Đặc điểm hình thái học phát triển cung răng sữa hàm dưới ở trẻ từ 3 đến 5 tuổi

Luận án tiến sĩ y học Đặc điểm hình thái học phát triển cung răng sữa hàm dưới ở trẻ từ 3 đến 5 tuổi.Sự  sắp  xếp  của  các  răng  trên  cung  hàm  không  phải  là  một  tập  hợp ngẫu  nhiên mà tuân theo những qui luật nhất định. Chính  sự sắp  xếp và ăn khớp tinh tế của bộ răng là một trong những yếu tố hàng đầu đưa lại sự hài hòa về hình thái và chức năng cho toàn bộ hệ thống nhai.Cho  đến  cuối  thế  kỷ  XIX,  cung  răng  chỉ  được  mô  tả  khi  quan  sát  từ phía nhai, tức trên mặt phẳng ngang. Theo đó, hình dạng cung răng được qui xấp xỉ với những đường cong hình học như cung tròn, elip, parabol… [47].

Năm 1890, hình ảnh cung răng khi quan sát từ phía bên lần đầu tiên được Spee mô tả, mà sau này được mọi bác sĩ Nha khoa biết đến dưới tên gọi “Đường cong Spee”. Sự phát hiện đường cong này đã đưa việc nghiên cứu bộ răng người sang một giai đoạn mới: giai đoạn nghiên  cứu về giải  phẫu chức năng  của bộ răng trong tổng thể hệ thống nhai. Chính nhờ phát hiện của Spee, các nghiên cứu về cắn khớp đã có những thành tựu vượt bậc từ đầu thế kỷ XX và còn có giá trị  đến  ngày  nay  (Christensen-1905,  Bennet-1908,  Gysi-1929,  Hanau-1930…). Các quan niệm cắn khớp của các tác giả trên đã có đóng góp quyết định đối với phục hình toàn hàm, trên nền tảng lý thuyết khớp cắn thăng bằng.Tiếp theo Spee, Wilson (1917) đã mô tả hình ảnh cung răng khi quan sát từ phía trước, tức trên mặt phẳng đứng ngang: “đường cong Wilson”. Thuật ngữ “mặt phẳng nhai” ra đời, mô tả bề mặt tưởng tượng chạm các bờ cắn răng cửa và đỉnh múi mặt nhai của các răng sau. Mặt phẳng nhai chính là tập hợp của các đường cong cắn khớp (đường cong Spee, đường cong Wilson và đường cong của bờ cắn các răng cửa). Các đường cong cắn khớp hay mặt phẳng nhai của cung răng hình thành và diễn ra sự thay đổi trong suốt quá trình tăng trưởng và phát triển của cơ thể cũng như quá trình tồn tại của bộ răng để luôn đảm bảo cho sự thích ứng tốt nhất của hệ thống nhai đối với những yêu cầu chức năng. 

Từ hơn một thế kỷ qua, đã có rất nhiều cô ng trình nghiên cứu đi sâu phân tích những đặc điểm hình thái mặt phẳng nhai của cung răng vĩnh viễn và tìm hiểu ý  nghĩa chức năng của các yếu  tố hình  thái học đặc trưng này, nhất là trong khoảng 30 năm trở lại đây (Van Der Linden [106]; Marseillier [25];  BeGole  [31];  Ferrario  [53],[54],[55];  Hoàng  Tử  Hùng  [1],[7];  Orthlieb [87]; Kobayashi [72]…). Bộ răng sữa còn chưa được nghiên cứu nhiều nhưng ngày càng thu hút sự quan tâm. Tầm quan trọng của bộ răng sữa đối với chức năng và thẩm mỹ nói chung và đối với bộ răng vĩnh viễn đã được chứng minh. 

Nhiều nét đặc trưng bình thường cũng như những bất thường về khớp cắn của bộ răng sữa ở mỗi cá thể thường được thể hiện lại trên khớp cắn của bộ răng vĩnh viễn. Chính vì vậy, Wheeler đã khẳng định “một nghiên cứu đầy đủ về sự phát triển khớp cắn cần bắt đầu bằng khớp cắn của bộ răng sữa” [107].Trong hơn hai thập niên vừa qua, nhiều công trình của các tác giả trong và ngoài nước đã đi sâu nghiên cứu về nhiều đặc điểm hình thái của bộ răng sữa: hình dạng các răng sữa, kích thước cung răng sữa (Hoàng Tử Hùng [6], [11]; Meredidth [80]; Moorrees [81],[82]…), tương quan giữa các răng cối sữa II (Foster [58]; Nanda [85]; Otuyemi [90]; Ravn [95],[96]…), khe hở giữa các răng  sữa  (Baume[29];  Foster[58]…),  độ  cắn  phủ – cắn  chìa  (Chapman  [45]; Clinch [46]; Foster [57]; Farsi [52]…). Tuy nhiên, chưa có một nghiên cứu nào đề cập đến việc đo đạc và xác định chính xác hình thể cung răng sữ a theo ba chiều trong không gian. Hình ảnh mặt phẳng nhai của cung răng sữa thường được các tác giả cho là một mặt phẳng chứ không phải là một mặt cong như ở bộ răng  vĩnh viễn (Crétot [22],[23]; Izard  [24]; Orthlieb  [87] …). Câu hỏi cơ bản: “Ở bộ răng sữ a có đường cong Spee hay không?” được đặt ra và trở thành mục đích chính của công trình nghiên cứu cho luận án này.Chúng tôi chọn cung răng sữa hàm dưới làm đối tượng nghiên cứu vì cả hai cung răng trên và dưới đều là những thành phần quan trọng của hệ thống nhai, nhưng trong đó cung răng dưới giữ vai trò quyết định đối với sự ổn định cắn  khớp  (Wheeler  [107];  Dawson  [48]);  các  múi  chịu  và  rìa  cắn  của  cung răng này tạo thành hai nhóm múi chịu quan trọng nhất (Abjean và Korbendau [20]) mà đường nối của chúng hợp thành “đường rìa cắn – đỉnh múi ngoài” và cấu thành dải ngoại phần chức năng của cung răng dưới (Kraus [73]).Đề tài “Đặc điểm hình thái học phát triển cung răng sữa hàm dưới ở trẻ từ 3 đến 5 tuổi” được thực hiện với các mục tiêu sau:

1.  Xác định đặc điểm hình thái của  cung ră ng sữa dưới theo ba chiều trong không gian ở 3 tuổi và 5 tuổi, gồm:

–  Các đặc điểm đo đạc thể hiện qua những số liệu thống kê cơ bản (số trung bình, độ lệch chuẩn) của các kích thước và các tỉ số cung răng.

–  Xác lập các phương trình đường hồi qui và mô tả đồ thị biểu diễn hình dạng  cung  răng  sữa  dưới  trên  ba  mặt  phẳng  trong  không  gian  (chú trọng các số liệu đo đạc và hình ảnh của đường cong Spee ở cung răng sữa dưới trên mặt phẳng đứng dọc).

2.  Xác định những thay đổi và xu hướng tăng trưởng của cung răng sữa dưới trong quá trình phát triển từ 3 đến 5 tuổi, gồm:

–  Sự thay đổi về các kích thước, tỉ số cung răng và hình dạng cung răng.

–  Nêu  ra  những  nhận  xét  về  xu  hướng  tăng  trưởng  của  cung  răng  sữa dưới theo ba chiều trong không gian ở giai đoạn từ 3 đến 5 tuổi.

MỤC LỤC Đặc điểm hình thái học phát triển cung răng sữa hàm dưới ở trẻ từ 3 đến 5 tuổi

Trang phụ bìa ……………………………………………………………..  i

Lời cam đoan ……………………………………………………………..  ii

Mục lục ……………………………………………………………………  iii

Các chữ viết tắt và ký hiệu ………………………………………………  v

Bảng ký hiệu tên răng và múi răng ………………………………………  vi

Danh mục bảng ……………………………………………………………  vii

Danh mục biểu đồ ………………………………………………………..  ix

Danh mục hình ……………………………………………………………  xi

Danh mục sơ đồ …………………………………………………………..  xii

Bảng đối chiếu một số thuật ngữ Việt – Anh ……………………………  xiii

MỞ ĐẦU ……………………………………………………………  1

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ………………………………..  4

1.1. Tổng lược các nghiên cứu  về hình dạng cung răng theo  ba chiều 

trong không gian …………………………………………………………. 5

1.1.1. Các nghiên cứu hình dạng cung răng trên mặt phẳng ngang …..  5

1.1.2. Các nghiên cứu hình dạng cung răng trên mặt phẳng đứng dọc 

và đứng ngang …………………………………………………………… 11

1.1.3. Tình hình nghiên cứu hình thái cung răng tại Việt Nam ……….  15

1.2. Đặc điểm hình thái bộ răng sữa …………………………………….  17

1.2.1. Quá trình hình thành và phát triển của bộ răng sữa ……………  17

1.2.2. Hình thể cung răng sữa ………………………………………….  20

1.2.3. Kích thước cung răng sữa ………………………………………..  26

Tóm tắt tổng quan tài liệu ………………………….………………….  31

CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ….  33

2.1. Mẫu nghiên cứu ………………………………………………………  33

2.1.1. Tiêu chuẩn chọn mẫu ……………………….…………………..  34

2.1.2. Tiêu chuẩn chọn lựa mẫu hàm …………………………………  34

2.2. Phương pháp nghiên cứu …………………………………………..  35

2.2.1. Phương pháp xác định kích thước và hình dạng cung răng theo 

ba chiều trong không gian ……………………………………………….. 35

2.2.2. Dụng cụ đo đạc ………………………………………………….  36

2.2.3. Kỹ thuật đo đạc …………………………………………………  38

2.2.4. Các đặc điểm được khảo sát của cung răng sữa dưới ………….  40

2.3. Xử lý số liệu …………………………………………………………  44 

iv

2.3.1. Xác định tọa độ các điểm mốc theo hệ tọa độ Descartes ……..  44

2.3.2. Thống kê mô tả …………………………………………………  47

2.3.3. Thống kê suy lý …………………………………………………  47

2.3.4. Xây dựng đồ thị biểu diễn hình dạng cung răng ……………….  51

2.3.5. Cách tính chu vi cung răng ………………………………………  54

Sơ đồ quy trình nghiên cứu …………………………………………….  57

CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ……………….……………..  57

3.1.  Đặc  điểm  hình  thái  của  cung  răng  sữa  hàm  dưới  theo  ba  chiều 

trong không gian ở trẻ 3 và 5 tuổi ……………………………………….. 58

3.1.1. Kích thước cung răng sữa dưới ở trẻ 3 tuổi và 5 tuổi …………..  59

3.1.2.  Hình  dạng  cung  răng  sữa  dưới  theo  ba  chiều  trong  không 

gian..

70

3.2. Những thay đổi hình thái cung răng sữa hàm dưới trong giai đoạn 

từ 3 đến 5 tuổi ……………………………………………………………. 65

3.2.1. Các thay đổi về kích thước cung răng sữa dưới………………..  65

3.2.2. Thay đổi về hình dạng cung răng sữa dưới……………………..  70

CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN ………………………………………………  92

4.1. Phương pháp nghiên cứu hình thái cung răng ……………………  92

4.1.1. Về các đặc điểm hình thái cung răng …………………………..  92

4.1.2. Vấn đề xác định điểm mốc ……………………………………..  95

4.1.3. Về phương tiện nghiên cứu ……………………………………..  97

4.1.4. Vấn đề tuổi trong nghiên cứu …………………………………..  98

4.1.5. Sai lầm phương pháp ……………………………………………  99

4.2. Về các kết quả nghiên cứu …………………………………………  102

4.2.1. Đặc điểm hình thái của cung răng sữa dưới của trẻ 3 và 5 tuổi, 

so sánh giữa nam và nữ ………………………………………………….. 103

4.2.2.  Những  thay  đổi  về  kích  thước  và  hình  dạng  cung  răng  sữa 

dưới trong giai đoạn từ 3 đến 5 tuổi. Nhận xét về xu hướng tăng trưởng 

của cung răng sữa dưới .……………………………………………………… 112

4.3. Ý nghĩa và ứng dụng của công trình ………………………………  121

4.4. Một số hạn chế của đề tài ……………….………………….……..  124

KẾT LUẬN ………………………………………………………………  136

DANH  MỤC  CÁC  CÔNG  TRÌNH  NGHIÊN  CỨU  ĐÃ  CÔNG  BỐ  CÓ 

LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

TÀI LIỆU THAM KHẢO 

PHỤ LỤC   

TÀI LIỆU THAM KHẢO

TIẾNG VIỆT

1.    NGUYỄN  THỊ  KIM ANH,  HOÀNG  TỬ  HÙNG (1994),  “Đặc  điểm hình thái đường rìa cắn – đỉnh múi ngoài cung răng dưới theo ba chiều trong không gian”, Kỷ yếu công trình nghiên cứu khoa học Khoa Răng Hàm Mặt, Trường Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, tr. 24-30.

2.    HOÀNG TỬ HÙNG (1991), “Một số đặc điểm hình thái nhân chủng ở đầu, mặt và răng người Eđê”, Tập san Hình thái học, 1(2), tr.24-29.

3.    HOÀNG  TỬ  HÙNG (1993), Đặc  điểm  hình  thái  nhân  học  bộ  răng người  Việt, Luận án  Tiến  sĩ khoa học Y học, Trường Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh.

4.    HOÀNG  TỬ  HÙNG (2001), Mô  phôi  răng  miệng,  NXB  Y  học,  Chi nhánh Thành phố Hồ Chí Minh, tr. 11-30.

5.    HOÀNG TỬ HÙNG (2003), Giải  phẫu răng, NXB  Y học, Chi nhánh Thành phố Hồ Chí Minh, tr. 41.

6.    HOÀNG TỬ HÙNG, HUỲNH KIM  KHANG (2000), Nghiên cứu một số đặc điểm mô tả răng sữ a sữa trẻ em Việt Nam, Tuyển tập Cô ng trình nghiên cứu khoa học Khoa Răng Hàm Mặt, Trường Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, tr. 157-168.

7.    HUỲNH KIM KHANG, HOÀNG TỬ HÙNG (1992), “Hình thái cung răng trên người Việt”, Tập san Hình thái học, 2(2), tr. 4-8.

8.    VŨ KHOÁI (1963), “Kết quả đầu tiên của việc đo tìm vài chỉ số Răng hàm Mặt ở lứa tuổi Thanh thiếu niên Việt Nam”, Răng Hàm Mặt tập I, NXB Y học, Hà Nội.

9.    VŨ KHOÁI (1978), Góp phần xác định chỉ số răng hàm mặt cho nguời Việt Nam, Luận văn Chuyên khoa Cấp II, Đại học Y khoa Hà Nội.

10.   NGÔ THỊ QUỲNH LAN (2000), Nghiên cứu dọc sự phát triển của Đầu Mặt và Cung răng ở trẻ từ 3 đến 5,5 tuổi, Luận án Tiến sĩ Y học, Trường Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh.

11.   NGÔ  THỊ  QUỲNH  LAN,  TRẦN  PHƯƠNG  THẢO, HOÀNG  TỬ HÙNG (2001), “Nghiên cứu dọc sự phát triển của cung răng sữa ở trẻ em Việt Nam từ 3 đến 5,5 tuổi”, Tuyển tập công trình nghiên cứu  khoa  học  Khoa  Răng  Hàm  Mặt,  Trường  Đại  học  Y  Dược Thành phố Hồ Chí Minh, tr.40-50. 131

12.   LÊ ĐỨC LÁNH (2002), Đặc điểm hình thái Đầu Mặt và Cung Răng ở trẻ em từ 12 đến 15 tuổi tại Thành phố Hồ Chí Minh, Luận án Tiến sĩ Y học, Trường Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh.

13.   PHẠM THỊ HƯƠNG LOAN, HOÀNG TỬ HÙNG (1994), “Góp phần nghiên cứu ứng dụng chỉ số Pont trên người Việt”, Kỷ yếu Công trình  nghiên  cứu  khoa  học  Khoa  Răng  Hàm  Mặt  1993-1994, Trường Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, tr. 168.

14.   PHẠM THỊ HƯƠNG LOAN, HOÀNG TỬ HÙNG (2000), “Nghiên cứu đặc  điểm  hình  thái  cung  răng  người  Việt  (So  sánh  với  Ấn  Độ, Trung  Quốc)”, Tuyển  tập  Công  trình  nghiên  cứu  khoa  học  Khoa Răng Hàm Mặt, Trường Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, tr. 95-106.

15.   TRẦN THÚY NGA (2000), Sự tăng trưởng  phức hợp Sọ-Mặt-Răng ở trẻ em từ 3 đến 5 tuổi (Nghiên cứu dọc trên phim sọ nghiêng), Luận 

án  Tiến  sĩ  Y  học,  Trường  Đại  học  Y  Dược  Thành  phố  Hồ  Chí 

Minh.

16.   TRẦN  THÚY  NGA,  PHAN  THỊ  THANH  YÊN,  PHAN  ÁI  HÙNG(2001), Nha Khoa Trẻ em, Nhà xuất bản Y học, Chi nhánh Thành phố Hồ Chí Minh, tr. 56-58.

17.   NGUYỄN QUANG QUYỀ N (1967), “Đề nghị dùng những chỉ số mới để  đo  độ  vẩu  ở  mặt  người  sống”, Tạp  chí  Y  học  thực  hành, 149(11), tr. 3-4.

18.   TRẦN MỸ THÚY, HOÀNG TỬ HÙNG (1992), “Hình thái cung xương ổ răng người Việt”, Hình thái học, 2(1), tr. 29-32.

19.   LÊ NAM TRÀ, TRẦN THÀNH LONG (1997), “Tăng trưởng ở trẻ em, Bàn về đặc điểm tăng trưởng người Việt Nam”, Bàn về đặc điểm tăng  trưởng  người  Việt  Nam,  Chương  trình  Khoa  học  Công  nghệ Cấp Nhà nước KX-07-07, Hà Nội, tr. 3-6