CHẨN ĐOÁN NHANH VI KHUẨN LAO KHÁNG RIFAMPICIN BẰNG KỸ THUẬT KHUẾCH ĐẠI GEN ĐA MỔI ĐẶC HIỆU ALEN

Nuôi cấy vi khuẩn (VK) làm kháng sinh đồ để đánh giá kháng thuốc. Sử dụng kỹ thuật khuyếch đại gen đa mồi đặc hiệu alen (MAS-PCR) và so sánh kết quả với giải trình tự gen để tìm đột biến gen kháng thuốc. Kết quả: 15 chủng VK lao được nuôi cấy thành công, trong đó 3 chủng đa kháng. Kết quả MAS-PCR đã phát hiện đột biến tại các vị trí rpoB516, rpoB526 và rpoB531 trong 1 ngày. Giải trình tự đoạn gen rpoB đã khẳng định kết quả đột biến trên. So với giải trình tự gen và nuôi cấy VK, kỹ thuật MAS-PCR thực hiện trong thời gian ngắn hơn (1 ngày so với 3 và 30 ngày).
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Việt Nam xếp thứ 12 trong tổng số 22 quốc gia có số bệnh nhân (BN) lao cao nhất toàn cầu với tỷ lệ lao đa kháng nguyên phát 2,3%. Theo thống kê của Chương trình Phòng chống Lao Quốc gia hàng năm, cả nước có thêm 120.0    BN lao các thể, trong đó 55.000 – 60.0    BN ho khạc ra VK. Mỗi ngày có khống chế lao đa kháng thuốc trong cộng đồng rất khó khăn. Bên cạnh đó, chi phí để điều trị lao kháng đa thuốc cao hơn hàng  chục lần so với kinh phí để điều trị lao thông thường. Rifampicin (RIF) là kháng sinh chủ lực trong điều trị lao. Theo WHO, lao đa kháng là VK lao kháng đồng thời RIF và INH. Do đó, các xét nghiệm phát hiện kháng RIF là bắt buộc trong chẩn đoán lao kháng đa thuốc [3]. VK lao kháng RIF là do chúng có khả năng tự biến đổi gen rpoB, gen mã hóa cho tiểu đơn vị P-ARN polymerase, trong hệ gen của chúng. Đến nay, chẩn đoán VK lao kháng RIF dựa trên việc phát hiện đột biến trong đoạn gen chứa 81 nucleotide. Các kỹ thuật sinh học phân tử được sử dụng để phát hiện đột biến gen rpoB bao gồm: giải trình tự gen [1], polymerase chain reaction single-stranded conformation polymorphism (PCR-SSCP) [2], PCR-ELISA và allele-specific PCR assay [6]. Tuy nhiên, phương pháp có một số ưu, nhược điểm riêng nên chưa được sử dụng rộng rãi trong thực hành. Kỹ thuật khuyếch đại gen đa mồi (Multiplex PCR) là một trong những kỹ thuật sinh học phân tử sử dụng hơn một cặp mồi (primer) trong cùng một phản ứng khuyếch đại gen (PCR). Với kỹ thuật này, nhiều đoạn gen khác nhau trong cùng một hệ gen (genome) của đối tượng nghiên cứu sẽ nhân lên. Kỹ thuật này giúp giảm bớt thời gian làm xét nghiệm bằng phản ứng PCR đơn lẻ, tiết kiệm công sức và chi phí. Multiplex PCR được ứng dụng rộng rãi tại nhiều phòng thí nghiệm sinh học phân tử trên thế giới để chẩn đoán nhanh, chính xác các mầm bệnh
vi sinh vật, đặc biệt trong chẩn đoán lao [8].
Kỹ thuật nhân đặc hiệu alen (allele – specific amplification – ASA) là một kỹ thuật khác trong chẩn đoán sinh học phân tử được ứng dụng để xác định các đột biến điểm đặc hiệu trên trình tự gen cần nghiên cứu. Trong nghiên cứu này, chúng tôi ứng dụng công nghệ kết hợp lợi thế của hai kỹ thuật sinh học phân tử hiện đại. Nhân gen đa mồi (multiplex PCR); khuếch đại đặc hiệu alen trong chẩn đoán phát hiện VK lao kháng RIF