Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả điều trị phẫu thuật u lympho nguyên phát ống tiêu hóa tại bệnh viện Việt Đức

U lympho (ULP) là m ột nhóm không đồng nhất những tổn thương ác tính xu ất phát từ tổ chức lympho, các khối u này chiếm 3% các ung thư trên thế giớ i. Hầu hết ULP có nguồn gốc từ tế bào B, một phần nhỏ từ tế bào T. ULP chia làm 2 loại lớn là ULP Hodgkin (HL) và ULP không Hodgkin (NHL) [43]. Hầu hết ULP phát triển từ mô lympho nằm trong hạch bạch huyết. Khoảng 20-40% ULP phát triển từ mô lympho ngoài hạch. ULP ống tiêu hóa (ÔTH) chiếm 1/3 ULP ngoài hạch và 30 năm gần đây tỷ lệ loại u này tăng dần trên thế giới nhưng nguyên nhân chưa rõ ràng [56], [99].

Ung thư ÔTH chủ yếu là ung thư biểu mô tuyến, ULP nằm trong tỷ lệ nhỏ nhóm các ung thư không biểu mô [1]. ULP nguyên phát ÔTH có thể gặp ở tất cả các đoạn của ống tiêu hóa. Khối u này chiếm khoảng 2-8 % trong các tổn thương ác tính ở dạ dày [27]; 20% ở ruột non [90], [54]; 0.2-1.2% ở đại tràng và 0.1-0.6 ở trực tràng [91], [94]. ULP nguyên phát ở thực quản hiếm gặp nhất, ch ỉ chiếm nhỏ hơn 1% tổng số các ULP nguyên phát ÔTH [10].

Điều trị là sự kết hợp giữa phẫu thuật, hóa trị, xạ trị. Giai đoạn IIIE và IVE thường được điều trị bằng hóa chất đơn thuần, phẫu thuật rất ít được đặt ra và thường chỉ được chỉ định trong những biến chứng của u. Tuy nhiên ở giai đoạn sớm của bệnh phương pháp điều trị hiệu quả nhất vẫn còn được tranh cãi. Hóa trị, ph ẫu thuật và kết hợp của 2 phương pháp này đã được nghiên cứu và so sánh cho kết quả tương tự nhau với tỷ lệ sống 70-90%. Xạ trị cũng đã được thử nghiệm và cho kết quả tốt [20].

Trên th ế giới đã có rất nhiều nghiên cứu về ULP nguyên phát ÔTH. Các thể mô bệnh học, hệ thống phân loại giai đoạn bệnh ngày càng rõ ràng và h ợp lý hơn cho chỉ định điều trị. Các phương pháp điều trị với hiệu quả và chỉ định của chúng còn nhiều tranh cãi nhưng cũng đã được nghiên cứu rất tỷ mỷ.

Tại Việt Nam, trước năm 2000 ULP ÔTH ch ỉ được nhận xét trong nghiên cứu cùng với các thể ung thư khác củ a ÔTH. Năm 2000 Trịnh Hồng Sơn và cộng sự nghiên cứu tổng kết 13 trường hợp ULP ru ột non trong vòng 10 năm ở bệnh viện Việt Đức trên các khía cạnh lâm sàng, mô bệnh học và điều trị. Những năm gần đây đã có thêm nhiều nghiên cứu về ULP ngoài hạch nói chung và ULP ÔTH nói riêng nhưng chủ yếu dừng lại ở khía cạnh mô bệnh học. Gần đây nhất năm 2005 tác giả Phạm Văn Thái nghiên cứu ULP ÔTH trên các khía cạnh đặc điểm lâm sàng, mô bệnh học và kết quả điều trị với đối tượng nghiên cứu là tất cả bệnh nhân được chẩn đoán qua soi và phẫu thuật. Chưa có nghiên cứu nào sâu về bệnh lý này trên khía cạnh phẫu thuật [8], [10], [13], [17], [4].

Mặc dù chiếm tỷ lệ rất ít so với ung thư biểu mô tuyến và điều trị chủ yếu bằng hóa chất tuy nhiên trên lâm sàng chúng ta vẫn gặp những trường hợp có biến chứng nặng (thủng, xuất huyết tiêu hóa, tắc ruột) cần phẫu thuật cấp cứu và nhiều trường hợp không ch ẩn đoán được trước phẫu thuật đòi hỏi phẫu thuật viên cũng phải có hiểu biết về loại ung thư này. Trên cơ sở giúp thầy thuốc tăng tỷ lệ chẩn đoán trước mổ, có chỉ định phẫu thuật và kế hoạch điều trị sau phẫu thuật đúng đắn nhằm hạn chế biến chứng và kéo dài tối đa thời gian sống cho bệnh nhân. Chính vì vậy chúng tôi thực hiện đề tài này nhằm 2 mục tiêu:

1. Mô tả đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của bệnh nhân u lympho nguyên phát ống tiêu hóa được phẫu thuật tại bệnh viện Việt Đức giai đoạn từ tháng 1/2005 đến tháng 12/2010.

2. Đánh giá kết quả sớm điều trị phẫu thuật u lympho nguyên phát ống tiêu hóa.

ĐẶT VẤN ĐỀ 1

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN 9

1.1 Đặc điểm giải phẫu, mô học và sinh lý ống tiêu hóa 9

1.1.1 Thực quản 9

1.1.2 Dạ dày 10

1.1.3 Ruột non, 10

1.1.4 Đại trực tràng 11

1.2. Sơ lược cấu trúc và chức năng hệ bạch huyết 11

1.2.1. Lympho bào của hệ bạch huyết 12

1.2.2 Cấu trúc nang bạch huyết 13

1.3. Mô bệnh học u lympho 13

1.4. Đặc điểm giải phẫu bệnh học ULP nguyên ph át ÔTH 17

1.4.1 Tiêu chuẩn chẩn đoán 18

1.4.2. Phân loại giai đoạn bệnh 18

1.4.3. Đại thể ULP nguyên phát ÔTH 21

1.5. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng của ULP 24

1.5.1. Triệu chứng toàn thân 24

1.5.2. Triệu chứng lâm sàng tại cơ quan bệnh 24

1.5.3. Các phương tiện cận lâm sàng 26

1.6. Điều trị ULP ÔTH 34

1.6.1. Các phương pháp điều trị ULP nguyên phát ÔTH 34

1.6.2. Điều trị ULP nguyên phát thực quản 37

1.6.3. Điều trị ULP nguyên phát dạ dày dạ dày 38

1.6.4. Điều trị ULP nguyên phát ruột non 39

1.6.5. Điều trị ULP nguyên phát đại trực tràng 40

1.7. Tình hình nghiên cứu ULP nguyên phát ÔTH tại Việt Nam 40

CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 44

2.1. Địa điểm, thời gian nghiên cứu 44

2.2. Đối tượng nghiên cứu 44

2.3. Phương pháp nghiên cứu 44

2.3.1. Thiết kế nghiên cứu 44

2.3.2. Cỡ mẫu 44

2.3.3. Phương pháp thu thập số liệu 44

2.3.4. Tiêu chuẩn lựa chọn bệnh nhân 45

2.3.5. Tiêu chuẩn loại trừ 46

2.4. Chỉ tiêu nghiên cứu 46

2.4.1. Chỉ tiêu chung 46

2.4.2. Triệu chứng lâm sàng: 46

2.4.3. Cận lâm sàng 47

2.4.4. Tổn thương và chẩn đoán 48

2.4.5. Các phương pháp điều trị phẫu thuật với các tạng 49

2.4.6. Đặc điểm giải phẫu bệnh 50

2.4.7. Kết quả điều trị 51

2.5. Phương pháp xử lý số liệu: 51

CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 52

3.1 ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, 52

3.1.1 Đặc điểm tuổi giới 52

3.1.2 Vị trí tổn thương ống tiêu hóa 53

3.1.3 Dấu hiệu lâm sàng 54

3.2 ĐẶC ĐIỂM CẬN LÂM SÀNG 56

3.2.1 Xét nghiệm Helicobacter Pylori 56

3.2.2 Chất chỉ điểm khối u 57

3.2.3 Nội soi chẩn đoán 57

3.2.4 Đặc điểm của ULP ÔTH trên siêu âm 59

3.2.5 Đặc điểm u trên cắt lớp vi tính 62

3.2.6 Chẩn đoán 64

3.2.7 Đặc điểm giải phẫu bệnh 65

3.3 KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ 71

3.3.1 Các phương pháp phẫu thuật 71

3.3.2 Giai đoạn bệnh và tính triệt căn của phẫu thuật 72

3.3.3 Kết quả phẫu thuật 73

3.3.4 Điều trị hóa chất sau mổ 74

3.3.5 Kết quả xa 75

CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN 76

4.1 ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG 76

4.1.1 Đặc điểm tuổi, giới 76

4.1.2 Vị trí ống tiêu hóa tổn thương 77

4.1.3 Triệu chứng lâm sàng 78

4.2 ĐẶC ĐIỂM CẬN LÂM SÀNG 81

4.2.1 Xét nghiệm Helicobacter Pylori 81

4.2.2 Nồng độ chất chỉ điểm khối u trong ULP ống tiêu hóa 81

4.2.3 Đặc điểm nội soi – sinh thiết ống tiêu hóa 82

4.2.4 Đặc điểm ULP ống tiêu hóa trên siêu âm 83

4.2.5 Đặc điểm ULP ống tiêu hóa trên CLVT 85

4.2.6 Đặc điểm giải phẫu bệnh khối u 86

4.3. ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ PHẪU THUẬT 90

4.3.1 Chỉ định và các phương pháp phẫu thuật 90

4.3.2. Khả năng triệt căn của phẫu thuật 92

4.3.3 Kết quả sớm sau mổ 93

4.3.4 Điều trị hóa chất sau mổ 93

4.3.5 Thời gian sống sau mổ 94

KẾT LUẬN 95

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC