mẫu nghiên cứu đánh giá gia đoạn đầu (mục tiêu 1 và 2) 33
2.4.2. Cỡ mẫu nghiên cứu đánh giá kết quả can thiệp cải thiện kiến thức, thực hành phòng nhiễm giun (mục tiêu 3) 34
2.5. Phương pháp chọn mẫu nghiên cứu 35
2.5.1. Phương pháp chọn mẫu giai đoạn đánh giá ban đầu 35
2.5.2. Phương pháp chọn mẫu giai đoạn can thiệp và đánh giá kết quả sau can thiệp 36
2.6. Công cụ và phương pháp thu thập số liệu 37
2.6.1. Công cụ và phương pháp thu thập số liệu về thực trạng nhiễm giun truyền qua đất ở học sinh tiểu học 37
2.6.2. Công cụ và phương pháp thu thập số liệu về kiến thức, thực hành phòng nhiễm giun truyền qua đất ở học sinh tiểu học 40
2.6.3. Công cụ và phương pháp thu thập số liệu về kiến thức, thực hành phòng nhiễm giun truyền qua đất ở học sinh tiểu học sau can thiệp 43
2.7. Chương trình can thiệp truyền thông giáo dục sức khỏe 44
2.7.1. Cơ sở xây dựng các hoạt động can thiệp 44
2.7.2. Chuẩn bị các nội dung và tài liệu can thiệp 44
2.7.3. Xác định thời gian, địa điểm và đối tượng can thiệp 44
2.7.4. Xác định các hoạt động can thiệp cụ thể 45
2.7.5. Lựa chọn người thực hiện can thiệp và người giám sát 45
2.7.6. Các bước cụ thể triển khai can thiệp 45
2.8. Các biến số và các chủ đề của nghiên cứu 46
2.8.1. Các biến số nghiên cứu 46
2.8.2. Các nhóm chủ đề nghiên cứu định tính 47
2.9. Phân tích số liệu 47
2.10. Đạo đức nghiên cứu 48
Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 49
3.1. Thực trạng nhiễm giun và một số yếu liên quan năm 2022 49
3.1.1. Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu 49
3.1.2. Thực trạng nhiễm giun truyền qua đất năm 2021 51
3.1.3.Một số yếu tố có liên quan tới tỉ lệ nhiễm giun 52
3.2. Kiến thức, thực hành phòng nhiễm giun truyền qua đất và một số yếu tố liên quan 55
3.2.1. Kiến thức phòng nhiễm giun truyền qua đất 55
3.2.2.Một số yếu tố có liên quan tới kiến thức phòng nhiễm giun truyền qua đất 57
3.2.3. Thực hành của học sinh về phòng bệnh nhiễm giun truyền qua đất 60
3.2.4. Một số yếu tố liên đến thực hành phòng nhiễm giun 62
3.3. Xây dựng, triển khai và đánh giá kết quả can thiệp truyền thông cải thiện kiến thức, thực hành phòng nhiễm giun truyền qua đất 65
3.3.1. Xây dựng tài liệu giảng dạy phòng nhiễm giuntruyền qua đất 65
3.3.2. Nội dung tài liệu hướng dẫn phòng nhiễm giun truyền qua đất 67
3.3.3. Các hình thức can thiệp phòng nhiễm giun truyền qua đất 68
3.3.4. Kết quả can thiệp truyền thông cải thiện kiến thức phòng nhiễm giun 70
3.3.5. Kết quả can thiệp truyền thông cải thiện thực hành phòng nhiễm giun truyền qua đất 76
Chương 4. BÀN LUẬN 79
4.1. Thực trạng nhiễm giun truyền qua đất và một số yếu tố liên quan năm 2022 79
4.1.1. Tỉ lệ nhiễm giun truyền qua đất 79
4.1.2. Cường độ nhiễm giun truyền qua đất 82
4.1.3. Một số yếu tố liên quan thực trạng nhiễm giun 83
4.2. Kiến thức, thực hành phòng nhiễm giun truyền qua đấtvà một số yếu tố liên năm 2022 84
4.2.1. Kiến thức phòng nhiễm giun truyền qua đất 84
4.2.2. Thực hành phòng nhiễm giun truyền qua đất của học sinh tiểu học 85
4.2.3. Một số yếu tố liên quan kiến thức của học sinh tiểu học về phòng nhiễm giun truyền qua đất 87
4.2.4. Một số yếu tố liên qua thực hành của học sinh tiểu học về phòng nhiễm giun truyền qua đất 88
4.3. Đánh giá kết quả sau can thiệp truyền thông cải thiệnkiến thức, thực hành phòng nhiễm giun truyền qua đất 88
4.3.1. Xây dựng và triển khai can thiệp phòng phòng nhiễm GTQĐ cho HSTH tại huyện Xay 88
4.3.2. Kết quả can thiệp truyền thông cải thiện về kiến thức 90
4.3.3. Kết quả can thiệp truyền thông cải thiện về thực hành 93
4.4. Ưu điểm và hạn chế trong nghiên cứu 95
4.4.1. Ưu điểm 95
4.4.2. Hạn chế trong nghiên cứu 96
KẾT LUẬN 98
1. Thực trạng nhiễm giun truyền qua đất và một số yếu tố liên quan năm 2021 98
2. Thực trạngkiến thức, thực hành và một số yếu tố liên quan năm 2021 98
3. Xây dựng, triển khai và đánh giá kết quả can thiệp truyền thông cải thiện kiến thức, thực hành phòng nhiễm giun 99
KHUYẾN NGHỊ 100
TÀI LIỆU THAM KHẢO 102
PHỤ LỤC i
PHỤ LỤC 1. PHIẾU ĐIỀU TRA KIẾN THỨC, THỰC HÀNH PHÒNGCHỐNG NHIỄMGIUN TRUYỀN QUA ĐẤT TẠI TỈNH UDOMXAY, LÀO i
PHỤ LỤC 2.BẢNG ĐIỂM ĐIỀU TRA KIẾN THỨC, THỰC HÀNH PHÒNG CỦA HỌC SINH VỀ PHÒNG NHIỄM GIUN TRUYỀN QUA ĐẤT v
PHỤ LỤC 3. NỘI DỤNG PHỎNG VẤN SÂU VỚI ĐẠI DIỆN BAN GIÁM HIỆU, GIÁO VIÊNCHỦ NHIỆM LỚP VÀ CHA, MẸ HỌC SINH ix
PHỤ LỤC 4. NỘI DỤNG THẢO LUẬN NHÓM HỌC SINH xi
PHỤ LỤC 5. CÁC BIỂN SỐ TRONG NGHIÊN CỨU xiii
PHỤ LỤC 6. NỘI DUNG CAN THIỆP PHÒNG NHIỄM GIUN CHO CÁC EM HỌC SINH TIỂU HỌC xv
PHỤ LỤC 7. MỘT SỐ HÌNH ẢNH CAN THIỆP PHÒNG NHIỄM GIUN TẠI 2 TRƯỜNG xix
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Phân loại cộng đồng chuẩn đoán và điều trị nhiễm giun 9
Bảng 2.1: Tổng số lượng mẫu phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm 34
Bảng 2.2. Phân bố số học sinh theo lớp, khối, trường 36
Bảng 2.3: Phân loại mức độ nhiễm giun theo WHO (78) 38
Bảng 3.1. Phân bố đối tượng theo khối lớp ở 2 trường nghiên cứu (N=363) 49
Bảng 3.2. Một số thông tin chung về đối tượng nghiên cứu (N=363) 50
Bảng 3.3. Tỉ lệ nhiễm giun truyền qua đất của các học sinh theo khối và chung 51
Bảng 3.4. Cường độ nhiễm giun truyền qua đất của các học sinh (N=363) 52
Bảng 3.5. Một số yếu tố cá nhân liên quan đến tỉ lệ nhiễm giun truyền qua đất (N= 363) 52
Bảng 3.6: Một số yếu tố gia đình liên quan đến tỉ lệ nhiễm giun truyền qua đất (N= 363) 54
Bảng 3.7. Kiến thức về tác nhân, con đường nhiễm và tác hại của nhiễm giun truyền qua đất (N= 363) 55
Bảng 3.8: Kiến thức về nguyên nhân, phương pháp phòng nhiễm giun truyền qua đất (N = 363) 56
Bảng 3.9: Một số yếu tố liên quan đến kiến thức phòng nhiễm giun truyền qua đất (N=363) 58
Bảng 3.10: Kiến thức phòng nhiễm liên quan đến tỉ lệ nhiễm giun truyền qua đất (N= 363) 60
Bảng 3.11. Thực hành về phòng nhiễm giun truyền qua đất (N = 363) 61
Bảng 3.12: Một số yếu tố liên quan đến thực hành phòng nhiễm giun truyền qua đất (N= 363) 62
Bảng 3.13: Thực hành phòng nhiễm liên quan đến tỉ lệ nhiễm giun truyền qua đất (N = 363) 64
Bảng 3.14: Thống kê số lượt lấy ý kiến trong hội thảo giữa các bên liên quan 65
Bảng 3.15. Cấu phần nội dung tài liệu can thiệp truyền thông giáo dục phòng nhiễm giun truyền qua đất cho học sinh tiểu học 68
Bảng 3.16. Số lượng đối tượng tham gia tại 2 trường 68
Bảng 3.17. Các hình thức áp dụng can thiệp phòng nhiễm giun truyền qua đất 69
Bảng 3.18. Kết quả nâng cao kiến thức về nguồn thông tin, tác nhân nhiễm giun truyền qua đất (n= 363) 70
Bảng 3.20. Kết quả nâng cao kiến thức về tác hại khi do nhiễm giuntruyền qua đất (N = 363) 72
Bảng 3.21: Kết quả nâng cao kiến thức về nguyên nhân nhiễm giun truyền qua đất ( N= 363) 73
Bảng 3.22: Kết quả nâng cao kiến thức cách phòng nhiễm giun truyền qua đất 74
Bảng 3.23. Kết quả cải thiện điểm kiến thức phòng nhiễm giun truyền qua đất 75
Bảng 3.24. Kết quả nâng cao thực hành về phòng nhiễm giun truyền qua đất 76
Bảng 3.25. Kết quả cải thiện điểm thực hành phòng nhiễm giun truyền qua đất 78
DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1.1. Chu kỳ sinh học giun đũa 6
Hình 1.2. Chu kỳ sinh học Giun móc 8
Hình 1.3. Chu kỳ sinh học Giun tóc 8
Hình 1.4: Bản đồ địa giới hành chính xã và huyện nghiên cứu 28
Hình 2.1. Sơ đồ các bước nghiên cứu 32
Hình 3.1: Phân bố đối tượng nghiên cứu theo giới và theo trường (N= 363) 49
Hình 3.2: Tỉ lệ học sinh đạt và không đạt điểm kiến thức (N= 363) 57
Hình 3.3: Tỉ lệ học sinh đạt và không đạt về mức điểm thực hành (N= 363) 61
Hình 3.4. Tài liệu hướng dẫn dạy học sinh tiểu học phòng nhiễm giun truyền qua đất (tài liệu bằng tiếng Lào, trang bìa được dịch sang tiếng Việt) 67
Hình 3.5. Một số hình ảnh tổ chức hoạt động trải nghiệm phòng nhiễm giun truyền qua đất cho các em học sinh tiểu học 70
Nguồn: https://luanvanyhoc.com