Hiệu quả bổ sung kẽm và sprinkles đa vi chất trên trẻ 6 – 36 tháng tuổi suy dinh dưỡng thấp còi tại huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh

Luận văn Hiệu quả bổ sung kẽm và sprinkles đa vi chất trên trẻ 6 – 36 tháng tuổi suy dinh dưỡng thấp còi tại huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh.Suy dinh dưỡng (SDD) thấp còi, thiếu vi chất dinh dưỡng và bệnh nhiễm trùng, đặc biệt là tiêu chảy ở trẻ em là những vấn đề có ý nghĩa sức khoẻ cộng đồng đáng quan tâm ở nhiều nước đang phát triển. SDD thấp còi ảnh hưởng đến khoảng 178 triệu trẻ em dưới 5 tuổi (khoảng 43%), góp phần vào nguyên nhân gây ra 3,5 triệu tử vong ở trẻ em, 35% gánh nặng bệnh tật ở trẻ em dưới 5 tuổi và 11% gánh nặng bệnh tật toàn cầu [97]. Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và UNICEF năm 2006, trên toàn cầu có 750 triệu bị thiếu máu, khoảng trên 30% trẻ em < 5 tuổi bị thiếu kẽm [56], Các vấn đề thiếu vi chất khác như thiếu vitamin A, thiếu selen,…. cũng còn tương đối trầm trọng ở những nước đang phát triển, đặc biệt là nước nghèo [56]. Bệnh nhiễm khuẩn ở trẻ nhỏ đặc biệt là trẻ SDD vẫn còn khá phổ biến. Tiêu chảy trẻ em vẫn là một trong những nguyên nhân gây SDD và tử vong ở trẻ em. Theo thống kê năm 2003 của WHO, tiêu chảy đóng góp 15% nguyên nhân tử vong của trẻ, số lần mắc trung bình là 3,2/lần năm, tỷ lệ tử vong là 4,9 phần nghìn [118],[119],

Ớ Việt Nam, SDD nhẹ cân (cân nặng/tuổi thấp) giảm mạnh từ trên 50% những năm 80 xuống dưới 20% năm 2009; SDD thấp còi (chiều cao/tuổi thấp) cũng giảm đáng kể, từ 59,7% năm 1985 xuống 33% năm 2006 nhưng còn ở mức cao theo phân loại của WHO, vẫn là những thách thức lớn cho toàn xã hội. Bên cạnh đó tỷ lệ và tốc độ SDD giảm không giống nhau giữa các vùng, giảm nhanh tại các đô thị và thành phố lớn, giảm chậm ở các vùng nông thôn và miền núi. Tại những vùng khó khăn như nông thôn, miền núi tỷ lệ SDD thấp còi vẫn ở mức 50-60%, đói nghèo, bệnh tật, thiếu kiến thức thực hành về chăm sóc dinh dưỡng cho trẻ… vẫn là những nguyên nhân chính của SDD tại các vùng này.

Thiếu vi chất dinh dưỡng cũng là vấn đề đang được quan tâm. Thiếu sắt thường đi kèm với thiếu vitamin A, thiếu kẽm và các vi chất dinh dưỡng khác [56]. Tại vùng nông thôn, vùng nghèo tình trạng SDD kết hợp với vi chất dinh dưỡng kém vẫn còn khá phổ biến. Tỷ lệ thiếu máu ở trẻ em dưới 5 tuổi tại 6 tỉnh đại diện của Việt Nam năm 2006 là 36,7%, thiếu vitamin A là 14,2% [14], [15], [16] và thiếu kẽm ở trẻ em vùng miền núi phía Bắc là 86,9% [87]. Các kết quả nghiên cứu cũng cho thấy trẻ thường thiếu kết hợp nhiều vi chất [9], [87]. Nguyên nhân chủ yếu do khẩu phần ăn của trẻ không đảm bảo, nhất là thực phẩm bổ sung nghèo protein nguồn gốc động vật và nghèo vi chất dinh dưỡng (chỉ đáp ứng khoảng 30-50% nhu cầu).

Chương trình mục tiêu phòng chống SDD trẻ em (giai đoạn 2001-2010), cũng như các dự án can thiệp khác, chủ yếu tập trung tác động vào SDD thể nhẹ cân, rất ít chiến lược và giải pháp cụ thể cho trẻ SDD thấp còi. Đồng thời, nhiều nghiên cứu cũng chỉ ra rằng SDD thấp còi thường kết hợp với thiếu vi chất dinh dưỡng, do vậy can thiệp bằng bổ sung các vi chất dinh dưỡng có thể là biện pháp hữu hiệu cắt đứt chuôi vòng xoắn liên quan giữa thiếu ăn, bệnh nhiễm trùng. Chính vì những lý do trên chúng tôi tiến hành nghiên cứu can thiệp bổ sung kẽm và bổ sung đa vi chất dưới dạng sprinkles cho trẻ 6-36 tháng tuổi bị SDD thấp còi tại huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh nhằm đưa ra bằng chứng khoa học cho một giải pháp can thiệp mới. 

MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU

•

Mục tiêu nghiên cứu:

1.Đánh giá sự thay đổi các chỉ số nhân trắc ở trẻ 6-36 tháng tuổi bị SDD thấp còi thông qua bổ sung kẽm và sprinkles sau 6 tháng can thiệp (T6) và 6 tháng sau khi kết thúc can thiệp (T12).

2.Đánh giá sự thay đổi các chỉ số Hb máu, vitamin A và kẽm huyết thanh ở trẻ 6-36 tháng tuổi bị SDD thấp còi thông qua bổ sung kẽm và sprinkles sau 6 tháng can thiệp (T6) và hiệu quả trên chỉ số Hb 6 tháng sau khi kết thúc can thiệp (T12).

3.So sánh hiệu quả bổ sung kẽm và sprinkles đối với bệnh tiêu chảy và nhiễm khuẩn đường hô hấp (NKHH) ở trẻ em 6 đến 36 tháng tuổi bị SDD thấp còi sau 6 tháng can thiệp (T6).

Giả thuyết nghiên cứu:

1.Bổ sung kẽm và sprinkles đa vi chất trên trẻ SDD thấp còi 6-36 tháng tuổi có hiệu quả tốt đối với các chỉ số nhân trắc, sinh hoá, bệnh tiêu chảy và NKHH.

2. Hiệu quả bổ sung sprinkles đa vi chất tốt hơn bổ sung kẽm trên trẻ SDD thấp còi.

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOANiii

LỜI CẢM ƠNiv

MỤC LỤCv

DANH MỤC CÁC CHỮ VIÉT TẮTviii

DANH MỤC BẢNGix

DANH MỤC BIỂU ĐỒxii

MỞ ĐẦU1

MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU3

CHƯƠNG 1..TỔNG QUAN TÀI LIỆU4

1.1.SDD THẤP CÒI Ở TRẺ EM DƯỚI 5 TUỔI4

1.1.1.Khái niệm và phương pháp đánh giá SDD thấp còi4

1.1.2.Thực trạng SDD thấp còi5

1.1.3.Các yếu tố nguy cơ8

1.1.4.Hậu quả10

1.1.5.Các giải pháp phòng chống và can thiệp12

1.2.CAN THIỆP BỔ SUNG KẼM TRONG PHÒNG CHỐNG SDD VÀ BỆNH

NHIỄM KHUẨN Ở TRẺ EM14

1.2.1.Hấp thu, chuyển hoá, tương tác sinh học, nhu cầu kẽm14

1.2.2.Tình trạng thiếu kẽm trên thế giới và Việt Nam18

1.3.CAN THIỆP BỔ SUNG SPRINKLES TRONG PHÒNG CHỐNG THIẾU

VI CHẤT VÀ SUY DINH DƯỠNG TRẺ EM24

1.3.1.Sprinkles là gì?24

1.3.2.Nguyên tắc lựa chọn các vi chất sử dụng cho Sprinkles26

1.3.3.Đánh giá về khả năng chấp nhận sử dụng sprinkles27

1.3.4.Hiệu quả sử dụng sprinkles trong phòng chống thiếu vi chất và suy dinh

dưỡng ở trẻ em29

1.4.LÝ DO CẦN TIẾN HÀNH NGHIÊN CỨU31

CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU32

2.1.ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU32

2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU33

2.2.1.Thiết kế nghiên cứu33

2.2.2.Cỡ mẫu33

2.2.3.Chọn mẫu và phân nhóm nghiên cứu35

2.2.4.Mô tả các bước tiến hành nghiên cứu36

2.2.5.Phương pháp thu thập số liệu và tiêu chuẩn đánh giá44

2.2.5.Phương pháp thu thập số liệu và tiêu chuẩn đánh giá45

2.2.6.Xử lý và phân tích số liệu49

2.2.7.Các biện pháp khống chế sai số51

2.2.8.Đạo đức trong nghiên cứu52

CHƯƠNG 3..KÉT QUẢ NGHIÊN CỨU54

3.1.ĐẶC ĐIỂM CHUNG VỀ QUẦN THỂ ĐIỀU TRA SÀNG LỌC54

3.1.1.Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu54

3.1.2.Đặc điểm tình trạng dinh dưỡng của trẻ tham gia điều tra sàng lọc55

3.2.HIỆU QUẢ CỦA CAN THIỆP57

3.2.1.Đặc điểm các đối tượng được lựa chọn vào can thiệp57

3.2.2.Hiệu quả can thiệp đến các chỉ số nhân trắc60

3.2.3.Hiệu quả can thiệp trên chỉ số sinh hoá72

3.2.4.Hiệu quả can thiệp trên bệnh tiêu chảy và NKHH81

CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN89

4.1.MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM NHÂN TRẮC VÀ SINH HOÁ CỦA TRẺ 6-36

THÁNG TẠI THỜI ĐIỂM ĐIỀU TRA SÀNG LỌC89

4.1.1.Về các chỉ số nhân trắc tại thời điểm điều tra sàng lọc89

4.1.2.Về nồng độ Hb và tỷ lệ thiếu máu tại thời điểm T090

4.1.3.Nồng độ vitamin A huyết thanh và tỷ lệ thiếu vitamin A tại thời điểm

T0 91

4.1.4.Về nồng độ kẽm huyết thanh và tỷ lệ thiếu kẽm tại thời điểm T092

4.1.5.Thiếu kết hợp đa vi chất trên nhóm trẻ SDD thấp còi tại thời điểm T0 92

4.2.HIỆU QUẢ SAU 6 THÁNG CAN THIỆP93

4.2.1.Về liều lượng và thời gian can thiệp93

4.2.2.Hiệu quả cải thiện đối với các chỉ số nhân trắc95

4.2.3.Hiệu quả cải thiện hàm lượng hemoglobin và tình trạng thiếu máu… 101

4.2.4.Hiệu quả cải thiện hàm lượng Retinol huyết thanh và thiếu vitamin A  106

4.2.5.Hiệu quả cải thiện hàm lượng kẽm huyết thanh và thiếu kẽm108

4.2.6.Hiệu quả cải thiện một số chỉ số bệnh tật109

4.3.HIỆU QUẢ 6 THÁNG SAU KHI NGỪNG CAN THIỆP(T6-T12)114

4.3.1 Hiệu quả cải thiện trên chỉ số nhân trắc114

4.3.2.Hiệu quả cải thiện hàm lượng hemoglobin và tình trạng thiếu máu… 116

4.4.NHỮNG HẠN CHẾ CỦA NGHIÊN CỨU117

KÉT LUẬN119

KHUYẾN NGHỊ121

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

PHỤ LỤC 1. BỘ CÔNG CỤ THU THẬP SỐ LIỆU

PHỤ LỤC 2. SỔ THEO DÕI SỬ DỤNG THUỐC VÀ BỆNH TẬT

PHỤ LỤC 3. HỘP SẢN PHẨM KẼM

PHỤ LỤC 4. HỘP SẢN PHẨM SPRINKLES ĐA VICHẤT