Cytokin, chất trung gian và các gốc tự do trong máu bảo quản

Ngày nay, nhờ các tiến bộ của khoa học và kỹ thuật, vấn đề tách các thành phần máu, sử dụng máu từng phần đã trở thành chiến  lược trong an toàn truyền máu. Đầu thế kỷ  20, phát minh của Landsteiner và học trò của ông về hệ nhóm ABO, Rh, Lewis, Duffy, Kidd… được coi là cuộc cách mạng trong truyền máu, đã cứu sống hàng triệu triệu bệnh nhân cần truyền máu. Cùng với tiến bộ này, các hiểu biết mới về vai trò các cytokin, các chất trung gian, các gốc tự do trong máu bảo quản đã được nhiều tác giả mô tả, từ đó các biện pháp bảo vệ  chống lại tác dụng có hại của chúng đối với máu và các sản phẩm máu trong quá trình bảo quản đã được đặt ra. Gần đây một vấn đề mới đang cuốn hút các nhà nghiên cứu, đó là cytokin và tế bào gốc (stem cells) ứng dụng trong điều trị. Như chúng  ta đã  biết,  sự  phát  triển của  tế  bào máu liên quan đến các cytokin kích thích tăng sinh và biệt hoá. Mỗi dòng tế bào như hồng cầu, bạch cầu hạt, mono, lympho đều có cytokin kích thích, thí dụ hồng cầu có erythropoietin, bạch cầu hạt trung tính có G-CSF, tiểu cầu có thrombopoi- etin, mono có M-CSF, lympho có IL-2, IL-4, tế bào nguồn sinh máu có IL-3 v.v… các tế bào khác như tế bào thần kinh, tế bào cơ tim, tế bào tuyến giáp,tế bào gan, thận … Các cytokin nào đã kích thích chúng phát triển, điều này cho tới nay vẫn còn là bí ẩn. Đây cũng là hướng đang hấp dẫn sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới.

1. Cytokin

– Cytokin là các chất trung gian hoà tan,  bản chất là  glycoprotein do tế  bào kích thích  tiết ra, chúng có khả năng điều hoà phản ứng miễn dịch, tạo máu và phản ứng viêm, chúng  đóng vai trò quan  trọng  trong  đề  kháng  của  cơ  thể  chống nhiễm trùng và ung thư. Tuy  nhiên,  ở mức bất thường thì cytokin gây bệnh  lý – như trong bệnh bỏng, nhiễm trùng huyết IL-1 tăng quá mức. EPO tăng cao trong một số trạng thái bệnh lý như thiếu máu, ung thư, bệnh gan, bệnh thận.

– Về danh pháp: khởi đầu phát hiện chất kích thích từ môi trường nuôi cấy lympho in vitro và gọi là lymphokin, nghĩa là chất hoà tan do  lympho hoạt hoá tiết ra. Sau đó phát hiện một số yếu tố từ bạch cầu mono tiết ra, chất này được gọi là monokin. Gần đây, do phát hiện được nhiều chất kích  thích  ngoài nhóm lympho  và  mono  danh pháp được dùng chính thức là cytokin, nghĩa là chất hoà tan do tế bào hoạt hoá sản xuất ra. Để nhấn mạnh tác dụng hợp tác giữa các tế bào của các cytokin, người ta đưa thêm một danh từ khác, đó là Interleukin (IL) chỉ các chất hoà tan quan hệ tế bào do bạch cầu tiết ra.