Đối chiếu hình ảnh bất thường trên phim chụp cắt lớp vi tính sọ não với lâm sàng và căn nguyên bệnh viêm màng não mủ ở trẻ em

Viêm màng não mủ (VMNM) là bệnh nhiễm trùng thần kinh hay găp ở trẻ em đặc biệt ở trẻ dưới 1 tuổi. Bệnh có tính trên toàn cầu không chỉ ở các nước đang phát triển mà còn gặp ở các nước đã phát triển [3], [33], [42], [54], [66]. Theo thống kê của Tổ chức Y Tế Thế Giới (1997) hàng năm có 426.000 trẻ dưới 5 tuổi mắc VMNM, trong đó có 85.000 trẻ tử vong [52]. Vào đầu thập kỷ 90, theo thống kê ở Hoa Kỳ hàng năm có chừng 15.000 đến 20.000 trẻ em mắc bệnh VMNM [34]. Ở Pháp số trẻ mắc bệnh từ 3000 đến 3500 mỗi năm [2]. Trong những năm gần đây tần suất mắc bệnh tại các nước này cũng như ở các nước phát triển khác đang giảm dần do áp dụng vac xin phòng Heamophilus Influenzae typ b (Hib) nhưng hầu như không thay đổi ở các nước nghèo, đặc biệt ở châu Phi: đơn cử tại Nigeria trong hơn 4 tháng đầu năm 1996 đã có khoảng 14.000 trẻ mắc VMNM do não mô cầu [2].
Việt Nam chưa có thống kê đầy đủ về tần suất mắc bệnh, tuy nhiên theo các nghiên cứu tại Viện Nhi Trung ương thì VMNM là bệnh đứng hàng thứ 3 trong các nhóm bệnh do Vi khuẩn [16]. Chỉ tính riêng trong năm 1996 đã có 227 trẻ nhập Viện Nhi Trung ương vì VMNM [26]. Tương tự ở khoa Nhi bệnh viện Trung ương Huế có 448 trẻ mắc bệnh VMNM trong 10 năm từ 1976-1985 [11]. Tại bệnh viện Nhi Đồng I cũng đã tiếp nhận 110 trẻ bị VMNM từ tháng 6/1995 đến tháng 5/1997 [69].
VMNM là bệnh diễn biến nặng, có tỷ lệ tử vong cao và di chứng để lại rất nặng nề. Hoa Kỳ là một nước đã phát triển nhưng tỷ lệ tử vong vẫn từ 5¬20% vào những năm của thập kỷ 90 [39]. Theo một nghiên cứu tại Bệnh viện Sainte-Justine(Montreal-Canada) trong 10 năm những năm 80 của Thế kỷ trước thì tỷ lệ tử vong là 13% [70]. Các nghiên cứu cũng cho thấy, ngoài các biến chứng xuất hiện sớm ngay sau giai đoạn toàn phát thì ở những trẻ được điều trị khỏi cũng xuất hiện các di chứng muộn như: điếc, liệt, chậm phát triển tinh thần vận động. Ở Việt Nam, Trần Văn Luận tổng kết tại Viện Nhi Trung ương từ 1981 đến 1990 cho thấy tỷ lệ tử vong và di chứng tương ứng là 8,4%, 8,8% [16]. Tỷ lệ này là 6% và 16% theo các nghiên cứu từ 1995 đến 1997 tại Viện Nhi Đồng 1 [69].
Những thành tựu của Y học Thế giới đã và đang được nghiên cứu áp dụng trong chẩn đoán và điều trị bệnh VMNM. Trong những thập kỷ gần đây, trên Thế giới đã có nhiều nghiên cứu về VMNM ở trẻ em bằng chụp cắt lớp vi tính (CCLVT) và đã mang lại giá trị nhất định đặc biệt giúp phát hiện những hình ảnh bất thường của sọ – não, Từ đó có những khuyến cáo hợp lý về can thiệp ngoại khoa, góp phần giảm bớt tỷ lệ tử vong và di chứng, cũng như định hướng cho việc theo dõi các di chứng có thể xuất hiện sau này.
Ở Việt Nam, máy CCLVT đã được ứng dụng trong chẩn đoán và điều trị một số bệnh. Tuy nhiên chưa có các nghiên cứu sâu CCLVT trong bệnh VMNM nói chung và VMNM ở trẻ em nói riêng [26].
V vậy chúng tôi thực hiện nghiên cứu này nhằm 2 mục tiêu:
1.     Mô tả các hình ảnh bất thường của não- màng não trên phim CCL VTSN trong bệnh VMNM ở trẻ em.
2.     Đối chiếu các hình ảnh bất thường đó với diễn biến lâm sàng và căn nguyên gây bệnh VMNM ở trẻ em.
MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ    1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU    3
1.1.    Định nghĩa VMNM    3
1.2.    Giải phẫu mô học màng não tuỷ, mạch máu nuôi dưỡng và sự lưu
thông dịch não tuỷ    3
1.2.1.    Giải phẫu mô học màng não tuỷ    3
1.2.2.    Sự sản xuất và lưu thông dịch não tuỷ    5
1.2.3.    Mạch máu nuôi dưỡng não và màng não    7
1.3.    Sơ lược máy CCLVT và cộng hưởng    từ    7
1.3.1.    Máy CCLVT    7
1.3.2.    Sơ lược máy chụp cộng hưởng từ     9
1.3.3.    Một vài đặc điểm CCLVT và MRI    trong chẩn đoán hình ảnh    9
1.3.4.    Đặc điểm một vài hình ảnh bất thường trên phim CCLVTSN trong
bệnh VMNM ở trẻ em    10
1.4.    Dịch tễ VMNM    11
1.4.1.    Tình hình VMNM trên thế giới    11
1.4.2.    Tình hình VMNM tại Việt Nam    13
1.4.3.    Vi khuẩn gây bệnh    15
1.5.    Sinh lý bệnh của bệnh VMNM    16
1.6.    Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng, điều trị VMNM ở trẻ em    20
1.6.1.    Đặc điểm lâm sàng:    20
1.6.2.    Đặc điểm cận lâm sàng    21
1.6.3.    Điều trị VMNM    23
1.7.    Biến chứng trong VMNM     25
1.7.1.    Biến chứng sớm    25
1.7.2.    Biến chứng trong giai đoạn toàn phát    25
1.7.3.    Biến chứng và di chứng thần kinh    25
1.8.    Các nghiên cứu trên thế giới về chụp cắt lớp vi tính trong VMNM ở
trẻ em    26
CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU    30
2.1.    Đối tượng nghiên cứu    30
2.1.1.    Tiêu chuẩn chọn bệnh nhân vào nghiên cứu    30
2.1.2.    Tiêu chuẩn loại trừ    30
2.2.    Phương pháp nghiên cứu    30
2.2.1.    Thiết kế nghiên cứu    30
2.2.2.    Các biến số và chỉ số dùng trong nghiên cứu    31
2.2.3.    Cách thức tiến hành và thu thập số liệu    33
2.2.4.    Các tiêu chuẩn đánh giá được sử dụng trong nghiên cứu    36
2.3.    Nội dung nghiên cứu    37
2.3.1.    Đánh giá hình ảnh bất thường trên phim CCLVTSN    37
2.3.2.    Đối chiếu các hình ảnh bất thường trên phim CCLVTSN với lâm
sàng và căn nguyên    37
2.4.    Thu thập và xử lý số liệu    38
2.5.    Đạo đức nghiên cứu    38
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU    39
3.1.     Một số đặc điểm dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả điều trị của 52 bệnh nhân nghiên cứu    39
3.1.1.    Một số đặc điểm dịch tễ của 52 bệnh nhân nghiên cứu    39
3.1.2.    Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của 52 bệnh nhân nghiên cứu. ..41
3.1.3.    Kết quả điều trị    47
3.2.    Kết quả chụp cắt lớp vi tính sọ não    47
3.2.1.    Kết quả chụp cắt lớp vi tính sọ não lần 1    47
3.2.2.    Kết quả chụp cắt lớp vi tính sọ não lần 2    48
3.3.    Đối chiếu kết quả CCLVTSN với căn nguyên, lâm sàng, xét nghiệm và kết quả điều trị    49
3.3.1.     Đối chiếu kết quả CCLVTSN lần 1 với căn nguyên, lâm sàng và xét nghiệm    49
3.3.2.    Đối chiếu kết quả CCLVTSN lần 2 với căn nguyên, lâm sàng, xét
nghiệm và kết quả điều trị    52
CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN    62
4.1.    Các đặc điẻm dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả điều trị của
52 bệnh nhân VMNM được nghiên cứu    62
4.1.1.    Dịch tễ    62
4.1.2.    Về lâm sàng và cận lâm sàng    63
4.1.3.    Về kết quả điều trị    68
4.2.    Về kết quả CCLVTSN lần 1 và đối chiếu với LS, CLS, VK    70
4.3.    Về kết quả CCLVTSN lần 2 và đối chiếu VK, lâm    sàng, cận lâm sàng… 73
4.3.1.    Về kết quả trên phim CCLVTSN    73
4.3.2.    Đối chiếu kết quả CCLVT lần 2 với VK, lâm sàng, cận lâm sàng …. 74
4.4.    Về chỉ định can thiệp ngoại khoa    80
KẾT LUẬN    81
KIẾN NGHỊ    82
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC