Đánh giá vai trò của procalcitonin trong việc phát hiện nhiễm khuẩn ở bệnh nhân luput ban đỏ hệ thống

Luput ban đỏ hệ thống (Systemic Lupus Erythematosus – SLE) là một bệnh tự    miễn    hay    gặp và    đã    được    biết    đến từ thời    Hypocrate.    Điểm    cơ    bản
nhất trong cơ chế bệnh sinh của bệnh tự miễn là sự xuất hiện các tự kháng thể chống lại các cơ quan, tế bào bình thường của cơ thể. Do một nguyên nhân nào đó, cơ chế kiểm soát miễn dịch đối với sự dung nạp các kháng nguyên của bản thân bị phá vỡ và các kháng nguyên này trở thành lạ đối với các tế bào miễn dịch của cơ thể, tự kháng thể được sản xuất để chống lại các tự kháng nguyên đó [4],[5],[8],[23].
Mặc dù nguyên nhân gây bệnh chưa được xác định rõ nhưng nhiều nghiên cứu khác nhau đã chỉ ra rằng các yếu tố di truyền, hormon giới tính và môi trường đóng vai trò quan trọng trong cơ chế bệnh sinh bệnh luput ban đỏ hệ thống. Bệnh thường gặp ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản nhưng cũng có thể gặp ở nam giới, trẻ em và người cao tuổi. Bệnh luput có biểu hiện lâm sàng đa    dạng, gây    tổn    thương    ở nhiều    cơ    quan    nội    tạng, các    triệu    chứng
thường không đặc hiệu nên dễ chẩn đoán nhầm với các bệnh khác. Khởi phát bệnh trong đa số trường hợp âm thầm vì vậy việc chẩn đoán thường muộn, điều trị còn nhiều khó khăn và phải điều trị trong thời gian dài. Diễn biến của bệnh có nhiều mức độ khác nhau, từ viêm khớp nhẹ, tự giới hạn đến bệnh lý viêm tiến triển nhanh đa cơ quan với mức độ tổn hại trầm trọng có thể dẫn đến tử vong [1],[6],[23].
Luput ban đỏ hệ thống có nhiều giai đoạn bệnh khác nhau: giai đoạn hoạt động (tiến triển), giai đoạn ổn định (lui bệnh). Vì vậy việc đánh giá thường xuyên mức độ hoạt động bệnh và sự đáp ứng với điều trị là yếu tố quyết định cho tiên lượng bệnh.
Bệnh nhân luput ban đỏ hệ thống dễ bị nhiễm khuẩn do việc sử dụng thường xuyên corticoid và thuốc ức chế miễn dịch trong quá trình điều trị. Biểu hiện nhiễm khuẩn ở bệnh nhân mắc bệnh luput khác nhau và rất đa dạng. Do đó việc chẩn đoán đúng và sớm tình trạng nhiễm khuẩn có ý nghĩa
quan trọng trong điều trị giúp khống chế, giảm thiểu những tác dụng không mong muốn do sử dụng kháng sinh gây ra. Sốt thường gặp ở bệnh nhân luput ban đỏ hệ thống nhưng sốt cũng là triệu chứng hay gặp ở người bệnh nhiễm khuẩn. Việc phân biệt sốt là một trong những triệu chứng bệnh hay là biểu hiện nhiễm    khuẩn    thường    khó xác    định.    Bằng    chứng    nhiễm    trùng    thường thiếu mặc dù có các dấu hiệu lâm sàng chỉ điểm cho nhiễm khuẩn. Cấy máu âm tính cũng không loại trừ được khả năng nhiễm khuẩn. Các xét nghiệm như: công    thức    bạch    cầu,    protein C    phản    ứng    (CRP), tốc độ    lắng    máu giúp ích cho chẩn đoán nhưng không đặc hiệu. Các xét nghiệm này thường khó xác định ở bệnh nhân luput ban đỏ hệ thống do họ bị ảnh hưởng bởi cả hai yếu tố là phản ứng của hệ miễn dịch và nhiễm khuẩn [31],[62].
Procalcitonin, tiền chất của calcitonin do tế bào C tuyến giáp sản xuất là một protein có 116 acid amin được tìm ra như một marker đánh giá được tình trạng nhiễm khuẩn của bệnh. Nồng độ cao procalcitonin đã được tìm thấy trong máu bệnh nhân nhiễm vi khuẩn. Bệnh nhân nhiễm virus thường không tăng hoặc tăng rất ít procalcitonin. Đã có rất nhiều nghiên cứu khác nhau về giá trị của PCT trong chẩn đoán nhiễm khuẩn nhưng nghiên cứu về PCT ở bệnh nhân mắc bệnh tự miễn nói chung và luput ban đỏ hệ thống nói riêng còn rất hạn chế. Theo nghiên cứu của V.Schwenger và cộng sự (năm 1998) trong số 52 bệnh nhân mắc bệnh tự miễn (25 bệnh nhân luput ban đỏ hệ thống và 27 bệnh nhân viêm khớp dạng thấp) nồng độ procalcitonin trung bình từ 0.1- 0.5 ng/ml ở cả hai thể hoạt động và không hoạt động [62]. Ở Việt Nam chúng tôi chưa tham khảo được tài liệu chính thức nào đề cập đến việc sử dụng xét nghiệm procalcitonin để đánh giá mức độ tiến triển cũng như chẩn đoán nhiễm khuẩn ở bệnh nhân luput ban đỏ hệ thống.
Chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài với 2 mục tiêu:
1.     Khảo sát hàm lượng procalcitonin trong huyết thanh bệnh nhân luput ban đỏ hệ thống nhóm có nhiễm khuẩn và không nhiễm khuẩn.
2.    Tìm hiểu mối liên hệ giữa sự tiến triển của bệnh luput và mức độ tăng procalcitonin có so sánh với các marker viêm khác.
MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ    1
Chương I: TỔNG QUAN    3
1.1.    Vài nét về bệnh luput ban đỏ hệ thống    3
1.1.1.    Lịch sử bệnh luput ban đỏ hệ thống    3
1.1.2.    Nguyên nhân bệnh luput ban đỏ hệ thống    4
1.1.3.    Biểu hiện lâm sàng bệnh luput ban đỏ hệ thống    6
1.1.4.    Biểu hiện cận lâm sàng    8
1.1.5 Chẩn đoán bệnh luput ban đỏ hệ thống    9
1.1.6.    Điều trị bệnh luput ban đỏ hệ thống    9
1.2.    Procalcitonin    10
1.2.1.    Nguồn gốc Procalcitonin    10
1.2.2.    Cấu trúc, đặc tính sinh hóa học của Procalcitonin    12
1.2.3.    Vai trò procalcitonin    14
1.2.4.    Đặc điểm procalcitonin trong bệnh tự miễn    17
1.2.5.    Xét nghiệm procalcitonin    18
1.2.6.    Tình hình nghiên cứu PCT trong nước và trên thế giới    19
Chương II: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU    22
2.1.    Đối tượng nghiên cứu    22
2.1.1.    T iêu chuẩn chọn bệnh nhân    22
2.1.2.    Tiêu chuẩn loại bệnh nhân    28
2.2.    Phương pháp nghiên cứu    29
2.2.1.    Phương pháp    29
2.2.2.    Công cụ thu thập số liệu    29
2.2.2.1.    Kỹ thuật xét nghiệm PCT    29
2.2.2.2.    Các xét nghiệm khác    31
2.3.    Phương pháp xử lý số liệu    33
2.4.    Khía cạnh đạo đức của đề tài    33
Chương III: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU    35
3.1.    Đặc điểm nhóm nghiên cứu    35
3.1.1.    Đặc điểm về tuổi     35
3.1.2.    Đặc điểm về giới    36
3.1.3.    Thời gian mắc bệnh     37
3.1.4.    Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng nhóm bệnh nhân luput.. 38
3.1.5.    Triệu chứng sốt     39
3.1.6.    Tình trạng nhiễm khuẩn    40
3.1.7.    Giai đoạn bệnh của nhóm luput    40
3.2.    Khảo sát hàm lượng PCT ở bệnh nhân luput ban đỏ hệ thống. 41
3.2.1.    Hàm lượng PCT ở nhóm nghiên cứu    41
3.2.2.    So sánh hàm lượng PCT với triệu chứng sốt    42
3.2.3.    So sánh hàm lượng PCT với tình trạng có nhiễm khuẩn    42
3.2.4.    So sánh hàm lượng PCT của bệnh nhân nhiễm khuẩn ở
hai nhóm nghiên cứu     44
3.2.5.    So sánh hàm lượng PCT với giai đoạn tiến triển của luput…. 44
3.3.    Mối liên quan giữa hàm lượng PCT và mức độ tiến triển của
bệnh luput, có so sánh với các marker viêm khác    45
3.3.1.    Mối liên quan giữa hàm lượng PCT và các marker viêm
khác với mức độ tiến triển của bệnh luput    45
3.3.1.1.    Hàm lượng PCT và mức độ tiến triển của bệnh luput    45
3.3.1.2.    Số lượng bạch cầu và mức độ tiến triển của bệnh luput    48
3.3.1.3.    Tốc độ máu lắng và mức độ tiến triển của bệnh luput    49
3.3.1.4.    CRP và mức độ tiến triển của bệnh luput    50
3.3.2.    Tương quan giữa hàm lượng PCT và các marker viêm khác. 51
3.3.2.1.    Mối tương quan giữa hàm lượng PCT và CRP    51
3.3.2.2.    Mối tương quan giữa hàm lượng PCT và số lượng
bạch cầu    52
3.3.2.3.    Mối tương quan giữa hàm lượng PCT và tốc độ máu lắng..53
3.4.    Độ nhạy và độ đặc hiệu của procalcitonin trong phát hiện nhiễm khuẩn, so sánh với CRP    54
3.4.1.    Độ nhạy và độ đặc hiệu của procalcitonin    54
3.4.2.    Độ nhạy và độ đặc hiệu của CRP     55
Chương IV: BÀN LUẬN    56
4.1.    Đặc điểm nhóm nghiên cứu    57
4.2.    Hàm lượng PCT ở bệnh nhân luput    62
4.3.    Mối tương quan giữa sự tiến triển bệnh luput ban đỏ hệ thống
và hàm lượng PCT có so sánh với các marker viêm khác    65
4.4.    Độ nhạy, độ đặc hiệu của PCT trong phát hiện nhiễm khuẩn,
có so sánh với CRP    69
KẾT LUẬN    73
KHUYẾN NGHỊ    74
TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC