Đột biến gen HBX ở bệnh nhân ung thư gan nhiễm Virus viêm gan B

Ung thư tế bào gan nguyên phát (UTG) hay là ung thư biểu mô tế bào gan (Hepatocellular Carcinoma, HCC) là bệnh lý thường gặp đứng hàng thứ 5 trên thế giới, có tỷ lệ tử vong đứng hàng thứ 3 trong các tử vong liên quan đến ung thư [1, 2]. Nguyên nhân gây UTG đã được xác định là do virut viêm gan B (HBV), C (HCV) và một số hóa chất như Aflatoxin. Trong đó HBV là nguyên nhân chủ yếu,  chiếm  hơn 90% các trường hợp UTG. Tuy nhiên, không phải tất cả các bệnh nhân nhiễm HBV đều tiến triển thành UTG. Nhiễm HBV có thể gây viêm gan cấp tính tự hồi phục, hoặc tiến triển thành viêm gan mạn tính, xơ gan, viêm gan ác tính, hoặc trở thành người mang HBV mạn tính không triệu chứng [3]. Nguyên nhân nào dẫn đến sự khác biệt đó vẫn còn nhiều tranh luận. Một trong những vấn đề được nhiều người quan tâm đó là sự khác biệt về kiểu gen, đột biến gen của HBV. Gen HBx của HBV là một gene có kích thước nhỏ, với khoảng 460 nucleotid, mã hóa cho 154 acid amin. Điểm khởi đầu của gene này là nucleotid 1374 và điểm kết thúc là nucleotid 1836. Vì vậy gen HBx có phần chồng lấn lên một đoạn gene mã hóa enzym polymerase (từ nucleotid 1374 đến nucleotid 1621) và chồng lấn lên gen pre-Core một đoạn từ 1814 đến 1836. Như vậy, khi xuất hiện một điểm đột biến trên 2 đoạn gen chồng lấn này không chỉ ảnh hưởng đến một gen mà có thể ảnh hưởng đến chức năng của cả 2 gen. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra đột biến gene HBx có liên quan chặt chẽ với sự tiến triển thành UTG trên bệnh nhân nhiễm HBV [4, 5, 6].

Việt Nam là nước có người nhiễm HBV đứng hàng cao nhất thế giới, tỷ lệ HBsAg (+) ở người lớn khoẻ mạnh từ 10 – 20% có nơi lên tới 26% [7]. Như vậy, ước tính có hơn 10 triệu người đang mang HBV mạn tính ở nước ta và nguy cơ phát sinh UTG ở những người này là rất lớn. Tuy nhiên, số liệu về tỷ lệ và mối  liên  quan  giữa  đột  biến  gen  HBx  với bệnh cảnh UTG ở nước ta vẫn còn hạn chế. Do đó, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài này nhằm mục tiêu xác định tỷ lệ đột biến gen HBx của HBV ở bệnh nhân ung thư gan nhiễm HBV và bước đầu tìm hiểu mối liên quan giữa đột biến này với một số chỉ số xét nghiệm khác.

II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP

1. Đối tượng

Tổng số có 94 bệnh nhân UTG điều trị tại Khoa Tiêu hóa, bệnh viện Trung ương Quân đội 108 đã được đưa vào nghiên cứu. Tiêu chuẩn lựa chọn bệnh nhân ung thư gan:

– Lâm sàng: bệnh nhân mệt mỏi ăn  uống

kém, gầy sút cân nhanh. Có thể có các triệu chứng khác như gan to dưới bờ sườn, bờ sắc mật độ chắc, có u cục lổn nhổn nổi trên bề mặt, đau khi thăm khám.

– Xét nghiệm: có thể có một trong  những dấu hiệu như AFP tăng cao, bilirubin trực tiếp và gián tiếp, AST, ALT có thể tăng. Siêu âm phát hiện khối tăng âm khu trú hoặc lan tỏa. Chụp CT hoặc MRI xác định có khối u. Sinh thiết gan xét nghiệm làm tế bào học hoặc/và mô bệnh học cho kết quả xác định có UTG và mức độ biệt hoá kèm theo. Xét nghiệm huyết thanh có HBsAg (+).

2. Phương pháp

Nghiên cứu được tiến hành theo phương pháp mô tả cắt ngang. Các xét nghiệm về huyết  học,  sinh hóa,  miễn dịch,  chẩn đoán hình ảnh được tiến hành thường quy tại các Khoa xét nghiệm bệnh viện TƯQĐ 108. Chọc hút tế bào gan được tiến hành tại Khoa tiêu hóa,  mẫu  bệnh  phẩm  được  xử  lý  và  xét nghiệm tế bào học tại Khoa Giải phẫu bệnh lý, bệnh viện Trung ương Quân đội 108. Xét nghiệm giải trình tự gene HBx được tiến hành tại Khoa Sinh học phân tử, bệnh viện Trung ương Quân đội 108.

Phân tích thống kê

Các số liệu được phân tích bằng thuật toán non-parametric Mann-Whitney U-test, 2 test, so sánh không đối xứng T-test, so sánh 2 tỷ lệ, 2 số trung bình bằng các phần mềm Statview, version 4.57 (www.statview.com) và chương trình STATA (www.stata.com) Stata.