Cơ cấu bệnh tim mạch và chất lượng cuộc sống của người cao tuổi mắc rung nhĩ, suy tim điều trị tại Bệnh viện Thống Nhất, thành phố Hồ Chí Minh

Luận án tiến sĩ y học Cơ cấu bệnh tim mạch và chất lượng cuộc sống của người cao tuổi mắc rung nhĩ, suy tim điều trị tại Bệnh viện Thống Nhất, thành phố Hồ Chí Minh. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bệnh tim mạch là nguyên nhân tử vong hàng đầu trên thế giới với khoảng 17,9 triệu người chết mỗi năm. Đáng chú ý, hơn 3/4 số ca tử vong này xảy ra ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình [1]. Tại Việt Nam, trong năm 2016, bệnh tim mạch đã khiến khoảng 170.000 người tử vong, chiếm 31% tổng số ca tử vong cả nước [2].
Hiện nay, gánh nặng bệnh tim mạch ngày càng gia tăng cùng với sự phát triển kinh tế – xã hội và tốc độ già hóa dân số nhanh chóng. Tại Hoa Kỳ, ước tính có tới 82% các trường hợp tử vong do bệnh tim mạch là người cao tuổi. Trong khi đó, Việt Nam đang đối mặt với tốc độ già hóa dân số cao, với tỷ lệ người cao tuổi tăng từ 10% năm 2011 lên 11,9% vào năm 2019 [3], [4], [5]. Đồng thời, tỷ lệ tử vong do bệnh tim mạch tại Việt Nam cũng duy trì ở mức cao và có xu hướng tăng theo độ tuổi. Chẳng hạn, tại hai tỉnh Hà Nam và Bắc Ninh, bệnh tim mạch chiếm lần lượt 34,5% và 33,4% tổng số ca tử vong do mọi nguyên nhân [6].

WHO nhận định rằng phần lớn các bệnh tim mạch có thể phòng ngừa được thông qua việc kiểm soát các yếu tố nguy cơ có thể thay đổi [2]. Qua nhiều nghiên cứu đã chỉ ra những yếu tố nguy cơ truyền thống bao gồm: tuổi tác, tăng huyết áp, hút thuốc lá, đái tháo đường, béo phì và lối sống ít vận động. Bên cạnh đó, một số yếu tố nguy cơ mới như nồng độ homocysteine trong máu hay tổng điểm vôi hóa mạch vành cũng đang được nghiên cứu … [7]. Việc xác định mối liên hệ giữa các yếu tố nguy cơ này và bệnh tim mạch rất quan trọng. Tuy nhiên, mối liên hệ giữa các yếu tố nguy cơ này và bệnh tim mạch ở người cao tuổi đôi khi có sự khác biệt, thậm chí theo hướng ngược lại. Một số mức độ tăng chỉ số khối cơ thể (BMI), cholesterol hoặc huyết áp ở người cao tuổi được xem là yếu tố bảo vệ cho tim mạch, hiện tượng này được gọi là “Dịch tễ học đảo ngược – reverse epidemiology” hoặc “nghịch lý yếu tố nguy cơ – risk factor paradox” [8]. Bệnh nhân mắc bệnh tim mạch thường gặp phải nhiều triệu chứng như mệt mỏi, khó thở hoặc đau2 ngực, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất, trạng thái cảm xúc và phúc lợi xã hội, dẫn đến suy giảm đáng kể chất lượng cuộc sống (CLCS) [9].
Theo định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới, chất lượng cuộc sống là “một khái niệm lớn bị ảnh hưởng một cách phức tạp bởi sức khỏe thể chất, trạng thái tâm lý, mức độ độc lập, các mối quan hệ xã hội và mối quan hệ với các đặc điểm nổi bật của môi trường”[10]. Các nghiên cứu trước đây đã chứng minh rằng chất lượng cuộc sống là một thước đo có độ nhạy cao, giúp đánh giá hiệu quả của các chiến lược can thiệp khác nhau. Đồng thời, nó còn là một yếu tố quyết định độc lập đối với khả năng sống sót của bệnh nhân mắc bệnh tim mạch. Theo các nghiên cứu, chất lượng cuộc sống thấp có mối liên hệ với việc gia tăng số lượng các yếu tố nguy cơ bệnh tim mạch [11]. Một nghiên cứu năm 2018 trên 200 bệnh nhân tim mạch, sử dụng thang đo SF-36 QoL, đã cho thấy người cao tuổi mắc bệnh tim mạch chịu ảnh hưởng tiêu cực cả về thể chất lẫn tinh thần, dẫn đến sự suy giảm đáng kể chất lượng cuộc sống [12]. Tại Việt Nam, Nguyễn Hoàng Định (2016) sử dụng thang điểm SF-36 cũng chỉ ra rằng người bệnh tăng huyết áp có điểm số sức khỏe thấp ở tất cả các lĩnh vực, với điểm thấp nhất thuộc về hoạt động chức năng và cao nhất ở cảm giác đau đớn, nhưng vẫn dưới mức trung bình (
Tại Việt Nam vẫn chưa có nghiên cứu về cơ cấu bệnh tim mạch cũng như chất lượng cuộc sống của người mắc bệnh tim mạch, đặc biệt là ở nhóm người cao tuổi. Chính vì vậy, đề tài: “Cơ cấu bệnh tim mạch và chất lượng cuộc sống của người cao tuổi mắc rung nhĩ, suy tim điều trị tại Bệnh viện Thống Nhất, thành phố Hồ Chí Minh” được thực hiện nhằm mục tiêu:
1. Mô tả cơ cấu bệnh tim mạch và một số yếu tố liên quan của người cao tuổi điều trị tại bệnh viện Thống Nhất, thành phố Hồ Chí Minh, năm 2022.
2. Đánh giá chất lượng cuộc sống của người cao tuổi mắc suy tim và rung nhĩ điều trị nội trú tại bệnh viện Thống Nhất, thành phố Hồ Chí Minh, năm 2023

MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ …………………………………………………………………………………….. 1
Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU…………………………………………………… 3
1.1. Người cao tuổi và bệnh của người cao tuổi ……………………………………….. 3
1.1.1. Khái niệm …………………………………………………………………………………… 3
1.1.2. Dân số người cao tuổi trên thế giới và ở Việt Nam ………………………….. 3
1.1.3. Đặc điểm thể chất, sức khoẻ người cao tuổi ……………………………………. 4
1.1.4. Cơ cấu bệnh người cao tuổi ………………………………………………………….. 5
1.2. Bệnh lý tim mạch …………………………………………………………………………… 8
1.2.1. Khái niệm bệnh tim mạch …………………………………………………………….. 8
1.2.2. Các yếu tố nguy cơ bệnh tim mạch………………………………………………. 13
1.2.3. Thực trạng mắc bệnh tim mạch ở người cao tuổi …………………………… 20
1.3. Chất lượng cuộc sống người cao tuổi mắc bệnh tim mạch…………………. 26
1.3.1. Chất lượng cuộc sống…………………………………………………………………. 26
1.3.2. Chất lượng cuộc sống ở bệnh nhân suy tim và rung nhĩ………………….. 28
1.3.3. Tổng quan về thang điểm SF-36………………………………………………….. 30
1.3.4. Tổng quan về thang điểm về bệnh cơ tim Kansas city- KCCQ:……….. 30
1.3.5. Tổng quan về thang điểm tác động của rung nhĩ lên chất lượng cuộc
sống – AFEQT ……………………………………………………………………………………. 32
Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU…………. 34
2.1. Mục tiêu 1: Mô tả cơ cấu bệnh tim mạch và một số yếu tố liên quan của
người cao tuổi điều trị nội trú tại bệnh viện Thống Nhất, thành phố Hồ Chí
Minh, năm 2022: ………………………………………………………………………………… 34
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu…………………………………………………………………. 34
2.1.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu………………………………………………… 34
2.1.3. Phương pháp nghiên cứu…………………………………………………………….. 35
2.1.4. Nội dung và các chỉ số nghiên cứu ………………………………………………. 41
2.2. Mục tiêu 2: Đánh giá chất lượng cuộc sống của người cao tuổi mắc suy
tim và rung nhĩ điều trị nội trú tại bệnh viện Thống Nhất, thành phố Hồ Chí
Minh, năm 2023 …………………………………………………………………………………. 42
2.2.1. Đối tượng nghiên cứu…………………………………………………………………. 43
2.2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu………………………………………………… 43vi
2.2.3. Phương pháp nghiên cứu…………………………………………………………….. 43
2.2.4. Nội dung và các chỉ số nghiên cứu: ……………………………………………… 49
2.3. Thu thập và xử lý số liệu……………………………………………………………….. 50
2.4. Sai số và biện pháp khống chế ……………………………………………………….. 51
2.5. Đạo đức trong nghiên cứu……………………………………………………………… 51
Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU……………………………………………….. 53
3.1. Cơ cấu bệnh tim mạch và một số yếu tố liên quan của người cao tuổi điều
trị nội trú tại bệnh viện Thống Nhất, thành phố Hồ Chí Minh, năm 2022: …. 53
3.1.1. Đặc điểm mẫu nghiên cứu…………………………………………………………… 49
3.1.2. Tình hình nhập viện của người cao tuổi theo các nhóm bệnh tim mạch51
3.1.3. Phân bố tuổi, giới tính của người cao tuổi mắc bệnh tim mạch theo từng
nhóm bệnh…………………………………………………………………………………………. 59
3.1.4. Tỷ lệ các bệnh tim mạch của người cao tuổi trong mỗi nhóm bệnh….. 62
3.1.5. Các yếu tố liên quan bệnh tim mạch…………………………………………….. 66
3.2. Đánh giá chất lượng cuộc sống của người cao tuổi mắc suy tim và rung
nhĩ điều trị nội trú tại bệnh viện Thống Nhất, thành phố Hồ Chí Minh, năm
2023………………………………………………………………………………………………….. 72
3.2.1. Chất lượng cuộc sống của người cao tuổi mắc suy tim …………………… 69
3.2.2. Chất lượng cuộc sống của người cao tuổi mắc suy tim …………………… 77
Chương 4: BÀN LUẬN……………………………………………………………………… 86
4.1. Cơ cấu bệnh tim mạch và một số yếu tố liên quan của người cao tuổi điều
trị nội trú tại bệnh viện Thống Nhất, năm 2022:……………………………………… 86
4.2. Chất lượng cuộc sống của người cao tuổi mắc suy tim và rung nhĩ điều trị
nội trú tại bệnh viện Thống Nhất, TP. HCM năm 2023: ………………………… 103
KẾT LUẬN …………………………………………………………………………………….. 126
KIẾN NGHỊ……………………………………………………………………………………. 128
HẠN CHẾ CỦA NGHIÊN CỨU ……………………………………………………… 128
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC LIÊN QUAN ĐẾN
LUẬN ÁN ĐƯỢC CÔNG BỐ
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤCvii
DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1: Các biến số nghiên cứu…………………………………………………………. 35
Bảng 2. 2: Các biến số nghiên cứu………………………………………………………… 45
Bảng 3. 1. Đặc điểm nhân khẩu học của đối tượng nghiên cứu 53
Bảng 3. 2. Phân bố BN nhập viện theo nhóm bệnh theo ICD-10………………. 54
Bảng 3. 3. Phân bố nhập viện nhóm bệnh tim mạch theo đặc điểm nhân khẩu
học……………………………………………………………………………………… 55
Bảng 3. 4. Phân bố số lượng bệnh nhân của từng nhóm bệnh tim mạch nhập
viện theo nhóm tuổi ……………………………………………………………… 57
Bảng 3. 5. Phân bố số lượng bệnh nhân của từng nhóm bệnh tim mạch nhập
viện theo giới tính ………………………………………………………………. 58
Bảng 3. 6. Phân bố số lượng bệnh nhân của nhóm bệnh tim mạch nhập viện
theo địa dư…………………………………………………………………………… 59
Bảng 3. 7. Phân bố số lượng bệnh nhân của nhóm bệnh tim mạch theo hoàn
cảnh nhập viện …………………………………………………………………….. 60
Bảng 3. 8. Thời gian nằm viện trung binh của từng nhóm bệnh tim mạch …. 61
Bảng 3. 9. Phân bố nhóm bệnh suy tim theo tuổi và giới…………………………. 62
Bảng 3. 10. Phân bố nhóm bệnh rối loạn nhịp tim theo tuổi và giới tính …… 63
Bảng 3. 11. Phân bố nhóm bệnh THA theo tuổi và giới tính ……………………. 63
Bảng 3. 12. Phân bố nhóm bệnh mạch não theo tuổi và giới tính ……………… 64
Bảng 3. 13. Phân bố BTTMCB theo tuổi và giới tính ……………………………… 64
Bảng 3. 14. Phân bố nhóm bệnh VNTMNK theo tuổi và giới tính ……………. 64
Bảng 3. 15. Phân bố nhóm bệnh động mạch theo tuổi và giới tính……………. 65
Bảng 3. 16. Phân bố nhóm bệnh tĩnh mạch theo tuổi và giới tính……………… 65
Bảng 3. 17. Phân bố bệnh cơ tim theo tuổi và giới tính……………………………. 65
Bảng 3. 18. Phân bố bệnh tăng huyết áp………………………………………………… 66
Bảng 3. 19. Phân bố nhóm bệnh tim thiếu máu cục bộ ……………………………. 66
Bảng 3. 20. Phân bố bệnh tim do phổi và bệnh tuần hoàn phổi ………………… 67
Bảng 3. 21. Phân bố nhóm rối loạn nhịp tim ………………………………………….. 67
Bảng 3. 22. Phân bố bệnh lý mạch máu não…………………………………………… 68
Bảng 3. 23. Phân bố bệnh động mạch……………………………………………………. 68
Bảng 3. 24. Phân bố bệnh tĩnh mạch……………………………………………………… 69
Bảng 3. 25. Liên quan giữa giới tính và tình trạng mắc bệnh tim mạch …….. 69viii
Bảng 3. 26. Liên quan giữa nhóm tuổi và tình trạng mắc bệnh tim mạch…… 70
Bảng 3. 27. Liên quan giữa thể trạng và tình trạng mắc bệnh tim mạch…….. 70
Bảng 3. 28. Liên quan giữa thói quen uống rượu và tình trạng mắc bệnh tim
mạch…………………………………………………………………………………… 70
Bảng 3. 29. Liên quan giữa thói quen hút thuốc lá và tình trạng mắc bệnh tim
mạch…………………………………………………………………………………… 71
Bảng 3. 30. Liên quan giữa RLLP máu và tình trạng mắc bệnh tim mạch …. 71
Bảng 3. 31. Liên quan giữa đái tháo đường và tình trạng mắc BTM …………. 71
Bảng 3. 32. Phân tích hồi quy đa biến các yếu tố liên quan đến tình trạng mắc
bệnh tim mạch ở người cao tuổi …………………………………………….. 72
Bảng 3. 33. Đặc điểm người cao tuổi mắc suy tim………………………………….. 73
Bảng 3. 34. Điểm trung bình chất lượng cuộc sống (SF-36) của người cao tuổi
mắc suy tim …………………………………………………………………………. 73
Bảng 3. 35. Mối liên quan giữa điểm trung bình chất lượng cuộc sống theo
thang SF-36 và các đặc điểm nhân khẩu học của người cao tuổi mắc
suy tim………………………………………………………………………………… 75
Bảng 3. 36. Mối liên quan giữa điểm trung bình chất lượng cuộc sống theo
thang SF-36 và các đặc điểm lâm sàng của người cao tuổi mắc suy
tim ……………………………………………………………………………………… 76
Bảng 3. 37. Đặc điểm chung bệnh nhân suy tim phân bố theo 2 thang điểm
đánh giá CLCS (KCCQ và SF-36) …………………………………………. 77
Bảng 3. 38. Chất lượng cuộc sống bệnh nhân suy tim phân loại theo đặc điểm
chung………………………………………………………………………………….. 78
Bảng 3. 39. Đặc điểm người cao tuổi mắc rung nhĩ ………………………………… 80
Bảng 3. 40. Điểm trung bình chất lượng cuộc sống theo thang điểm SF-36 của
người cao tuổi mắc rung nhĩ ………………………………………………….. 80
Bảng 3. 41. Mối liên quan giữa điểm trung bình chất lượng cuộc sống (SF-36)
và các đặc điểm của người cao tuổi mắc rung nhĩ…………………….. 82
Bảng 3. 42. Đặc điểm chung bệnh nhân rung nhĩ phân bố theo chất lượng
cuộc sống theo 2 thang điểm AFEQT và SF-36:………………………. 83
Bảng 3. 43. Chất lượng cuộc sống bệnh nhân rung nhĩ phân loại theo đặc
điểm chung………………………………………………………………………….. 84ix
DANH MỤC HÌNH
Hình 2.1. Sơ đồ nghiên cứu………………………………………………………………….. 52
Hình 3. 1. Tỉ lệ nhập viện của một số bệnh tim mạch ở người cao tuổi……… 56
Hình 3. 2. Kết quả điều trị bệnh lý tim mạch ở người cao tuổi …………………. 62
Hình 3. 3. Phân loại điểm chất lượng cuộc sống theo thang điểm SF-36 của
người cao tuổi mắc suy tim……………………………………………………. 74
Hình 3. 4. Biểu đồ mối tương quan giữa 2 bộ câu hỏi đánh giá chất lượng
cuộc sống bệnh nhân suy tim KCCQ và SF-36 ………………………… 79
Hình 3. 5. Phân loại điểm chất lượng cuộc sống của người cao tuổi mắc rung
nhĩ………………………………………………………………………………………. 81
Hình 3. 6. Biểu đồ thể hiện mối tương quan giữa 2 bộ câu hỏi đánh giá chất
lượng cuộc sống bệnh nhân rung nhĩ AFEQT và SF-36 ……………. 8