Đánh giá hoạt tính androgen và tác dụng lên hành vi tình dục của rễ cây bá bệnh (eurycoma longifolia j.) trên chuột thực nghiệm

Để nghiên    cứu    ảnh hưởng    của    rễ    cây bá bệnh    Việt    Nam lên hình thái và chức    năng    sinh sản ở động vật thực nghiệm, chúng tôi bước đầu đánh giá hoạt tính androgen và tác dụng lên hành vi tình dục của dịch chiết toàn phần rễ cây bá bệnh. Kết quả cho thấy: với các mức liều 3-5-7-10 và 15g/kg thể trọng chuột, dịch chiết toàn phần rễ cây bá bệnh thể hiện hoạt tính androgen rõ ở mức liều 10g/kg, đặc biệt trên chuột cống non thiến. Trên chuột non không thiến, bá bệnh thể hiện hoạt tính đồng hóa rõ hơn thông qua việc làm tăng trọng lượng cơ nâng hậu môn. Trọng lượng tuyến tiền liệt không tăng ở tất cả các lô dùng dịch chiết rễ bá bệnh. Trên hành vi tình dục, bá bệnh thể hiện sự tăng ham muốn tình dục, tăng sự thức tỉnh tình dục thông qua việc làm giảm khoảng thời gian nghỉ sau xuất tinh (chỉ số PEI) một cách có ý nghĩa thống kê ở cả 2 thời điểm sau uống thuốc 5 và 10 ngày.
1.    Đặt vấn đề
Bá bệnh (Eurycoma longifolia J.) là một cây gỗ nhỏ, mọc nhiều ở vùng rừng rậm các nước Đông Nam Á như Myanmar, Thái Lan, Lào, Việt Nam, Malaysia, Philippine v.v… Cây được sử dụng lâu đời trong các cộng đồng địa phương để chữa nhiều bệnh khác nhau như ăn không tiêu, nôn mửa, đầy bụng, tiêu chảy, sốt rét, giải độc rượu, đau lưng, mỏi gối, v.v…[1]. Cây được quan tâm đặc biệt gần đây ở các nước Đông Nam Á do tác dụng tăng cường chức năng sinh dục nam [4]. Đã có nhiều sản phẩm từ cây này được bán trên thị trường với tác dụng chữa thiểu năng tình dục, rối loạn cương dương v.v.
Ở Việt Nam, cây mới được biết đến với công dụng chữa rối loạn tiêu hóa [1]. Chưa có tài liệu nào nói về tác dụng tăng cường sinh dục của cây bá bệnh ở Việt Nam. Trong khi đó nhiều tổ chức, cá nhân đang tìm cách khai thác cây thuốc này để bán ra nước ngoài dưới dạng nguyên liệu thô, đồng thời nhiều sản phẩm từ cây này lại được nhập về Việt Nam với giá đắt hơn rất nhiều. Điều này đã gây ra sự tổn thất tương đối lớn về giá trị kinh tế cũng như ý nghĩa xã hội của cây thuốc.
Nhằm tìm hiểu tác dụng của rễ cây bá bệnh Việt Nam trên chức năng sinh dục, chúng tôi bước đầu:
>    Đánh giá hoạt tính androgen của rễ cây bá bệnh trên chuột cống non thiến và không thiến, dựa vào sự thay đổi trọng lượng của các cơ quan sinh dục phụ như túi tinh, tuyến tiền liệt, tuyến cowper và cơ nâng hậu môn.
>    Đánh giá tác dụng lên hành vi tình dục ở chuột cống trưởng thành dựa vào các hoạt động giao cấu của chuột như hành vi nhảy, đút dương vật vào âm đạo chuột cái, xuất tinh, thời gian nghỉ sau xuất tinh, hiệu quả giao cấu và khoảng cách đút dương vật.
2.    Đối tượng và phương pháp nghiên cứu
2.1.    Đối tượng:
>    Chuột cống trắng đực non khỏe mạnh, 6- 8 tuần tuổi, cân nặng từ    70-90gam,    do Học viện    Quân
Y cung cấp, đủ tiêu chuẩn nghiên cứu.
>    Chuột cống trắng trưởng thành khỏe mạnh, cả 2 giống, 20-25    tuần    tuổi,    cân    nặng    từ    200-
300gam, do Học viện Quân Y cung cấp, đủ tiêu chuẩn nghiên cứu.
>    Rễ bá bệnh được thu hái tại khu vực rừng Quảng Ninh. Dược liệu sau khi thu hái về được rửa sạch, thái lát mỏng rồi sấy khô ở nhiệt độ 400C, sau đó được bảo quản ở nơi khô ráo. Khi thử tác dụng dược lý, đem sắc với nước theo một tỷ lệ nhất định.
2.2.    Phươngpháp    nghiên cứu:
>    Đánh giá tác dụng androgen của rễ cây bá bệnh Việt Nam:
o Thăm dò tác dụng và xác định liều có hoạt tính androgen của rễ bá bệnh:
Sử dụng phương pháp Hershberger trên chuột cống đực non thiến [9,10]. Chuột cống đực 6¬8 tuần tuổi, được nuôi ổn định 3 ngày trước khi thiến (cắt bỏ 2 tinh hoàn). Sau đó, chuột được nghỉ 7 ngày cho hồi phục sức khỏe rồi chia ngẫu nhiên thành các lô để tiến hành nghiên cứu:
Lô 1 (chứng trắng): uống nước cất với liều 10mL/kg
Lô 2 (chứng dương): tiêm dưới da dung dịch testosterone propionat 0,4mg/kg Lô 3,4,5,6,7 (thuốc thử): uống dịch chiết rễ bá bệnh (BB) với các mức liều tương ứng là 3g/kg; 5g/kg; 7g/kg; 10g/kg; 15g/kg.
Chuột được dùng thuốc liên tục trong 10 ngày. Sau lần dùng thuốc cuối cùng 24 giờ, chuột bị giết bằng chloroform. Các cơ quan sinh dục phụ như túi tinh, tuyến tiền liệt, tuyến cowper, cơ nâng hậu môn được tách ra, loại bỏ mỡ rồi được cân trên cân phân tích. Riêng túi tinh sau khi bóc tách sẽ được ép nhẹ tinh dịch ở bên trong trước khi cân. Kết quả được tính bằng trọng lượng các cơ quan sinh dục phụ trên trọng lượng cơ thể. Các kết quả nghiên cứu được so sánh giữa lô dùng thuốc với lô chứng.
o Đánh giá tác dụng androgen của rễ cây bá bệnh trên chuột không thiến:
Sử dụng phương pháp Hershberger trên chuột không thiến, quy trình thí nghiệm tương tự như trên nhưng chỉ có một lô thuốc thử dùng dịch chiết rễ bá bệnh với liều tối ưu đã được lựa chọn qua thí nghiệm trên.
>    Đánh giá tác dụng trên hành vi tình dục ở chuột trưởng thành
Nghiên cứu hành vi tình dục ở chuột thí nghiệm đã được áp dụng từ lâu trong lĩnh vực sinh lý và dược lý để phân tích hành vi, cơ chế, sự ham muốn tình dục, vai trò của hệ thần kinh và đặc biệt, phát hiện ra các thuốc có tác dụng tăng cường chức năng sinh dục [3,7].
Thí nghiệm được tiến hành theo phương pháp của Dewsbury (1972) [2] và Giuliani (2001) [6], cụ thể như sau:
Chuột cống trưởng thành cả 2 giống, 20- 25 tuần tuổi, cân nặng khoảng 200- 300gam được nhốt riêng đực- cái, 4-5 con/chuồng, chu kỳ sáng tối 12 : 12 (20h00 : 8h00) được đảo ngược bằng cách bật đèn sáng vào 20h00 hàng ngày để tạo môi trường giống ban ngày cho chuột, đến 8h00 sáng thì tắt đèn đi, toàn bộ phòng nuôi chuột được dán giấy đen để đảm bảo môi trường giống đêm tối nhất. Hoạt động tình dục của chuột sẽ diễn ra vào pha tối của chu kỳ sinh học, tức từ 8h00 đến 20h00 hàng ngày. Phòng nuôi chuột được bật điều hòa nhiệt độ để đảm bảo thông thoáng và khí hậu thích hợp cho hoạt động giao cấu diễn ra.
Chuột cái sau khi nuôi ổn định 3 ngày, được phẫu thuật cắt bỏ buồng trứng hai bên, cho nghỉ 14 ngày để hồi phục hoàn toàn sức khỏe, chuẩn bị cho giao phối với chuột đực. Trước mỗi lần ghép đôi với chuột đực, chuột cái được đưa vào chu kỳ động dục nhân tạo bằng liệu pháp hormon (tiêm estrogen benzoat 50mcg 48 giờ và progesteron 500mcg 4 giờ trước khi ghép đôi). Khi cho giao phối với chuột đực, chỉ những con cái có hành vi “chịu đực” (uốn cong lưng khi bị kích thích) mới được cho giao phối.
Chuột đực và chuột cái được làm quen với test hành vi tình dục trong 4 đợt huấn luyện, mỗi đợt cách nhau 4 ngày. Các chỉ tiêu quan sát bao gồm: tần số nhảy (MF- Mounting frequency), là số lần chuột đực nhảy lên lưng chuột cái trước khi xuất tinh; thời gian nhảy (ML- Mounting latency), là khoảng thời gian tính từ lúc con đực gặp con cái đến lần nhảy đầu tiên; tần số đút (IF- Intromission frequency), là số lần con đực đút được dương vật vào âm đạo con cái trước khi xuất tinh; thời gian đút (IL- Intromission latency), là khoảng thời gian tính từ lúc gặp con cái đến lần đút dương vật đầu tiên; thời gian xuất tinh (EL- Ejaculation latency), là thời gian tính từ lần đút dương vật đầu tiên đến lần xuất tinh đầu tiên; thời gian nghỉ sau xuất tinh (PEI- Post ejaculation interval), là khoảng thời gian tính từ lần xuất tinh đầu tiên đến lần nhảy hoặc lần đút dương vật tiếp theo; hiệu quả giao cấu (CE- Copulatory efficacy), được tính bằng tỷ số giữa tần số đút trên tổng của tần số đút và tần số nhảy, CE=IF/(MF+IF) và khoảng cách đút dương vật (III- Interintromission interval), là khoảng thời gian giữa các lần đút dương vật, III=EL/IF.
Chuột đực sau khi đã hoàn thành các test huấn luyện (được gọi là có kinh nghiệm tình dục) sẽ được chia ngẫu nhiên thành các lô nghiên cứu. Kết quả của đợt ghép cặp thứ 5 sẽ được tính là kết quả trước khi cho thuốc
Lô 1 (chứng trắng): uống nước cất liều 10mL/kg
Lô 2 (chứng dương): uống sildenafil (VIAGRA) với liều 10mg/kg
Lô 3 (thuốc thử): uống dịch chiết rễ bá bệnh với liều tối ưu đã được lựa chọn ở trên