Điều trị hoại tử vô khuẩn chỏm xương đùi bằng ghép tế bào gốc tủy xương tự thân

Hoại tử vô khuẩn chỏm xương đùi (HTVKCXĐ) là một bệnh lý khớp háng mạn tính đã được biết đến  từ  lâu.  Bệnh  tiến  triển  nặng  dần  lên  không bao giờ giảm đi, hậu quả cuối  cùng là mất chức năng khớp háng (trung bình 2 năm từ khi có triệu chứng), cần phẫu thuật thay khớp háng nhân tạo rất  tốn  kém.  Bệnh  chiếm  tỷ lệ khoảng  5% trong số  các  bệnh  khớp  mạn  tính, 80% xảy  ra ở  nam giới, tuổi hay gặp từ 20 – 50. Hiện nay có nhiều phương pháp điều trị hoại tử vô khuẩn chỏm xương đùi  khác  nhau như: giảm  tải  cho khớp, khoan giảm  áp,  ghép  xương, cắt  xương thay đổi điểm tì hoặc thay khớp háng toàn phần nhưng chưa có  phương pháp  nào  chứng  minh  hiệu  quả ngăn  cản  sự  tiến  triển  của  bệnh  dẫn  đến  giai đoạn vỡ xương.

Mặc dù nguyên nhân của HTVKCXĐ vẫn chưa rõ ràng nhưng giả thuyết cho rằng bệnh có nguồn gốc từ tế bào đang dần dần được chú ý. Hernigou và cộng sự [6] chỉ ra rằng ở những bệnh nhân có sử dụng rượu và corticoide, số lượng tế bào gốc trung mô tạo xương ở chỏm xương đùi hoại tử bị giảm đi. Sự giảm số lượng hoặc thay đổi chức năng biệt hóa và nhân lên của tế bào tiền thân có thể dẫn đến mất cân bằng giữa quá trình hình thành tạo cốt bào và quá trình chết theo chương trình hoặc hoại tử và kết quả là HTVKCXĐ sẽ xảy ra nếu sự mất cân bằng không được hồi phục. Tủy xương là một trong những  kho dự trữ tế bào  gốc của  cơ thể  trưởng  thành.  Ngoài  tế  bào  gốc  tạo máu  (hematopoietic  stem  cell  –  HSC)  đã  được nghiên cứu từ lâu, tủy xương còn chứa tế bào gốc trung mô (mesenchymal stem cell – MSC), có thể biệt hoá thành các tế bào trưởng thành thuộc trung mô  như tổ  chức  mỡ,  xương và  sụn.  Bằng  phương pháp nuôi cấy tế bào, Friedenstein [5] đã chứng minh  rằng  tủy  xương có  chứa  những  tế  bào  đầu dòng tạo xương, những tế bào này cũng là nguồn gốc của nguyên bào xương, nguyên bào sụn, nguyên bào sợi… Trên cơ sở đó, từ năm 1991 đến nay phương pháp  ghép  tế  bào  gốc  tủy  xương tự thân qua đường khoan giảm áp đã được một số tác giả áp dụng để điều trị HTVKCXĐ giai đoạn I, II và đã thu được kết quả điều trị tốt. Ở Việt Nam, tế bào gốc cũng đang được quan tâm nghiên cứu và ứng dụng  nhưng cho đến  nay chưa có tác  giả nào  áp dụng phương pháp dùng tế bào gốc của tủy xương để điều trị HTVKCXĐ, vì vậy chúng tôi thực hiện nghiên cứu này nhằm mục tiêu:

1. Xác định thành phần tế bào của khối  tế bào gốc tủy xương tự thân ghép cho bệnh nhân HTVKCXĐ.

2. Đánh  giá  hiệu  quả  điều  trị  HTVKCXĐ bằng tế bào gốc tủy xương tự thân.

II. ĐỐI   TƯỢNG   VÀ   PHƯƠNG   PHÁP NGHIÊN CỨU

1. Đối tượng nghiên cứu

20 bệnh nhân với 20 khớp háng được chẩn đoán HTVKCXĐ giai đoạn 1 và II theo phân loại của ARCO (Association Research  Circulation Osseous) điều trị tại bệnh viện TƯQĐ 108 từ tháng 4/2008 đến tháng 4/2010 có đầy đủ bệnh án theo dõi về lâm sàng và cận lâm sàng, chức năng của tủy xương và các cơ quan khác bình thường.

Tiêu chuẩn phân loại giai đoạn I, II theo ARCO [2]:

* Giai đoạn I: X quang bình thường nhưng CT scan và MRI có tổn thương.

* Giai đoạn II:

– X quang bất thường: tạo nang, hình mối ăn ở chỏm,  xơ  cứng  xương, yếu  xương. Không  bẹp chỏm.

– CT scan và  MRI có  tổn  thương, ổ  cối  bình thường.

– Tổn  thương chia:  trung tâm,  bên  trong  và bên ngoài.

IIa: 15% vùng hoại tử chiếm ở chỏm.

IIb: 15 – 30% vùng hoại tử chiếm ở chỏm.

IIc: > 30% vùng hoại tử chiếm ở chỏm

Hoại tử vô khuẩn chỏm xương đùi là một bệnh lý khớp háng mạn tính, tiến triển nặng dần dẫn đến mất chức năng khớp háng. Mục tiêu: Xác định thành phần và hiệu quả điều trị hoại tử vô khuẩn chỏm xương đùi của khối tế bào gốc tủy xương tự thân. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: 20 bệnh nhân nam với 20 khớp háng hoại tử giai đoạn I và II (theo phân loại của ARCO), mỗi bệnh nhân được chọc hút lấy 250 ml dịch tủy xương từ xương chậu, tách lấy thành phần tế bào đơn nhân bằng phương pháp ly tâm gradient tỷ trọng với dung dịch Ficoll tỷ trọng 1,077 g/l và tiêm vào vị trí hoại tử chỏm qua đường khoan giảm áp. Kết quả: Khối tế bào tiêm vào vị trí hoại tử có thể tích 20 – 30 ml, tổng số lượng tế bào có nhân là 13,73 x 108 ± 14,23 x 108; tổng số lượng tế bào CD34+ là 12,09 x 106 ± 7,59 x 106, tổng số lượng tế bào tạo cụm CFU – F là 43,73 x 103  ± 21,95 x 103. Theo dõi từ 6 – 24 tháng có 16/20 (80%) bệnh nhân đạt kết quả tốt và rất tốt, 4/20 (20%) bệnh nhân có kết quả điều trị xấu theo thang điểm Merle dAubingné. Kết luận: ghép tế bào gốc tủy xương tự thân là một phương pháp an toàn và hiệu quả trong điều trị hoại tử vô khuẩn chỏm xương đùi giai đoạn sớm (I và II).