Đánh giá nổng độ ebv-dna trong huyết tương bệnh nhân ung thư vòm mũi họng giai đoạn II-III trước và sau điều trị

Ung thư vòm họng (UTVMH) là một trong những loại ung thư phổ biến và mang tính khu vực [1], [3]. Trên thế giới hàng năm có 80.000 trường hợp mới mắc, ở phía nam Trung Quốc tỉ lệ mắc cao 25 trường hợp trong 100000 dân, trong khi ở Mỹ và Châu Âu tỉ lệ mắc thấp hơn 0,5 đến 2 trên 100.000 dân [38]. Ở Việt Nam, tỉ lệ từ 5,2 đến 13,2 trường hợp trong 100.000 dân, theo thống kê ung thư Hà Nội, UTVMH là loại ung thư hay gặp nhất trong các ung thư vùng tai mũi họng và đứng hàng thứ 5 trong 10 loại ung thư phổ biến ở Việt Nam [4], [5].

UTVMH có liên quan đến nhiều yếu tố như địa lý, chủng tộc, thói quen sinh hoạt và đặc biệt là vai trò sinh bệnh học của Epstein Barr Virus (EBV) trong UTVMH [3],[9],[15]. Năm 1966, Henlé và Epstein tìm thấy kháng thể kháng vỏ của virus (IgA/VCA) ở bệnh nhân UTVMH [26]. Thế kỉ 21, nhờ sự phát triển của kĩ thuật khuếch đại gen (PCR, Polymerase Chain Reaction), gen của EBV được tìm thấy trong máu, mô sinh thiết của bệnh nhân UTVMH. Năm 2006, Jeung và cs đã chứng minh nồng độ EBV-DNA trong huyết tương có vai trò là yếu tố tiên lượng độc lập [51]. Năm 2007 Lin JC và cs công bố kết quả nghiên cứu cho thấy sự thay đổi nồng độ EBV-DNA trước và sau điều trị, nêu lên vai trò là một yếu tố đánh giá đáp ứng với điều trị và tiên lượng nguy cơ tái phát UTVMH [50]. Qua nhiều nghiên cứu lớn trên thế giới có thể thấy rằng, nồng độ EBV-DNA trong huyết tương là một xét nghiệm không xâm nhập, tiện lợi có vai trò tiên lượng và đánh giá điều trị. Ở Việt Nam, năm 2007 tác giả Đỗ Hòa Bình chứng minh vai trò P53 và LMP1 trong cơ chế bệnh sinh của UTVMH với tác nhân là EBV [6]. Các tác giả Nghiêm Đức Thuận, Phạm Thị Chính Nguyễn Đình Phúc đã xác định được sự tồn tại của EBV-DNA trong các mô sinh thiết vòm họng ở bệnh nhân UTVMH và chỉ ra được vai trò của EBV-DNA trong chẩn đoán bệnh này [25].

Ở Việt Nam đã có nhiều nghiên cứu về ung thư vòm và EBV nhưng chưa một nghiên cứu nào định lượng nồng độ EBV-DNA trong huyết tương bệnh nhân UTVMH. Với mục đích khảo sát nồng độ EBV-DNA trong huyết tương bệnh nhân UTVMH, so sánh với các đặc điểm về bệnh học, kết quả điều trị, hy vọng tìm thấy sự thay đổi nồng độ EBV-DNA trong huyết tương bệnh nhân UTVMH và tương quan với một số đặc điểm bệnh học và kết quả điều trị bệnh UTVMH, để góp phần đưa xét nghiệm định lượng nồng độ EBV-DNA vào chẩn đoán, điều trị và tiên lượng bệnh UTVMH tại Việt Nam. Chúng tôi tiến hành nghiên cứu này với 2 mục tiêu chính:

1. Đánh giá một số đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả điều trị UTVMH giai đoạn II-III.

2. Khảo sát nồng độ EBV-DNA trong huyết tương bệnh nhân UTVMH và mối tương quan với một số đặc điểm bệnh học, kết quả điều trị.

MỤC LỤC

ĐẶT VẤN ĐỀ 1

Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 12

1.1. Sơ lược lịch sử về ung thư vòm họng 12

1.2. Đại cương về giải phẫu 12

1.2.1. Giải phẫu vòm họng 12

1.2.2. Giải phẫu hạch cổ 14

1.2.3. Liên quan của vòm họng và hệ thống hạch cổ 14

1.3. Dịch tễ học ung thư vòm họng 15

1.3.1. Tỉ lệ mắc bệnh 15

1.3.2. Yếu tố nguy cơ 16

1.4. Triệu chứng lâm sàng 17

1.4.1. Các dấu hiệu sớm 17

1.4.2. Các dấu hiệu muộn 17

1.5. Nội soi tai mũi họng 19

1.6. Chẩn đoán hình ảnh 19

1.7. Chẩn đoán tế bào và mô bệnh học 20

1.8. Chẩn đoán giai đoạn theo phân loại AJCC7th 2010 21

1.9. Điều trị 22

1.9.1. Phẫu thuật 22

1.9.2. Xạ trị 23

1.9.3. Hóa trị 27

1.9.4. Các biện pháp điều trị khác 29

1.10. Virus EBV và UTVMH 29

1.10.1. Lịch sử phát hiện EBV 29

1.10.2. Cấu tạo virus EBV 30

1.10.3. Giả thuyết về cơ chế bệnh sinh EBV và UTVMH 31

1.10.4. EBV-DNA ở bệnh nhân UTVMH 35

Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 36

2.1. Đối tượng nghiên cứu 36

2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn bệnh nhân 36

2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ 36

2.2. Phương pháp nghiên cứu 36

2.2.1. Phương pháp nghiên cứu mô tả tiến cứu 36

2.2.2. Cỡ mẫu 36

2.2.3. Các bước tiến hành nghiên cứu 37

2.2.4. Xạ trị 38

2.2.5. Hóa trị 39

2.2.6. Đánh giá đáp ứng điều trị 39

2.2.7. Xét nghiệm nồng độ EBV-DNA trong huyết tương 40

2.2.8. Đánh giá nồng độ EBV-DNA huyết tương 40

2.2.9. Sơ đồ nghiên cứu 41

2.2.10. Xử trí số liệu 42

2.3. Địa điểm, thời gian nghiên cứu 42

2.4. Khía cạnh đạo đức 42

Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 43

3.1. Một số đặc điểm bênh học UTVMH giai đoạn II-III và kết quả điều trị… 43

3.1.1. Tỉ lệ tuổi, giới 43

3.1.2. Thời gian đến bệnh viện 44

3.1.3. Lý do vào viện 45

3.1.4. Triệu chứng lâm sàng 46

3.1.5. Giai đoạn khối u nguyên phát 47

3.1.6. Di căn hạch cổ 47

3.1.7. Giai đoạn bệnh 48

3.1.8. Đặc điểm mô bệnh học 49

3.1.9. Phương pháp điều trị 49

3.1.10. Kết quả điểu trị 49

3.2. Nồng độ EBV-DNA và mối tương quan với các một số đặc điểm bệnh

học và kết quả điều trị 51

3.2.1. Nồng độ EBV-DNA trước điều trị 51

3.2.2. Nồng độ EBV-DNA sau điều trị 52

3.2.3. Nồng độ EBV-DNA huyết tương trong nhóm dương tính 53

3.2.4. So sánh nồng độ EBV-DNA trước và sau điều trị 53

3.2.5. Mối tương quan giữa nồng độ EBV-DNA với một số đặc điểm bệnh học. 55 3.2.6 Tương quan giữa nồng độ EBV-DNA sau điều trị và kết quả điều trị.. 59

Chương 4: BÀN LUẬN 61

4.1. Một số đặc điểm bệnh học UTVMH giai đoạn II-III và kết quả điều trị.61

4.1.1. Tuổi – giới 61

4.1.2. Thời gian đến bệnh viện 61

4.1.3. Lý do vào viện 62

4.1.4 Triệu chứng lâm sàng 63

4.1.5. Đặc điểm u nguyên phát và hạch di căn 64

4.1.6. Đặc điểm mô bệnh học 66

4.1.7. Kết quả điều trị 67

4.2. Nồng độ EBV-DNA, mối tương quan với một số đặc điểm bệnh học

và kết quả điều trị 68

4.2.1. Nồng độ EBV-DNA trước điều trị 68

4.2.2. Nồng độ EBV-DNA sau điều trị 69

4.2.3. So sánh nồng độ EBV-DNA trước và sau điều trị 70

4.2.4 Mối tương quan giữa nồng độ EBV-DNA với một số đặc điểm bệnh học .7 0

4.2.5 Mối tương quan giữa nồng độ EBV-DNA với kết quả điều trị 72

KẾT LUẬN 73

KIẾN NGHỊ 74

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC