Đánh giá kết quả bước đầu của phương pháp ghép tấm biểu mô giác mạc nuôi cấy điều trị hội chứng suy giảm tế bào nguồn do bỏng vôi

Mục đích: Đánh giá kết quả bước đầu của phương pháp ghép tấm biểu mô giác mạc nuôi cấy điều trị hội chứng suy giảm tế bào nguồn do bỏng vôi.

Phương pháp : Nghiên cứu tiến cứu, thử nghiệm lâm sàng không có đối chứng. Phương pháp ghép tấm biểu mô giác mạc nuôi cấy được thực hiện trên 4 trường hợp hội chứng suy giảm tế bào nguồn sau bỏng mắt do vôi, tại khoa Kết – Giác mạc, BV Mắt trung ương. Quy trình tạo tấm tế bào biểu mô giác mạc từ mảnh tổ chức biểu mô vùng rìa giác củng mạc mắt lành nuôi cấy trên màng ối người được thực hiện tại bộ môn Mô Phôi, trường Đại học Y Hà nội, từ tháng 11 năm 2008 đến tháng 8 năm 2009.

Kết quả: Sau phẫu thuật 3 tháng, 3 trong 4 bệnh nhân tấm biểu mô áp tốt, biểu mô bề mặt nhãn cầu (BMNC) nhẵn bóng. Nhuộm biểu mô BMNC bằng fluorescein không thấy tổn thương. Màng xơ mạch không phát triển, hiện tượng viêm trên bề mặt nhãn cầu đã được giải quyết. Các triệu chứng chủ quan của người bệnh được cải thiện đáng kể. Thị lực sau phẫu thuật tăng từ 1 đến 3 dòng so với trước phẫu thuật. Bệnh nhân thứ 4, vì có tổn thương mi mắt nặng nề cho nên biểu mô bề mặt nhãn cầu đã bị tổn thương sau phẫu thuật 2 tháng, xơ dính mi cầu tái phát ở phía cùng đồ trên, đòi hỏi can thiệp phẫu thuật tiếp theo.

Kết luận: Phẫu thuật ghép tấm biểu mô giác mạc vùng rìa nuôi cấy là phương pháp phẫu thuật mới, hiện đại điều trị hội chứng suy giảm tế bào nguồn sau bỏng mắt, cho kết quả tốt. Tuy nhiên để khẳng định kết quả cần có thêm thời gian theo dõi và thêm số lượng bệnh nhân.

ĐẶT VẤN ĐỀ

Bỏng mắt là một cấp cứu thường gặp trong nhãn khoa gây nên những tổn hại nặng nề cho mi mắt và BMNC. Hội chứng suy giảm tế bào nguồn biểu mô giác mạc là di chứng thường gặp của bỏng mắt do hóa chất và nhiệt. Hậu quả của hội chứng này làm mất độ trong của giác mạc, màng xơ mạch từ phía kết mạc xâm lấn lên biểu mô giác mạc, loét biểu mô giác mạc khó hàn gắn, tróc biểu mô giác mạc tái phát làm cho thị lực mắt bệnh bị suy giảm trầm trọng. Vì vậy, để làm tăng thị lực cho bệnh nhân, biểu mô giác mạc phải được phục hồi, chức năng cũng như số lượng tế bào nguồn biểu mô giác mạc phải được đảm bảo.

Tại Việt nam, khoảng 10 năm trở lại đây để điều trị hội chứng suy giảm tế bào nguồn biểu

mô giác mạc, phẫu thuật ghép kết mạc rìa tự thân, ghép giác-củng mạc rìa từ giác mạc tử thi, ghép màng ối đã được thực hiện. Mục đích của các phẫu thuật này nhằm tăng số lượng tế bào nguồn hoặc cải thiện môi trường vùng rìa giác củng mạc và hỗ trợ quá trình tái tạo lớp biểu mô giác mạc.

Nhưng với những kỹ thuật này, tổ chức dùng cho phẫu thuật ghép được lấy từ mắt bên lành hoặc mắt tử thi cần có một diện tích lớn. Sự thành công trong công nghệ nuôi cấy tế bào biểu mô nguồn vùng rìa trên thỏ và trên người, đã được báo cáo trong nước cũng như nước ngoài, là một phương  pháp mới, nhiều hứa hẹn trong việc điều trị hội chứng suy giảm tế bào nguồn biểu mô giác mạc.

Trong nghiên cứu phối hợp giữa khoa Kết-Giác mạc bệnh viện Mắt trung ương và bộ môn Mô phôi đại học y Hà nội lần đầu tiên, phương pháp ghép tấm biểu mô giác mạc nuôi cấy được tiến hành trên người, nhằm đánh giá kết quả bước đầu của phẫu thuật trong điều trị hội chứng suy giảm tế bào nguồn biểu mô giác mạc trên mắt bị bỏng vôi.

I. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

1. Đối tượng nghiên cứu

Tiêu chuẩn nhận vào nghiên cứu Bệnh nhân bỏng một mắt do hóa chất sau 1 tháng. Trên lâm sàng, tổn thương tại mắt có biểu hiện hội chứng suy giảm tế bào nguồn biểu mô giác mạc, có một trong các dấu hiệu sau:

■ Loét giác mạc khó hàn gắn

■ Màng xơ mạch từ phía kết mạc xâm lấn lên biểu mô giác mạc

■ Tróc biểu mô giác mạc tái phát

Tiêu chuẩn loại trừ ra khỏi nghiên cứu

■ Hở mi nặng phối hợp

■ Hiện tượng viêm của bề mặt nhãn cầu còn đang tiến triển

■ Dính mi cầu, khô mắt nặng

2. Phương pháp nghiên cứu

2.1. Phương pháp, thời gian và địa điểm nghiên cứu

Nghiên cứu tiến cứu, thử nghiệm lâm sàng, không có so sánh thực hiện tại khoa Kết – Giác mạc,

Bệnh viện Mắt trung ương từ tháng 11 năm 2008 đến tháng 8 năm 2009. Phương pháp ghép tấm biểu mô giác mạc nuôi cấy được thực hiện trên 4 bệnh nhân bỏng một mắt do hóa chất, có biểu hiện hội chứng suy giảm tế bào nguồn biểu mô giác mạc.

2.2. Cách thức tiến hành nghiên cứu

a) Chuẩn bị bệnh nhân: trước khi bắt đầu điều trị phẫu thuật ghép tấm biểu mô vùng rìa nuôi cấy bệnh nhân sẽ được điều trị viêm bề mặt nhãn cầu và các tổn hại bờ mi ổn định.

♦♦♦ Điều trị hiện tượng viêm của BMNC

Tùy theo mức độ viêm trên bề mặt nhãn cầu mà quyết định sử dụng Prednisolone acetate 1% tra tại mắt từ 4 – 8 lần/ngày, tăng giảm liều và thời gian điều trị theo diễn biến của bệnh. Dung dịch kháng sinh ofloxacine 0,5% 2 – 4 lần/ngày.

❖ Tăng cường dinh dưỡng BMNC, củng cố chất lượng và số lượng màng phim nước mắt Nước mắt nhân tạo dạng dung dịch tra 8 lần/ngày dạng keo 3 lần/ngày.

❖ Điều trị viêm hoặc các tổn thương khác của bờ mi

Tra mắt mỡ oflovid 1% 1 lần/ngày, chườm nóng khô và mat-xa da mi. Tạo hình bờ mi mắt nếu có khiếm khuyết bờ mi.

b) Sinh thiết mảnh tổ chức biểu mô vùng rìa củng giác mạc trên mắt lành để nuôi cấy

■ Sinh thiết từ vị trí 11 giờ đến 1 giờ tại vùng rìa củng giác mạc

■ Kích thước mảnh biểu mô rộng khoảng 2 mm và dài 3 mm

■ Mảnh tổ chức được rửa bằng dung dịch DPBS, có pha kháng sinh, sau đó được xử lý qua

dispase, EDTA và ngâm trong môi trường sẵn sàng nuôi cấy.

b) Nuôi cấy tạo tấm biểu mô giác mạc theo quy trình

Quá trình nuôi cấy tạo tấm biểu mô giác mạc từ mảnh tổ chức biểu mô vùng rìa và sử dụng màng ối người làm chất liệu giá đỡ tấm biểu mô. Từ mảnh tổ chức biểu mô vùng rìa cắt thành 2 mảnh và đặt trong 2 giếng nuôi cấy để tạo 2 tấm biểu mô giác mạc. Các mảnh mô được nuôi trong cùng điều kiện nhiệt độ 37°C, 5% CO2, sử dụng môi trường DMEM/HAMF12 có bổ xung các yếu tố tăng trưởng và các nguyên tố vi lượng. Các tấm biểu mô thu được sau khoảng 20 ngày nuôi cấy, một tấm dùng để ghép trên bệnh nhân, một tấm làm tiêu bản mô học nhuộm bằng các phương pháp PAS, HE, Giemsa.

c) Phẫu thuật ghép tấm biểu mô giác mạc nuôi cấy trên mắt bệnh

■ Gây mê toàn thân hoặc gây tê tại mắt

■ Mở kết mạc quanh rìa 360°

■ Phẫu tích tổ chức xơ mạch dưới kết mạc và thượng củng mạc. Loại bỏ tổ chức xơ mạch

■ Phẫu tích, gọt giác mạc bằng dao tròn để loại bỏ màng xơ mạch trên bề mặt giác mạc, chuẩn bị ghép tấm biểu mô

■ Trải tấm biểu mô giác mạc lên bề mặt giác mạc, vượt ra vùng rìa giác củng mạc khoảng 5 mm

■ Khâu cố định tấm biểu mô bằng chỉ 9/0, ny-long, kiểu mũi liên tục ở gần rìa và mũi rời trên bề mặt củng mạc. Khâu đính mép tấm biểu mô với mép kết mạc còn lại của bệnh nhân.

■ Nhuộm bề mặt giác mạc bằng Fluorescein 10% đánh giá tình trạng tấm biểu mô sau khi ghép