ĐẶC ĐIỂM ĐỘT BIẾN GEN PRES/S Ở BỆNH NHÂN NHIỄM HBV MẠN

ĐẶC ĐIỂM ĐỘT BIẾN GEN PRES/S Ở BỆNH NHÂN NHIỄM HBV MẠN
Nguyễn Thị Cẩm Hường1, Lương Bắc An2, Nguyễn Quang Trung1, Hoàng Anh Vũ2, Phạm Thị Lệ Hoa1
TÓM TẮT
Đặt vấn đề: Các đột biến vùng PreS/S gây thay đổi tính kháng nguyên của HBsAg, gây giảm khả năng nhận diện của kháng thể anti HBs đang được quan tâm tìm hiểu.
Mục tiêu: Mô tả tỷ lệ các đột biến vùng gen PreS/S của siêu vi viêm gan B (HBV) ở bệnh nhân viêm gan B mạn.
Đối tượng – Phương pháp nghiên cứu: Mô tả cắt ngang thực hiện tại BV. ĐH Y Dược TP.HCM từ 11/2019-12/2020. HBV DNA thực hiện bằng kỹ thuật real-time PCR và đột biến gen PReS/S bằng giải trình tự Sanger tại TT. Y sinh học phân tử.
Kết quả: Dân số gồm 200 bệnh nhân nhiễm HBV mạn, 64% nam, 60% HBeAg dương, 56% genotype B.
Các đột biến điểm có tỷ lệ đáng kể vùng PreS gồm: E/D54A/N (26,8%), K57Q/K (25,8%), A60V (26,3%), D62S (25,8%), T125S/N/P (30,6%) và đột biến xóa PreS1 25,8%, xóa PreS2 16,7%. Đột biến vùng “quyết định kháng nguyên a” chiếm 33,5% (gồm I126T/N/S (16,5%), M133T/S/L/I (7%)) và gặp nhiều hơn ở nhóm có đồng hiện diện antiHBs (47,5% vs 30%, p=0,036). Tỷ lệ có đột biến vùng NSB, T epitope, B epitope, HLA2, “quyết định kháng nguyên a” cao hơn ý nghĩa ở genotype C.
Kết luận: Các đột biến điểm thường gặp và đột biến xóa của gen PreS1/preS2 của người nhiễm HBV được ghi nhận từ 20-30%, thay đổi theo genotype. Đột biến vùng “quyết định kháng nguyên a” có tỷ lệ cao hơn ở nhóm đồng hiện diện antiHBs.

Nhiễm siêu vi viêm gan B (HBV) mạn hiện nay vẫn còn là vấn đề sức khỏe toàn cầu với 240 triệu  người nhiễm mạn tính, là nguyên nhân quan trọng gây xơ gan và ung thư gan. Trong 4 gen cấu trúc chính, cấu trúc, gen S (gồm đoạn PreS1, PreS2 và S) được xem là có vai trò quan trọng trong phản ứng miễn dịch. Vùng Pre-S1 (acid amin 1-119) có  vai  trò  tương  tác với các epitope của lympho T và B. Vùng PreS2 (55 acid amin từ 120-174) cùng với PreS1 giữ vai trò gắn kết HBV vào tế bào gan. Vùng S (mã hóa cho protein S, 227 acid amin từ 1-227) chứa vùng quyết  định kháng nguyên chính “a” (a determinant), giữ vai trò quan trọng trong cấu trúc kháng nguyên bề mặt, gây  đáp ứng miễn dịch và phản ứng với kháng thể anti HBs. HBsAg  còn  là  kháng  nguyên  được ứng dụng trong các test phát hiện và đo lường phản ứng miễn dịch bảo vệ với HBV. Các đột biến trên gen PreS/S  gây  thay  đổi tính kháng nguyên của HBsAg, giảm khả năng  phát  hiện của bộ kít kháng thể và của tế bào miễn dịch, giảm hiệu quả bảo vệ của antiHBs do chủng ngừa đang 
được các nhà khoa học và cộng đồng quan tâm tìm hiểu. Matsuo J (2017) đã phát hiện 4 ca có đột biến xóa PreS trong 21 bệnh nhân Việt Nam đồng nhiễm genotype B4 và C(1). Theo nghiên cứu trên 250 bệnh nhân Việt Nam nhiễm HBV của nhóm Bùi Thị Tôn Thất (2017), có 8,1% được phát hiện có đột biến tại vùng “quyết định kháng nguyên a” (2,2% là P120S/T, 2,2% I/T126S/A và 3% M133L/T)(2). Nhóm nghiên cứu đột biến trên gen PreS/S của Kim HS (2018) trên 258 bệnh nhân Việt Nam cũng đã tìm thấy có đến 152 đột biến bất kỳ trên vùng “a” và 260 đột biến ngoài vùng “a”, phổ biến nhất là K122R tìm thấy trên người nhiễm genotype B(3). Đặc  điểm  các  đột biến ở vùng PreS/S này chưa được khảo sát đủ ở bệnh nhân Việt Nam nhiễm HBV mạn với genotype phổ biến là B và C.