Đặc điểm dịch tễ học bệnh sởi tại miền Bắc giai đoạn 2008-2012 và đáp ứng miễn dịch sau tiêm vắc xin sởi mũi hai ở trẻ 18 tháng tuổi

Luận án Đặc điểm dịch tễ học bệnh sởi tại miền Bắc giai đoạn 2008-2012 và đáp ứng miễn dịch sau tiêm vắc xin sởi mũi hai ở trẻ 18 tháng tuổi. 

Sởi  (ICD-10  B05)  là  bệnh  truyền  nhiễm  nguy  hiểm  do  vi  rút  sởi gây  ra. Bệnh có khả năng lây nhiễm cao và gây dịch trên quy mô lớn. Bệnh diễn biến cấp tính  với  các  triệu  chứng  sốt,  phát  ban,  ho,  chảy  nƣớc  mũi,  viêm  kết  mạc,  nốt Koplik  ở  niêm  mạc  miệng…  Bệnh  gây  ra  các  biến  chứng  nhƣ  viêm  phổi,  tiêu chảy, viêm tiểu phế quản, suy dinh dƣỡng, mù loà, viêm não… và tử vong.

Giai đoạn trƣớc khi có vắc xin, sởi là bệnh khá phổ biến ở hầu hết các nƣớc trên thế giới với trên 90% số trẻ em dƣới 15 tuổi đã từng mắc bệnh. Sởi là nguyên nhân của 2,6 triệu ca tử  vong mỗi năm.  Trong hơn 50 năm qua, vắc xin sởi đã đƣợc triển khai rộng rãi tại hầu hết các nƣớc và đƣợc chứng minh là an toàn, hiệu quả. Nhờ đó đã làm giảm đáng kể số mắc và biến chứng do sởi. Số tử vong do sởi trên toàn cầu năm 2012  (122.000 ca)  giảm 4,6  lần  so với năm 2000  (562.400 ca)[72], [90], [106], [124]. 

Năm 2012, với những thành công đã đạt  đƣợc  trên toàn cầu và bài học của châu Mĩ,  Tổ  chức Y tế  thế  giới cùng với các quốc gia thành viên đã  thống nhất đặt mục tiêu loại trừ  bệnh sởi  tại 5 khu vực  vào năm 2020 và khẳng định  chiến 

lƣợc hàng đầu để  đạt mục tiêu  là tiêm chủng 2 mũi vắc xin sởi đạt  tỉ  lệ  cao, đảm bảo trên 95% cộng đồng có miễn dịch phòng bệnh để có thể  cắt đứt sự lây truyềnvi rút sởi và loại trừ bệnh sởi.  Đây cũng là chủ trƣơng chung của các nƣớc và của Chính phủ  Việt Nam.  Đến nay, nhiều nƣớc trên thế  giới đã công bố  loại trừ  bệnh sởi.  Tuy  nhiên,  bệnh  sởi  trên  thế  giới  vẫn  là  một  trong  những  nguyên  nhân  tửvong hàng đầu trong các bệnh phòng đƣợc bằng vắc xin  ở  trẻ  nhỏ. Dịch  sởi đã quay trở  lại  ở  một số  nƣớc đã từng khống chế  thành công hoặc loại trừ  căn bệnh này. Đặc điểm dịch tễ học của bệnh sởi trên thế giới đã thay đổi trong những năm gần đây, đặc biệt sau một thời gian dài toàn thế giới thực hiện tiêm vắc xin sởi đạt tỉ  lệ cao: tính mùa và chu kỳ không còn rõ nét, thời gian giữa các vụ dịch sởi kéo dài ra, quy mô các vụ  dịch bị  thu nhỏ  nhƣng  có xu hƣớng tái diễn, lứa tuổi mắc sởi  dần  dịch chuyển sang lứa tuổi lớn và đặc biệt ghi nhận số  mắc cao  ở  trẻ  rất nhỏ  khi chƣa đến tuổi tiêm chủng. Bởi vậy, mục tiêu loại trừ  bệnh sởi  vẫn  còn  là vấn  đề  thách  thức  trên  phạm  vi  quốc  gia,  khu  vực  và  trên  toàn  thế  giới  [102],[121], [124].

Ở  Việt Nam, từ  năm 1984, chƣơng trình Tiêm chủng mở  rộng  bắt đầu triển khai  vắc xin sởi  cho trẻ  9 tháng tuổi. Sau năm 1992,  tỉ  lệ  tiêm vắc xin sởi đạt  trên 90%. Với tỉ lệ đáp ứng miễn dịch đạt khoảng 85%, nếu chỉ tiêm 1 mũi vắc xin sởi sau tiêm vắc xin sởi cho trẻ  trƣớc  12 tháng tuổi  thì vẫn còn khoảng  24% số  trẻsinh ra hàng năm không đƣợc bảo vệ khỏi bệnh sởi. Do vậy, từ năm 2006, vắc xin sởi mũi hai đƣợc đƣa vào lịch tiêm chủng cho trẻ 6 tuổi đồng thời với các chiến dịch tiêm  chủng bổ  sung quy mô lớn. Nhờ vậy,  tỉ  lệ  mắc, chết do  sởi giảm mạnh và đặc điểm dịch tễ  học bệnh  sởi  đã  thay đổi. Năm 2008, số  mắc sởi giảm 368 lần so với năm 1984. Tuy nhiên, từ  cuối năm 2008 đến giữa năm 2010,  Việt Nam ghi nhận dịch sởi  trên toàn quốc với  hơn  7.000 ca mắc. Trong vụ  dịch này, miền Bắc là khu vực chịu ảnh hƣởng lớn nhất. Nếu nhƣ trong các năm 2003-2007, dịch chỉ xuất hiện tại một vài tỉnh, số mắc sởi tập trung ở nhóm trẻ lớn từ 5-14 tuổi (75,1%) và ở vùng Đông Bắc Bộ  thì  trong các năm 2008-2012,  dịch sởi xuất hiện tại hầu hết các  tỉnh, phân bố  số mắc sởi theo tuổi và theo vùng tại miền Bắc đã thay đổi. Để  khống chếbệnh sởi, chƣơng trình Tiêm chủng mở rộng đã thay đổi lịch tiêm mũi hai vắc xin sởi  cho trẻ  6 tuổi xuống 18 tháng tuổi từ  giữa  năm 2011  [7],  [8],  [9],  [10],  [11],[12], [13], [14], [16]. Các nghiên cứu về đặc điểm dịch tễ học và miễn dịch học bệnh sởi trên thếgiới  đã  đƣợc  tiến  hành  từ  rất  lâu  với  nhiều  quy  mô  khác  nhau.  Đã  có  một  sốnghiên cứu về  dịch tễ  bệnh sởi tại Việt Nam nói chung và tại một số  tỉnh miền Bắc nói riêng  trong các thập kỷ  80, 90  của thế  kỷ  XX [29],  [35],  [36],  [38],  [45],[48]. Tuy nhiên, chƣa có nghiên cứu nào về  đặc điểm dịch tễ  bệnh sởi  tại miền Bắc trong những năm gần đây cũng nhƣ đánh giá đáp ứng miễn dịch của lịch tiêm chủng vắc xin sởi  mũi hai trong chƣơng trình TCMR  vào lúc 18 tháng tuổi  ở  trẻem Việt Nam.  

Mục tiêu loại trừ  bệnh sởi đang đến gần, trƣớc tình hình dịch sởi nghiêm trọng  tái  xuất hiện và  nguy cơ  tiếp tục  quay trở lại mặc dù  đã triển khai  các  hoạt động tăng cƣờng tiêm chủng vắc xin sởi đặt ra cho chúng ta những câu hỏi: Trong những năm gần đây  dịch tễ  học  bệnh sởi tại miền Bắc có đặc điểm gì? đối tƣợng nào có nguy mắc  bệnh?  những yếu tố  nào tạo tiền đề  cho vụ  dịch sởi trong thời gian gần đây? các biện pháp can thiệp nào cần thực hiện để  cắt đứt sự  lây truyền của vi rút sởi?  lịch tiêm chủng vắc xin sởi mũi 2 vào lúc tẻ  18 tháng tuổi có tạo đƣợc miễn dịch ở mức độ cần thiết hay không?… 

Những hiểu biết  có đƣợc qua kết quả  nghiên cứu  “Đặc điểm dịch tễ  học bệnh sởi tại miền Bắc  giai đoạn 2008-2012 và đáp  ứng miễn dịch sau tiêm vắc xin sởi mũi hai ở trẻ 18 tháng tuổi” để góp phần giải đáp câu hỏi trên và  sẽlà cơ sở  khoa học  góp phần  hoạch định chính sách  nhằm giảm nhanh, giảm bền vững tỉ lệ mắc, chết do sởi, tiến tới loại trừ căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nàytại Việt Nam.  Chúng tôi tiến hành nghiên cứu  nêu trên  với các mục tiêu  cụ  thểsau:

1.  Mô tả  đặc điểm dịch tễ  học bệnh sởi tại miền Bắc  Việt Nam  giai đoạn 2008-2012.

2.  Xác định  đáp  ứng miễn dịch sau tiêm vắc xin sởi mũi hai  của chƣơng trình Tiêm chủng mở rộng trẻ 18 tháng tuổi tại huyện Kim Bôi, tỉnh Hòa Bình.