Đánh giá một số yếu tố nguy cơ cao đối với xơ gan và ung thư gan ở bệnh nhân nhiễm HBV mạn tính bằng phân tích đơn biến và phân tíchđa biến tương quan hồi quy

Mục tiêu:đánh giá một số yếu tố nguy cơ cao đối vớixơ gan và ung thư gan ở bệnh nhân nhiễm virus viêm gan B (HBV) mạn tính. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu:bao gồm 174 bệnh nhân. Xét nghiệm huyết thanh học dấu ấn HBV, nồng độ alpha – fetoprotein bằng ELISA, nồng độ HBV – DNA xác định bằng real – time PCR. Phân loại kiểu gen của HBV bằng PCR – RFLP hoặc ELISA. Đột biến gen của HBV xác định  bằng giải trình tự gen. Các thuật toán phân tích đơn biến và đa biến tương quan hồi qui được áp dụng để xử lý  số  liệu.  Kết  quả: phân  tích  đơn  biến  cho  thấy  các  yếu  tố  giới tính  nam,  nồng  độ  alpha  –  fetoprotein  =20 ng/ml, nồng độ HBV – DNA = 5,0 logcopies/ml, kiểu gen C của HBV, đột biến bộ đôi T1762A1764 và
C/A1753, là các yếu tố nguy cơ có ý nghĩa đối với xơ gan và ung thư gan ở bệnh nhân nhiễmHBV mạn tính.
Phân tích đa biến cho thấy nồng độ alpha – fetoprotein =20 ng/ml, nồng độ HBV – DNA =5,0 logcopies/ml, kiểu gen C của HBV và đột biến bộ đôi T1762A1764 là những yếu tố nguy cơ có ý nghĩa thống kê. Kết luận:nghiên cứu đã góp phần đánh giá một số yếu tố nguy cơ cao đối với xơ gan và ung thư gan  ở bệnh nhân nhiễm HBV mạn tính.

Việt Nam nằm trong vùng đại dịch của nhiễm virus viêm gan B (HBV: hepatitis B virus) trên thế giới. HBV cùng với virus viêm C và rượu là những nguyên nhân hàng đầu gây xơ gan và ung thư gan. Ung thư gan là một trong năm loại ung thư phổ biến trên thế giới, hàng năm có trên 500.000 trường hợp ung  thư  gan  mắc  mới  được  phát  hiện.  Tại  ViệtNam, ở nam giới ung thư gan đứng hàng thứ 3 sau ung thư phổi và ung thư dạ dày, ở nữ giới ung thư gan đứng hàng thứ 6 [1]. Ở bệnh nhân nhiễm HBV mạn tính, xơ gan và ung thư gan được coi là những
biến  chứng,  có  tiên  lượng  nặng  và  tỷ  lệ  tử  vong cao. Hiện nay, ngày càng có nhiều loại biệt  dược mới xuất hiện, có nhiều tiến bộ trong chẩn  đoán, điều trị xơ gan và ung thư gan. Tuy vậy trong lĩnh vực phòng và điều trị xơ gan, ung thư gan vẫn  còn rất nhiều thách thức đối với y học, trên thực tiễn lâm sàng gặp rất nhiều trường hợp khó chẩnđoán hoặc  rất  khó  xử  trí.  Vấn  đề  phòng  ngừa  và  ngăn chặn xơ gan, ung thư gan được coi là một trong các chiến lược y học cơ bản của nhiều nước, củanhiều hiệp hội y học. Trong đó, đánh giá và tìm racác yếu tố nguy cơ cao đối với sự hình thành xơ gan, ung thư gan. Hay tìm ra các dấu ấn sinh học cógiá trị chẩn đoán cao, giá thành không đắt, dễ áp dụng là những hướng nghiên cứu được nhiều nhà y  học quan tâm.
Trong  6  tỷ  người  trên  thế  giới  thì  1/3  (2  tỷ người) có tiền sử nhiễm HBV và hiện nay gần400 triệu  người  nhiễm  HBV  mạn  tính, 50%  số  người nhiễm HBV mạn tính là cư dân thuộc khu vực Tây Thái Bình Dương, trong đó có Việt Nam. Kể từ khi Okamoto  H  đưa  ra  phân  loại  kiểu  gen  của  HBV năm 1988 [6], sau đó Carman WF công bố nghiên cứu  đầu  tiên  phát  hiện  ra  đột  biến  trên  vùng pre – core (tiền gen C) có liên quan đến quá trình ức chế tổng hợp kháng nguyên HBeAg vào năm . Đến nay, đã có hàng ngàn nghiên cứu về kiểu gen của HBV, các đột biến trên vùngcore – promoter (thúc đẩy của gen C) và vùng pre – core trong sự liên quan với sinh bệnh học và đáp  ứng với điều trị được công bố trên các tạp chí  y học quốc tế [3, 4, 5, 7, 8, 9]. Đến nay, vai trò đối với nguy cơ xơ gan và ung thư gan của yếu tố kiểu gen và  đột  biến  trên  vùng  core  –  promoter  của  HBVchính thức được đưa vào các bản đồng thuận và hướng dẫn của các tổ chức Y học có uy tín trên thế  giới  như  hiệp  hội  nghiên  cứu  bệnh  lý  gan của Hoa Kỳ (AASLD), hiệp hội nghiên cứu bệnh lý gan châu Á – Thái Bình Dương (APASL). HBV được  chia làm  8 kiểu  gen ký  hiệu  từ  A  đến  H,
hai kiểu gen cơ bản của HBV tại khu vực Đông Á là kiểu gen B và kiểu gen C. Trong đó khu vực
Đông bắc Á (phía bắc Trung Quốc, Triều Tiên,Nhật Bản) tỷ lệ kiểu gen C nhiều hơn, khu vực
Đông nam Á (phía nam Trung Quốc, Hongkong, Việt Nam, Thái Lan, Indonesia, Malaysia…) tỷ lệkiểu gen B nhiều hơn khu vực Đông Bắc Á [4, 7, 8, 9]. Tại Việt Nam, các nghiên cứu về kiểu gen, đặc  biệt  là  các  nghiên  cứu  đột  biến  gen  của HBV còn rất hạn chế. Đến nay, có rất ít nghiên cứu đánh giá đồng thời cả yếu tố kiểu gen và đột biến  gen  trên  vùng  core  –  promoter/pre  –  core trong cùng một nghiên cứu, được công bố [7,  9].
Các nghiên cứu đó đều đánh giá được mối tương quan  giữa  kiểu  gen  và  đột  biến  gen  trên  vùngcore – promoter/pre – core với quá trình bệnh lý trên lâm sàng, tuy nhiên lại chưa tiến hành phân tích đơn biến hay đa biến đánh giá các yếu tố nguy  cơ  cao  đối  với  xơ  gan  và  ung  thư  gan  ở bệnh nhân nhiễm HBV mạn tính.
Chính vì vậy, nghiên cứu này được tiến hành với mục tiêu: Đánh giá một số yếu tố nguy cơ cao đối với xơ gan và ung thư gan ở bệnh nhân nhiễm HBV mạn tính bằng phân tích đơn biến và phân tíchđa biến tương quan hồi quy