Đặc điểm tổn thương giải phẫu bệnh trong viêm tụy mạn, sỏi tụy

Chẩn đoán xác định viêm tụy mạn dựa chủ yếu vào đặc điểm tổn thương giải phẫu bệnh vi thể trên bệnh phẩm phẫu thuật. Mục tiêu: Mô tả tổn thương đại thể và vi thể của tụy trong viêm tụy mạn, sỏi tụy. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: 50 bệnh nhân viêm tụy mạn, sỏi tụy được điều trị phẫu thuật tại khoa phẫu thuật tiêu hóa, bệnh viện Việt Đức từ 3/2008 đến tháng 7/2010. Chúng tôi mô tả tổn thương đại thể của tụy trong khi mổ và tổn thương vi thể của tụy trên bệnh phẩm phẫu thuật. Kết quả: 28 bệnh nhân (56%) có tụy to, 39 bệnh nhân (78%) có mật độ tụy cứng chắc, 46 bệnh nhân (92%) có ống tụy chính giãn và 19 bệnh nhân (38%) có nang giả tụy. Tổn thương vi thể xen kẽ gặp ở 33 bệnh nhân (66%), 39 bệnh nhân (78%) teo nang tuyến ngoại tiết, 42 bệnh nhân (84%) có thay đổi hình thái ống bài xuất, 30 bệnh nhân (60%) có sỏi trong nhu mô và ống bài xuất, tất cả bệnh nhân đều có xơ hóa và thâm nhập tế bào viêm mạn tính. Kết luận: Tổn thương đại thể hay gặp của tụy trong viêm tụy mạn, sỏi tụy là thay đổi kích thước tụy, tụy cứng chắc, ống tụy chính giãn. Đặc điểm vi thể chính của bệnh là teo nang tuyến, xơ hóa gian tiểu thùy không đều, ngấm các tế bào viêm mạn tính và vẫn duy trì tương đối các ống trong tiểu thùy và các đảo nội tiết.

Viêm tụy mạn là sự tồn tại của những tổn thương viêm  mạn  tính đặc  trưng bởi  phá  hủy nhu mô tụy ngoại tiết và xơ hóa, ở giai đoạn muộn có  phá hủy nhu mô tụy nội tiết. Tỷ lệ viêm  tụy  mạn  tính ở  những  nghiên  cứu  mổ  tử thi   thay đổi  từ  0,18 đến  66%  [3].  Viêm  tụy mạn được phân loại thành hai nhóm chính là viêm tụy mạn có sỏi và viêm tụy mạn tắc nghẽn. Phân loại Marseille năm 1984 dựa vào đặc điểm mô học của tụy [7]:

Các  đặc  điểm  mô  học  thấy  ở  tất  cả  các  loại căn nguyên:

– Xơ hóa không đều, phá hủy nhu mô tụy ngoại tiết từng ổ, từng phần hoặc lan tỏa.

– Giãn hệ thống ống tụy kèm với hẹp và có sỏi.

– Có thể xuất hiện các tế bào viêm.

– Bảo tồn tương đối các tiểu đảo Langherhans.

Phân  chia  dưới  nhóm  dựa  vào  đặc  điểm  mô học bao gồm:

– Viêm tụy mạn và hoại tử từng ổ.

– Viêm tụy mạn và xơ hóa từng phần hoặc lan tỏa.

– Viêm tụy mạn có hoặc không kèm sỏi tụy.

Viêm  tụy  mạn  tắc  nghẽn  (được  coi  là  một dạng riêng biệt) đặc trưng bởi:

– Giãn ống tụy do tắc nghẽn ống tụy chính.

– Thiểu sản lan tỏa nhu mô tụy ngoại tiết.

– Ít có xơ hóa và sỏi.

Hội nghị Marseille năm 1963 đưa ra tiêu chuẩn mô bệnh học của viêm tụy mạn: tăng sinh tổ chức xơ, thâm nhiễm tế bào viêm loại 1 nhân, teo nhu mô  tụy  ngoại  tiết,  giãn  ống  tụy  và  xuất hiện  sỏi.  Tuy nhiên  chưa có  sự  thống  nhất  giữa các nhà giải phẫu bệnh về mức độ của từng tiêu chuẩn đủ để chẩn đoán viêm tụy mạn [4]. Hơn nữa, sinh thiết tụy trong viêm tụy mạn còn ít được thực  hiện  nên  đặc  điểm  mô  học  ở  những  giai đoạn khác nhau của bệnh vẫn còn chưa được biết đến  [3].  Sinh  thiết  tụy  bằng  chọc  hút  kim nhỏ dưới hướng dẫn của siêu âm nội soi chỉ cung cấp kết quả vi thể về tế bào, không có sự tương quan với mô bệnh học [8]. Do vậy hiện nay chẩn đoán xác định viêm tụy mạn phải dựa vào bệnh phẩm phẫu thuật với 3 tiêu chuẩn đã được thống nhất rộng  rãi:  viêm  mạn  tính, xơ hóa  và  teo nhu mô. Chúng  tôi  tiến  hành  nghiên  cứu  đề  tài  này  với mục tiêu: Mô tả tổn thương đại thể và vi thể của tụy trong bệnh viêm tụy mạn, sỏi tụy.

II. ĐỐI   TƯỢNG   VÀ   PHƯƠNG   PHÁP NGHIÊN CỨU

1. Đối tượng nghiên cứu

Những bệnh nhân được chẩn đoán viêm tụy mạn, sỏi tụy, được điều trị theo phương pháp kết hợp phẫu thuật Frey và phẫu thuật Berger tại khoa Phẫu thuật tiêu hóa, bệnh viện Việt Đức từ tháng 3/2008 đến tháng 7/2010.

2. Phương pháp nghiên cứu: Phương  pháp nghiên cứu mô tả, tiến cứu.

Tất cả bệnh nhân viêm tụy mạn, sỏi tụy được

chẩn đoán dựa vào lâm sàng và chẩn đoán hình ảnh, được điều trị phẫu thuật bởi 1 nhóm phẫu thuật viên theo phương pháp thống nhất, ghi nhận các tổn thương đại thể của tụy trong khi mổ, bệnh phẩm cắt nhu mô đầu tụy được gửi khoa Giải phẫu bệnh, bệnh viện Việt Đức, đặc điểm vi thể của  tụy được mô tả thống nhất  theo mẫu nghiên cứu bởi 1 nhóm bác sĩ giải phẫu bệnh.