Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng, hóa mô miễn dịch của tràn dịch màng phổi ác tính

Luận văn chuyên khoa II Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng, hóa mô miễn dịch của tràn dịch màng phổi ác tính.Tràn dịch màng phổi ác tính (TDMPAT) là một tình trạng bệnh lý tương đối phổ biến, với tỷ suất mắc là 660 bệnh nhân/1 triệu dân/năm [77]. Sự xuất hiện của TDMPAT chứng tỏ bệnh nhân đã mắc bệnh ung thư ác tính giai đoạn tiến triển với tỷ lệ tử vong cao. Các nghiên cứu cho thấy thời gian sống trung vị của bệnh nhân sau khi chẩn đoán TDMPAT thường ngắn chỉ vào khoảng 4-12 tháng [49, 95, 109].
Trong chẩn đoán TDMPAT, việc xác định nguồn gốc gây TDMPAT là điều hết sức quan trọng. Trước đây có nhiều phương pháp dùng để xác định nguồn gốc TDMPAT như phân tích tế bào học dịch màng phổi, hóa mô tế bào và soi kính hiển vi. Tuy nhiên các phương pháp này thường có độ nhạy và độ đặc hiệu thường không cao. Cụ thể phương pháp phân tích tế bào học mặc dù nhanh nhưng độ nhạy chỉ vào khoảng 40-70% [18, 51, 100]. Các phương pháp hóa mô tế bào và soi kính hiển vi mặc dù có độ nhạy cao hơn so với phương pháp phân tích tế bào học dịch màng phổi nhưng vẫn không có hiệu quả cao trong việc phân biệt nhiều bệnh lý ung thư có cấu trúc mô học tương tự nhau [45, 91].

Trong những năm gần đây, phương pháp hóa mô miễn dịch (HMMD) ra đời và nở rộ, trở thành một cuộc cách mạng trong ngành giải phẫu bệnh nói chung và lĩnh vực ung thư nói riêng giúp việc lý giải nguồn gốc của các loại ung thư trong đó có TDMPAT trở nên rất rõ ràng, nhanh chóng. HMMD đã thật sự góp một phần rất lớn trong việc chẩn đoán, tiên lượng bệnh, điều trị và theo dõi hiệu quả điều trị trên bệnh nhân mắc các bệnh lý u ác tính.
Tại bệnh viện Phạm Ngọc Thạch, tràn dịch màng phổi (TDMP) là một bệnh lý rất hay gặp, trong đó TDMPATchiếm một tỷ lệ khá lớn.Để chẩn đoán chính xác nguồn gốc TDMPAT, từ năm 2008 cho đến nay bệnh Viện Phạm Ngọc Thạch đã áp dụng phương pháp HMMD và phương pháp này thực sự đã hỗ trợ rất nhiều y bác sĩ trong việc truy tìm nguồn gốc của ung thư phổi hay ngoài phổi, đặc biệt TDMPAT. Mặc dù được triển khai đã lâu, nhưng chưa có công trình nghiên cứu nào khảo sát đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng cũng như đặc điểm HMMD của các trường hợp TDMPAT tại bệnh viện. Từ thực tiễn trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu “Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng, hóa mô miễn dịch của tràn dịch màng phổi ác tính”.
MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
1.Xác định đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng của các trường hợp TDMPAT.
2.Xác định tỷ lệ và phân loại nguồn gốc TDMPAT qua phương pháp hóa mô miễn dịch.

MỤC LỤC

Trang
BẢNG ĐỐI CHIẾU THUẬT NGỮ    i
DANH MỤC BẢNG    iv
DANH MỤC BIỂU ĐỒ    v
ĐẶT VẤN ĐỀ    1
CHƯƠNG I : TỔNG QUAN TÀI LIỆU    3
1.1.    Tổng quan về màng phổi    3
1.2.    Tràn dịch màng phổi ác tính    9
1.3.    Triệu chứng lâm sàng của tràn dịch màng phổi ác tính    13
1.4.    Chẩn đoán tràn dịch màng phổi ác tính    14
1.5.    Phương pháp nhuộm hóa mô miễn dịch    25
CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU    32
2. 1. Thiết kế nghiên cứu    32
2. 2. Địa điểm nghiên cứu    32
2.3. Dân số mẫu    32
2.4. Cỡ mẫu    32
2.5. Tiêu chí chọn mẫu    32
2.6. Thông tin thu thập trong nghiên cứu    33
2.7.Quy trình tiến hành nghiên cứu    33
2.8. Phương pháp thống kê    34
2.9. Vấn đề y đức    35
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ    36
3.1. Đặc điểm chung của dân số nghiên cứu    36
3.2. Đặc điểm lâm sàng của đối tượng tham gia nghiên cứu    40
3.3. Đặc điểm cận lâm sàng của đối tượng tham gia nghiên cứu    43
3.4. Các kết quả nghiên cứu chính của đề tài    49
CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN    61
4.1. Đặc điểm chung của bệnh nhân    61
4.2. Đặc điểm lâm sàng của bệnh nhân    66
4.3. Kết quả phân tích dịch màng phổi    70
4.4. Kết quả giải phẫu bệnh màng phổi    77
4.5. Kết quả hóa mô miễn dịch    80
KẾT LUẬN    83
KIẾN NGHỊ    85
TÀI LIỆU THAM KHẢO

DANH MỤC BẢNG
Trang
Bảng 2.1: Các chất đánh dấu được sử dụng trong nghiên cứu    34
Bảng 3.2. Đặc điểm chung của mẫu nghiên cứu (n=215)    36
Bảng 3.3. Tiền sử bệnh lý của đối tượng tham gia nghiên cứu (n=215)    39
Bảng 3.4. Triệu chứng cơ năng của đối tượng tham gia nghiên cứu (n=215)    40
Bảng 3.5. Triệu chứng thực thể của các bệnh nhân (n=215)    41
Bảng 3.6. Kết quả xét nghiệm sinh hóa máu của bệnh nhân (n=215)    43
Bảng 3.7. Kết quả chụp X-quang phổi của bệnh nhân (n=215)    45
Bảng 3.8. Kết quả chụp CT-scan của bệnh nhân (n=215)    46
Bảng 3.9. Kết quả hình ảnh học khác của bệnh nhân (n=215)    47
Bảng 3.10. Đặc điểm sinh hóa dịch màng phổi của bệnh nhân (n=215)    51
Bảng 3.11. Đặc điểm tế bào dịch màng phổi của bệnh nhân (n=215)    51
Bảng 3.12. Kết quả sinh thiết mù màng phổi của bệnh nhân (n=215)    55
Bảng 3.13. Kết quả nội soi phế quản của bệnh nhân (n=215)    56
Bảng 3.14. Kết quả sinh thiết hạch ngoại vi và sinh thiết phổi/màng phổi với sự hỗ trợ của CT    57
Bảng 3.15. Kết quả nội soi màng phổi của bệnh nhân    58
Bảng 3.16. Nguồn gốc nguyên phát của tràn dịch màng phổi (n=215)    60
DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Trang
Biểu đồ 3.1. Phân bố độ tuổi của các đối tượng tham gia nghiên cứu (n=215)    38
Biểu đồ 3.2. Thời gian nằm viện của các đối tượng tham gia nghiên cứu (n=215)    38
Biểu đồ 3.3. Thời gian từ khi khởi phát đến khi nhập viện của bệnh nhân (n=215)    41
Biểu đồ 3.4. Vị trí hội chứng ba giảm khám trên bệnh nhân (n=212)    42
Biểu đồ 3.5. Số lượng dịch màng phổi    49
Biểu đồ 3.6. Màu sắc dịch màng phổi    50

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tiếng Việt
1. Lê Khắc Bảo (2001) “Giá trị sinh thiết màng phổi bằng kim xuyên da trong chẩn đoán nguyên nhân lao-ung thư gây tràn dịch-dày-u màng phổi”. Luận văn Tốt nghiệp bác sĩ nội trú, Đại học Y dược Tp. HCM, Tr. 34-56.
2. Bộ Y tế, Nhóm Đối tác hỗ trợ y tế (2008) “Báo cáo chung tổng quan ngành y tế năm 2007”. Hà Nội,  Tr. 17-18.
3. Hứa Thị Ngọc Hà (2014) Hóa mô miễn dịch trong chẩn đoán, tiên lượng và điều trị bệnh, NXB. Y học, Thành phố Hồ Chí Minh 15-23.
4. Trần Nguyên Hà, Vũ Văn Vũ, Võ Ngọc Đức, Nguyễn Thị Minh Khang, Nguyễn Mạnh Quốc (1997) “Điều trị tràn dịch màng phổi ác tính bằng xơ hóa màng phổi: nhận định qua 32 trường hợp điều trị tại trung tâm ung bước Tp. HCM”. Y Học TP. Hồ Chí Minh,  Tr. 405-425.
5. Nguyễn Chấn Hùng, Lê Hoàng Minh, Phạm Xuân Dũng, Đặng Huy Quốc Thịnh (2008) “Giải quyết gánh nặng ung thư cho thành phố Hồ Chí Minh “. Y Học TP. Hồ Chí Minh, 12, (4), i-vi.
6. Trần Thị Ngọc Mai (1999) “Khảo sát giá trị của CEA trong tràn dịch màng phổi ác tính”. Luận văn tốt nghiệp CKI-ung thư học, Đại học Y dược Tp.HCM, Tr.15-76.
7. Trần Văn Ngọc, Lê Hồng Vân, Nguyễn Thị Hồng Anh, Lê Hồng Ngọc (2011) “Giá trị của Adenosine deaminase và Interferon gamma trong chẩn đoán tràn dịch màng phổi do lao”. Y Học TP. Hồ Chí Minh, 15, (1), Tr. 319-323.
8. Bùi Xuân Tám (1999) “Bệnh hô hấp “. Nhà xuất bản Y học Hà Nội.
9. Quang Văn Trí (2008) “Giá trị của một số xét nghiệm cận lâm sàng thường quy trong chẩn đoán phân biệt tràn dịch màng phổi do lao và ung thư”. Y Học TP. Hồ Chí Minh, 12, (4), Tr. 206-210.
10. Nguyễn Xuân Triều (1994) “Chẩn đoán nguyên nhân tràn dịch màng phổi tơ huyết và máu bằng kim sinh thiết màng phổi tự tạo”. Y học quân sự, Học Viện Quân Y, (3), Tr. 78-74.
11. Nguyễn Xuân Triều (1996) “Giá trị của sinh thiết màng phổi bằng kim cải tiến và chải màng phổi trong chẩn đoán nguyên nhân tràn dịch màng phổi”. Hội thảo Y-dược Pháp Việt lần 5, Tp. HCM, Tr. 45-56.
12. Hoàng Thành Trung (2008) “Khảo sát một số phương pháp chẩn đoán tràn dịch màng phổi ác tính”. Luận văn thạc sĩ y học, Đại học Y dược Tp. HCM, Tr. 23-56.
13. Ngô Văn Trung (2001) “Nghiên cứu mô bệnh học ở các vị trí khác nhau của bệnh  phẩm ung thư phổi sau phẫu thuật”. Luận văn Thạc sỹ Y học, Đại học Y Hà Nội.