Giải thương Nobel y sinh học năm 2002

Như mọi sinh vật vĩ mô, cuộc sống của tế bào cũng trải qua 4 thời kỳ phát sinh, phát triển, tiến triển và kết thúc. Kết thúc thường là chết theo một trong 2 phương thức: chết do hoại tử và chết theo chương trình. Cách chết thứ nhất xẩy ra khi tế bào bị một tấn công mãnh liệt, màng tế bào vỡ, nhân tan ra nhiều mảnh có cỡ khổ khác nhau. Còn cách chết thứ hai thường là do từ bên trong dưới tác dụng của một số  tín hiệu lam men endonuclease hoạt động và cắt nhân ra thành nhiều mảnh có kích cỡ t−ơng tự nh− nhau [2]. Đó là chết theo ch−ơng  trình  (programmed  death)  hay apoptosis (nguyên uỷ từ apoptosis này chỉ hiện t−ợng lá rụng vào mùa thu, nay trong sinh học dùng để chỉ cái chết êm ả tất nhiên phải đến mà bình th−ờng xẩy ra với tế bào già đến thời kỳ kết thúc chu trình sống nếu không phân chia thành 2 tế bào mới). Nếu chết do hoại tử đã được biết từ cổ xưa thì chết theo chương trình mới chỉ được mô tả thay đổi về hình thái ra từ mấy năm đầu của thập kỷ 70. Ba nhà bác học vừa đ−ợc giải th−ởng nói trên đã có công lớn là nhờ thay đổi đối tượng nghiên cứu mà đã đi sâu vào tìm hiểu có chế của quá trình chết theo chương trình, nhờ đó làm sáng tỏ cả cơ chế điều hoà gen trong sự phát triển cơ quan.

Sydney Brenner (sinh năm 1927) làm việc tại Viện Nghiên cứu Phân tử  Berkeley, Mỹ. Ông đã dùng C. elegans làm một mẫu thực nghiệm mới. Vào đầu những năm 1960, ông đã nhận thấy có những khó khăn cơ bản trong việc nghiên cứu sự biệt hoá và phát triển cơ quan ở động vật cấp cao, như động vật có vú chẳng hạn. Do vậy, rất cần có một mẫu hình nghiên cứu của sinh vật đa bào nh−ng đơn giản và dễ thực hiện. Ông đã thấy con giun tròn – Caenorhabditis elegans- là một mẫu hình lý t−ởng. Loại giun này dài khoảng 1mm, thân trong suốt, rất thuận lợi cho việc quan sát quá trình phân chia tế bào trực tiếp d−ới kính từ khi con  giun  hãy  còn  là  trứng  cho  đến  khi  nó tr−ởng thành. Trong số 1090 tế bào có ở con giun C. elegans thì bao giờ cũng có 131 tế bào đ−ợc sinh ra không để làm gì cả và sẽ chết theo ch−ơng trình [10]. Các quá trình đó đã được ông trực tiếp theo dõi và quan sát qua kính hiểnvi. Các khám phá của Brenner đ−ợc tiến hành ở Đại học Cambridge. Điều này đã tạo ra cơ sở giúp cho tất cả các công việc về sau của ông cũng nh− của các nhà nghiên cứu khác như John Sulton đi sâu vào theo dõi, phân tích quá trình di truyền với phân chia, biệt hoá tế bào và phát triển cơ quan.