Điều tra nguồn cây thuốc được sử dụng trong chăm sóc sức khỏe ban đầu của người Hmong xã Sa Pả, Huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai

Công   tác   chăm   sóc   sức   khỏe   ban  đầu (CSSKBĐ) được sự tham gia tích cực của toàn cộng đồng  và  mọi  tổ  chức  xã  hội  của  nhiều  quốc  gia trên thế giới. Tuy nhiên ở các quốc gia đang phát triển, việc triển khai thực hiện CSSK BĐ đang gặp nhiều khó khăn do điều kiện kinh tế có hạn và thiếu hụt về nguồn lực. Chính vì thế phát huy sáng tạo và tận dụng tối đa thế mạnh của nguồn lực sẵn có tại từng quốc gia được coi là một trong những giải pháp hữu hiệu và có tính khả thi [7; 8]. Ở các nước châu Á, nơi có truyền thống sử dụng y học cổ truyền (YHCT) lâu đời, thì YHCT được xem như một  thế mạnh  trong việc  triển  khai CSSK BĐ tại cộng  đồng.  Theo báo  cáo  của  WHO có  khoảng 80% dân số ở các nước đang phát triển hiện nay có nhu cầu CSSK BĐ dựa vào YHCT [9].
Nguồn tài nguyên vô giá này đã và đang được các cộng đồng trên thế giới sử dụng trong công tác CSSK BĐ [9]. Việt Nam là một trong những quốc gia trên thế giới có độ đa dạng sinh học cao, có nguồn tài nguyên cây thuốc phong phú và có tru- yền  thống sử dụng YHCT lâu  đời,  YHCT đã sớm được  đưa vào  CSSK cộng  đồng,  từ  những  năm 1950 đã đưa thành chính sách Quốc gia và đạt được những thành tích đáng kể [2]. Việt Nam đã vận dụng khẩu hiệu “Sức khoẻ cho mọi người” và xác định ưu tiên cho người nghèo, vùng nghèo đặc biệt  vùng  sâu,  vùng  xa, miền  núi,  hải  đảo,  biên giới, cho trẻ em và bà mẹ.
Do vậy, việc nghiên cứu các cây thuốc, bài thuốc một cách có hệ thống của đồng bào dân tộc Việt Nam nói chung và đồng bào dân tộc H mông ở xã Sa Pả, huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai nói riêng là rất cần thiết, góp phần giữ gìn những kinh nghiệm quý báu của đồng bào dân tộc thiểu số, từ đó để CSSK BĐ cho các  dân  tộc  ít người.  Xuất  phát  từ nhu cầu đó, chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu đề tài nhằm mục tiêu:
Đánh  giá  nguồn  cây  thuốc  sử  dụng  trong chăm sóc sức khỏe ban đầu của người H mông xã Sa Pả, huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai.
I.    ĐỐI   TƯỢNG   VÀ   PHƯƠNG   PHÁP NGHIÊN CỨU
1.    Đối tượng nghiên cứu
–    Các  cây  thuốc  được  sử  dụng  ở  xã  Sa  Pả, huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai.
–    Thời gian nghiên cứu: Từ 3/2004 – 9/2006.
2.    Phương pháp nghiên cứu
    Thiết kế nghiên cứu
Nghiên  cứu  mô  tả  cắt  ngang  kết  hợp  với phương pháp phân loại cây thuốc.
    Phương pháp thu thập số liệu
–    Phương pháp đánh giá nhanh: thông qua cán bộ  y tế  xã,  ông  lang, bà  lang, già  làng  để  định hướng nguồn cây thuốc tại địa phương.
–    Phỏng vấn: toàn bộ 28 ông lang, bà lang; 23 già  làng,  trưởng  bản,  cán  bộ  y tế  xã,  thôn,  bản, cán  bộ  xã;  toàn  bộ người  dân  địa phương  (từ  18 tuổi  trở  lên)  để  tìm  hiểu  nguồn  cây  thuốc  và phương pháp sử dụng cây thuốc tại địa phương.
–    Quan sát trực tiếp cách sử dụng thuốc YHCT của người dân.
– Lấy  mẫu  cây  thuốc  tại  địa phương để  xác định tên  khoa học.  Các  cây  thuốc  được  thu mẫu cho vào  túi  PVE (polyvinyl etylen) để giữ tươi và ghi tên  cây  thuốc  theo tên  địa phương để  phân loại cây thuốc.
3.    Xử lý số liệu
Số liệu được xử lý bằng thuật toán thống kê dùng trong y học theo chương trình EPI – INFO 6.04.
Mục tiêu: đánh giá nguồn cây thuốc sử dụng trong chăm sóc sức khỏe ban đầu của người Hmông tại xã Sa Pả, huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai. Đối tượng nghiên cứu: gồm 28 ông lang, bà lang, 23 cán bộ cộng đồng và 289 người đại diện cho 289 hộ gia đình. Phương pháp nghiên cứu: mô tả cắt ngang. Kết quả: các tác giả đã thu thập được 158 loài cây thuốc thường được sử dụng trong chăm sóc sức khỏe ban đầu. Họ Cúc là họ có nhiều loại cây thuốc nhất gồm 11 loài chiếm 7,4%, tiếp đó là các họ Bạc hà (8 loài: 5,4%), Hoa hồng, họ Gừng, họ Hoàng tinh (5 loài: 3,4%). Cuối cùng là nhóm cây thuốc có 4 loài (2,7%) gồm họ Ô rô, họ Ráy, họ Hoà thảo, họ Hoàng liên. Các bộ phận cây thuốc được sử dụng nhiều là cả cây (31,65%), sau đó là rễ, củ, rễ củ (25,32%), lá (22,42%). Như vậy có thể thấy các cây thuốc của người Hmông tại xã Sa Pả, huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai là nguồn dược liệu quý và phong phú, cần được khai thác và sử dụng hiệu quả.