Đánh giá kết quả can thiệp đa yếu tố trên bệnh nhân sa sút trí tuệ

Luận án tiến sĩ y học Đánh giá kết quả can thiệp đa yếu tố trên bệnh nhân sa sút trí tuệ. Sa sút trí tuệ (SSTT) là một hội chứng lão khoa đặc trưng bởi sự suy giảm về nhận thức mạn tính, tiến triển, ảnh hưởng đến khả năng thực hiện hoạt động hàng ngày.1,2 Hội chứng này là một trong những nguyên nhân chính gây ra khuyết tật và phụ thuộc trên người cao tuổi.3 Bên cạnh đó, SSTT có ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh, để lại gánh nặng cho người chăm sóc và có tác động bất lợi đến nền kinh tế và xã hội.Trên toàn cầu, số người mắc SSTT ngày càng gia tăng, hơn 2/3 người mắc SSTT sống ở các nước có thu nhập thấp và trung bình, trong đó có Việt Nam.
Hiện nay các phương pháp điều trị SSTT bao gồm điều trị bằng thuốc và điều trị không dùng thuốc. Các thuốc điều trị SSTT có cải thiện về nhận thức và rối loạn hành vi, nhưng hiệu quả lâm sàng còn khiêm tốn và sử dụng bị hạn chế do tác dụng phụ và chống chỉ định.5,6 Một số kết quả tích cực đã được báo cáo đối với các biện pháp can thiệp không dùng thuốc đơn lẻ trên người bệnh mắc SSTT như hoạt động thể chất, rèn luyện nhận thức, can thiệp xã hội,.. tuy nhiên đồng thuận giữa các bằng chứng chưa cao.

SSTT là một rối loạn có cơ chế phức tạp, nhiều yếu tố nguy cơ, bởi vậy can thiệp nhắm vào nhiều yếu tố nguy cơ và cơ chế bệnh có thể hiệu quả hơn các can thiệp đơn lẻ. Mô hình can thiệp đa yếu tố được định nghĩa là biện pháp can thiệp đồng thời trên ít nhất hai lĩnh vực khác nhau. Nghiên cứu can
thiệp của Phần Lan (FINGER) là thử nghiệm đầu tiên cho thấy có thể ngăn ngừa suy giảm nhận thức bằng cách sử dụng mô hình can thiệp đa yếu tố, kết hợp giữa can thiệp thể chất, nhận thức, dinh dưỡng, xã hội và quản lý yếu tố nguy cơ tim mạch-chuyển hóa.8 Từ kết quả thành công của nghiên cứu FINGER, mô hình can thiệp đa yếu tố đã được áp dụng tại nhiều quốc gia trên thế giới để đánh giá tính khả thi trên các đặc điểm kinh tế, văn hóa, vùng miền khác nhau và chứng minh được tính khả thi, cũng như hiệu quả trong cải thiện2 nhận thức, giảm các triệu chứng rối loạn tâm thần kinh và trì hoãn suy giảm chức năng, khuyết tật trên những người bệnh SSTT tại các viện dưỡng lão và cộng đồng.9,10
Tại Việt Nam, tỷ lệ người cao tuổi có suy giảm nhận thức gia tăng gây ra nhiều thách thức cho hệ thống y tế và phúc lợi xã hội. Bên cạnh chăm sóc tại nhà và bệnh viện, nhu cầu chăm sóc người cao tuổi tại các viện dưỡng lão đang ngày càng lớn, đặc biệt là các viện dưỡng lão tư nhân.11 Nhiều nghiên cứu đã được tiến hành để đánh giá thực trạng SSTT tại Việt Nam, tuy nhiên phần lớn được thực hiện tại bệnh viện và cộng đồng. Trên thế giới, tỷ lệ SSTT tại các Viện dưỡng lão thường cao hơn tại cộng đồng, dao động từ 53% đến 87,1%.12 Bên cạnh đó, người mắc SSTT tại Viện dưỡng lão có tình trạng nhận thức kém hơn tại bệnh viện13, cũng như chức năng hoạt động hàng ngày suy giảm hơn tại nhà.14 Chăm sóc người cao tuổi mắc SSTT tại các Viện dưỡng lão gặp nhiều khó khăn do thiếu hướng dẫn và bằng chứng về hiệu quả của các biện pháp điều trị. Hiện nay Việt Nam chưa có nghiên cứu nào đánh giá thực trạng SSTT và kết quả của can thiệp đa yếu tố trên đối tượng người cao tuổi tại các Viện dưỡng lão. Giả thuyết nghiên cứu là mô hình can thiệp đa yếu tố có tính khả thi, cũng như cải thiện chức năng nhận thức, thể chất, chất lượng cuộc sống; giảm các triệu chứng rối loạn hành vi tâm lý, các hội chứng lão khoa trên người bệnh mắc SSTT tại các Viện dưỡng lão. Do vậy, nhóm nghiên cứu thực hiện đề tài: “Đánh giá kết quả can thiệp đa yếu tố trên bệnh nhân sa sút trí tuệ” nhằm 2 mục tiêu sau:
Mục tiêu 1: Mô tả thực trạng sa sút trí tuệ trên người cao tuổi tại một số Viện dưỡng lão ở Hà Nội.
Mục tiêu 2: Đánh giá kết quả của can thiệp đa yếu tố trên bệnh nhân sa sút trí tuệ tại một số Viện dưỡng lão ở Hà Nội

MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ……………………………………………………………………………………… 1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN………………………………………………………………….. 3
1.1. Khái niệm, nguyên nhân, cơ chế bệnh sinh, yếu tố nguy cơ của sa sút trí tuệ…. 3
1.1.1. Khái niệm về sa sút trí tuệ……………………………………………………… 3
1.1.2. Nguyên nhân sa sút trí tuệ……………………………………………………… 3
1.1.3. Cơ chế bệnh sinh của sa sút trí tuệ………………………………………….. 3
1.1.4. Các yếu tố nguy cơ của sa sút trí tuệ ………………………………………. 5
1.2. Chẩn đoán sa sút trí tuệ……………………………………………………………….. 6
1.2.1. Chẩn đoán xác định………………………………………………………………. 6
1.2.2. Chẩn đoán giai đoạn……………………………………………………………… 7
1.2.3. Chẩn đoán phân biệt……………………………………………………………… 9
1.3. Điều trị sa sút trí tuệ………………………………………………………………….. 10
1.3.1. Điều trị sa sút trí tuệ bằng thuốc …………………………………………… 10
1.3.2. Các điều trị sa sút trí tuệ không dùng thuốc …………………………… 13
1.4. Thực trạng sa sút trí tuệ trên người cao tuổi …………………………………. 23
1.4.1. Dịch tễ học về sa sút trí tuệ trên thế giới, châu Á và Việt Nam … 23
1.4.2. Những công cụ đánh giá sa sút trí tuệ……………………………………. 25
1.5. Can thiệp đa yếu tố trên bệnh nhân SSTT ……………………………………. 30
1.5.1. Khái niệm can thiệp đa yếu tố………………………………………………. 30
1.5.2. Cơ chế của can thiệp đa yếu tố …………………………………………….. 30
1.5.3. Phương thức can thiệp đa yếu tố…………………………………………… 32
1.5.4. Kết quả của can thiệp đa yếu tố ……………………………………………. 33
1.6. Một số nghiên cứu về thực trạng sa sút trí tuệ và kết quả can thiệp đa
yếu tố trên người mắc sa sút trí tuệ…………………………………………….. 34
CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU………….. 39
2.1. Thời gian và địa điểm nghiên cứu……………………………………………….. 39
2.2. Đối tượng nghiên cứu ……………………………………………………………….. 40
2.2.1. Đối tượng nghiên cứu cho mục tiêu 1……………………………………. 40
2.2.2. Đối tượng nghiên cứu cho mục tiêu 2……………………………………. 402.3. Thiết kế nghiên cứu…………………………………………………………………… 41
2.4. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu …………………………………………….. 41
2.4.1. Cỡ mẫu ……………………………………………………………………………… 41
2.4.2. Phương pháp chọn mẫu……………………………………………………….. 43
2.5. Các biến số nghiên cứu ……………………………………………………………… 44
2.6. Nội dung can thiệp ……………………………………………………………………. 54
2.6.1. Tập huấn trước can thiệp……………………………………………………… 54
2.6.2. Nội dung can thiệp ……………………………………………………………… 55
2.7. Quy trình nghiên cứu ………………………………………………………………… 59
2.8. Phân tích và xử lí số liệu……………………………………………………………. 62
2.9. Khía cạnh đạo đức của đề tài ……………………………………………………… 65
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU………………………………………………. 67
3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu ………………………………….. 67
3.2. Mô tả thực trạng sa sút trí tuệ trên người cao tuổi…………………………. 71
3.3. Đánh giá kết quả của can thiệp đa yếu tố trên bệnh nhân sa sút trí tuệ … 83
3.3.1. Đặc điểm chung của nhóm can thiệp và nhóm đối chứng………… 83
3.3.2. Tính khả thi của can thiệp đa yếu tố ……………………………………… 85
3.3.3. Kết quả của can thiệp đa yếu tố trên nhận thức chung …………….. 87
3.3.4. Kết quả của can thiệp đa yếu tố trên chức năng chú ý- tập trung….. 89
3.3.5. Kết quả của can thiệp đa yếu tố trên trí nhớ …………………………… 90
3.3.6. Kết quả của can thiệp đa yếu tố trên ngôn ngữ……………………….. 91
3.3.7. Kết quả của can thiệp đa yếu tố trên nhận biết không gian- thời
gian- cấu trúc……………………………………………………………………… 92
3.3.8. Kết quả của can thiệp đa yếu tố trên chức năng điều hành……….. 93
3.3.9. Kết quả của can thiệp đa yếu tố trên chức năng hoạt động hàng ngày… 95
3.3.10. Kết quả của can thiệp đa yếu tố trên các triệu chứng rối loạn hành
vi tâm thần…………………………………………………………………………. 96
3.3.11. Kết quả của can thiệp đa yếu tố trên chức năng thể chất………… 97
3.3.12. Kết quả của can thiệp đa yếu tố trên một số hội chứng lão khoa
và chất lượng cuộc sống ……………………………………………………… 99CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN…………………………………………………………………. 101
4.1. Đặc điểm chung của quần thể nghiên cứu ………………………………….. 101
4.2. Mô tả thực trạng sa sút trí tuệ trên người cao tuổi tại Viện dưỡng lão …… 103
4.3. Đánh giá kết quả của can thiệp đa yếu tố trên bệnh nhân sa sút trí tuệ…… 114
KẾT LUẬN……………………………………………………………………………………… 132
KHUYẾN NGHỊ………………………………………………………………………………. 134
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ KẾT QUẢ
NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤCDANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Triệu chứng của sa sút trí tuệ ở các giai đoạn ………………………… 7
Bảng 1.2. Các loại can thiệp nhận thức cho người mắc sa sút trí tuệ ……… 14
Bảng 1.3. Tổng quan các nghiên cứu về can thiệp nhận thức cho người mắc
sa sút trí tuệ ……………………………………………………………………… 15
Bảng 1.4. Tổng quan các nghiên cứu về can thiệp thể lực cho người mắc sa
sút trí tuệ …………………………………………………………………………. 17
Bảng 1.5. Tổng quan các nghiên cứu về can thiệp xã hội cho người mắc sa
sút trí tuệ …………………………………………………………………………. 19
Bảng 1.6. Tổng quan các nghiên cứu về theo dõi và quản lý chuyên sâu các
yếu tố nguy cơ chuyển hóa và mạch máu…………………………….. 20
Bảng 1.7. Tổng quan kết quả của can thiệp đa yếu tố trên người cao tuổi
mắc sa sút trí tuệ ………………………………………………………………. 36
Bảng 2.1. Danh sách các viện dưỡng lão tư nhân ở Hà Nội, Việt Nam ….. 39
Bảng 2.2. Tóm tắt các biến số và phương tiện nghiên cứu……………………. 44
Bảng 3.1. Đặc điểm nhân khẩu học của quần thể nghiên cứu ……………….. 68
Bảng 3.2. Chỉ số khối cơ thể và tiền sử bệnh của đối tượng nghiên cứu…. 69
Bảng 3.3. Đặc điểm thói quen (sử dụng rượu, hút thuốc) của đối tượng
nghiên cứu……………………………………………………………………….. 70
Bảng 3.4. Tỷ lệ đối tượng nghiên cứu đã được chẩn đoán sa sút trí tuệ và
các thuốc đang điều trị ……………………………………………………… 71
Bảng 3.5. Đặc điểm về chức năng nhận thức chung của đối tượng nghiên cứu..72
Bảng 3.6. Đặc điểm về chú ý- tập trung của đối tượng nghiên cứu ……….. 73
Bảng 3.7. Đặc điểm về trí nhớ của đối tượng nghiên cứu …………………….. 74
Bảng 3.8. Đặc điểm về ngôn ngữ của đối tượng nghiên cứu ………………… 75
Bảng 3.9. Đặc điểm về định hướng không gian- thời gian- cấu trúc của đối
tượng nghiên cứu …………………………………………………………….. 76
Bảng 3.10. Đặc điểm về chức năng điều hành của đối tượng nghiên cứu…. 77
Bảng 3.11. Đặc điểm về các chức năng hoạt động hàng ngày của đối tượng
nghiên cứu ………………………………………………………………………. 78Bảng 3.12. Đặc điểm về các triệu chứng rối loạn hành vi tâm lý của đối
tượng nghiên cứu ……………………………………………………………… 79
Bảng 3.13. Đặc điểm chất lượng cuộc sống của đối tượng nghiên cứu ……. 80
Bảng 3.14. Một số yếu tố liên quan đến chất lượng cuộc sống kém của đối
tượng nghiên cứu ……………………………………………………………… 81
Bảng 3.15. Một số hội chứng lão khoa của đối tượng nghiên cứu ………….. 82
Bảng 3.16. Đặc điểm nhân khẩu học của nhóm can thiệp và đối chứng …… 83
Bảng 3.17. Chỉ số nhân trắc và tiền sử bệnh, sử dụng thuốc của nhóm can
thiệp và đối chứng…………………………………………………………….. 84
Bảng 3.18. Đặc điểm về thói quen (bao gồm sử dụng rượu, hút thuốc) của
nhóm can thiệp và đối chứng……………………………………………… 85
Bảng 3.19. Tỷ lệ duy trì các can thiệp trong nhóm can thiệp …………………. 85
Bảng 3.20. Tỷ lệ hoàn thành nghiên cứu………………………………………………. 86
Bảng 3.21. Lý do bỏ cuộc ………………………………………………………………….. 86
Bảng 3.22. Thay đổi điểm trắc nghiệm đọc xuôi dãy số và đọc ngược dãy số
của nhóm can thiệp và nhóm chứng sau thời gian can thiệp 6
tháng……………………………………………………………………………….. 89
Bảng 3.23. Thay đổi điểm trắc nghiệm gọi tên đồ vật và ngón tay, nhờ từ và
nhận biết từ của nhóm can thiệp và nhóm chứng sau thời gian can
thiệp 6 tháng…………………………………………………………………….. 90
Bảng 3.24. Thay đổi điểm trắc nghiệm trắc nghiệm ngôn ngữ và trắc nghiệm
nói lưu loát từ của nhóm can thiệp và nhóm chứng sau thời gian
can thiệp 6 tháng ………………………………………………………………. 91
Bảng 3.25. Thay đổi điểm trắc nghiệm trắc nghiệm định hướng, trắc nghiệm
thực dụng về cấu trúc và trắc nghiệm vẽ đồng hồ của nhóm can
thiệp và nhóm chứng sau thời gian can thiệp 6 tháng ……………. 92
Bảng 3.26. Thay đổi chức năng hoạt động hàng ngày của nhóm can thiệp và
nhóm chứng sau thời gian can thiệp 6 tháng ………………………… 95
Bảng 3.27. Thay đổi điểm trắc nghiệm trắc nghiệm NPI và NPI ảnh hưởng của
nhóm can thiệp và nhóm chứng sau thời gian can thiệp 6 tháng …….. 96
Bảng 3.28. Kết quả của can thiệp đa yếu tố của nhóm can thiệp so với nhóm đối
chứng trên một số hội chứng lão khoa và chất lượng cuộc sống….. 99DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Tỷ lệ sa sút trí tuệ theo tiêu chuẩn DSM-V tại một số Viện
dưỡng lão tư nhân ở Hà Nội …………………………………………….. 67
Biểu đồ 3.2. Chất lượng cuộc sống của đối tượng nghiên cứu…………………. 79
Biểu đồ 3.3. Thay đổi điểm trắc nghiệm ADAS-Cog của nhóm can thiệp và
nhóm chứng sau thời gian can thiệp…………………………………… 87
Biểu đồ 3.4. Thay đổi điểm trắc nghiệm CDR của nhóm can thiệp và nhóm
chứng sau thời gian can thiệp……………………………………………. 88
Biểu đồ 3.5. Thay đổi điểm trắc nghiệm làm theo mệnh lệnh của nhóm can
thiệp và nhóm chứng sau thời gian can thiệp 6 tháng…………… 93
Biểu đồ 3.6. Thay đổi điểm trắc nghiệm chức năng điều hành của nhóm can
thiệp và nhóm chứng sau thời gian can thiệp 6 tháng…………… 94
Biểu đồ 3.7. Thay đổi điểm cơ lực của nhóm can thiệp và nhóm chứng sau
thời gian can thiệp …………………………………………………………… 97
Biểu đồ 3.8. Thay đổi điểm trắc nghiệm đứng lên ngồi xuống 30 giây của
nhóm can thiệp và nhóm chứng sau thời gian can thiệp……….. 98DANH MỤC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 2.1. Sơ đồ can thiệp đa yếu tố …………………………………………………… 61
Sơ đồ 2.2. Sơ đồ nghiên cứu………………………………………………………………. 6