Hiệu quả can thiệp cộng đồng bằng bổ sung sớm đa vi chất dinh dưỡng trên phụ nữ tại một số xã thuộc tỉnh Kon Tum và Lai Châu

Luận án tiến sĩ Hiệu quả can thiệp cộng đồng bằng bổ sung sớm đa vi chất dinh dưỡng trên phụ nữ tại một số xã thuộc tỉnh Kon Tum và Lai Châu.Trong những năm qua, hoạt động phòng chống suy dinh dưỡng trẻ em đã được triển khai trên phạm vi cả nước với những hoạt động mạnh mẽ và bước đầu thu được những kết quả rất đáng kể. Năm 1985, tỷ lệ suy dinh dưỡng trẻ em dưới 5 tuổi là 51,5%, đến năm 2005 hạ xuống còn 25,2%, năm 2010 còn 17,5%, tuy nhiên tỷ lệ suy dinh dưỡng trẻ em còn ở mức cao ở một số vùng, đặc biệt là vùng miền núi và tây nguyên. [4], [5],

Tốc độ giảm suy dinh dưỡng duy trì ở mức 2% trong 5 năm qua nhưng đang có xu hướng chậm lại. Một điều đáng lưu ý là tốc độ giàm quy dinh dưỡng trẻ em ở vùng miền núi và tây nguyên lại chậm hơn các vùng khác [4].

Để đẩy mạnh tốc độ giảm suy dinh dưỡng trẻ em ở các vùng miền núi, vùng Tây nguyên và vùng khó khăn, bên cạnh việc đẩy mạnh các hoạt động đang triển khai thì việc cần bổ sung thêm các hoạt động mới, tập trung vào cải thiện sớm tình trạng dinh dưỡng của phụ nữ trước và trong khi mang thai là rất cần thiết [3].Với chiến lược dự phòng thông qua cải thiện tình trạng dinh dưỡng phụ nữ trước và trong khi mang thai sẽ đảm bảo trẻ được sinh ra có tình trạng dinh dưỡng tốt hơn, giảm suy dinh dưỡng bào thai và đảm bảo giảm bền vững tình trạng suy dinh dưỡng trẻ em [3],[31].

Các nghiên cứu trên thế giới đã cho thấy tình trạng dinh dưỡng của người mẹ, đặc biệt là tình trạng vi chất dinh dưỡng khi mang thai là nhân tố quyết định chính về cân nặng sơ sinh và tiềm năng phát triển chiều cao của trẻ [32],[36]. Điều đó có nghĩa là tình trạng dinh dưỡng của người mẹ cần phải được chuan bị từ trước khi có thai và cần được duy trì tốt trong suốt thời kỳ mang thai. Ớ Việt Nam, tình trạng dinh dưỡng bà mẹ trước và trong khi mang thai còn kém [ 1],[ 15]. Thiếu máu dinh dưỡng của phụ nữ, đặc biệt của phụ nữ mang thai còn phổ biến [11], [17]. Theo số liệu của cuộc Tổng điều tra dinh dưỡng và thực phấm có tới 26,3% phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ bị thiếu năng lượng trường diễn và 32,2% phụ nữ có thai bị thiếu máu [1],

Các nghiên cứu được tiến hành trên thế giới trong những năm qua cũng đã chứng minh hiệu quả của bổ sung viên sắt/ acid folic lên tình trạng dinh dưỡng của phụ nữ mang thai, và Tổ chức y tế thế giới (WHO) cũng đã khuyến nghị sử dụng viên sắt/ acid folic như là một giải pháp can thiệp đơn giản và kinh tế trong mục tiêu giảm tình trạng thiếu máu [115]. Tuy nhiên do lượng sắt trong viên sắt/ acid folic ở mức 60mg/ viên là khá cao vì vậy các nghiên cứu cũng chỉ ra các tác dụng phụ là một trong những nguyên nhân của tỷ lệ bỏ cuộc tương đối cao, điều đó dẫn đến hiệu quả can thiệp trên cộng đồng có những hạn chế về hiệu quả [115]. Vì vậy bổ sung đa vi chất dinh dưỡng (với thành phần sắt thấp hơn) được xem như một giải pháp có thể đạt được hiệu quả do tỷ lệ bỏ cuộc ít và vẫn đạt được hiệu suất như viên sắt/ acid folic do các thành phần vitamin và khoáng chất đi kèm có khả năng làm tăng khả năng hấp thụ và tổng hợp hồng cầu [48]. Hơn nữa bổ sung đa vi chất dinh dưỡng bên cạnh việc giảm thiếu máu còn góp phần giải quyết thiếu các vi chất khác.

Tuy nhiên cho đến nay ở Việt Nam chưa có nhiều nghiên cứu về hiệu quả của bổ sung đa vi chất dinh dưỡng cho phụ nữ mang thai, đặc biệt là ở vùng miền núi phía bắc và Tây nguyên. Bên cạnh đó, do những nguyên nhân khách quan về kinh phí và các lý do khác mà phần lớn các nghiên cứu trong thời gian qua mới tập trung vào đánh giá tính hiệu quả của viên sắt/ viên đa vi chất mà chưa có điều kiện để đánh giá hiệu quả của nó như một thử nghiệm can thiệp trên diện rộng ở cộng đồng. Điều đó có nghĩa là hiệu quả của thuốc về cơ bản đã được chứng minh ở một số vùng nhưng hiệu quả đó có được trong các điều kiện “chuấn” của nghiên cứu thừ nghiệm thuốc bao gồm những yếu tố như việc uống thuốc của đối tượng được đảm bảo đủ theo yêu cầu, giáo dục truyền thông cho đối tượng được thực hiện đầy đủ. Tuy nhiên trên thực tế khi can thiệp đưa vào cộng đồng thì các điều kiện “chuẩn” nói trên không thực hiện được, trong điều kiện thực tế cho thấy tỷ lệ bỏ cuộc cao, tỷ lệ uống không đủ theo phác đồ là khá phổ biến do các lý do về phản ứng phụ, quên uống thuốc và nhiều lý do khác. Hiệu quả thực tế cũng phụ thuộc khá nhiều vào hệ thống phân phối cung cấp thuốc và chất lượng triển khai của hệ thống y tế hiện hành, phụ thuộc vào trình độ văn hóa, tập tục và nhiều yếu tố khác của cộng đồng [110]. Vì vậy câu hỏi về hiệu quả thực sự của can thiệp khi đưa vào cộng đồng là như thế nào là một câu hỏi hiện vẫn đang chưa có câu trả lời rõ ràng.

Nhằm đánh giá hiệu quả của can thiệp bổ sung viên đa vi chất sớm cho phụ nữ tuổi sinh đẻ và phụ nữ mang thai, đồng thời nghiên cứu các giải pháp can thiệp, tiếp cận cộng đồng thì việc triển khai một thử nghiệm can thiệp cộng đồng tại các vùng Tây Bắc và Tây nguyên là hết sức cần thiết. Kết quả của nghiên cứu có thể đóng góp vào việc mở rộng hoạt động can thiệp bổ sung viên đa vi chất dinh dưỡng tại các vùng này cho các đối tượng phụ nữ tuổi sinh đẻ và phụ nữ mang thai trong thời gian tới.

MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU

1.Mô tả tình trạng dinh dưỡng và kiến thức thực hành dinh dưỡng của phụ nữ 18-35 tuổi và phụ nữ mang thai tại các vùng nghiên cứu.

2.Đánh giá hiệu quả của bổ sung sớm viên đa vi chất lên tình trạng dinh dưỡng của phụ nữ 18-35 tuổi và phụ nữ mang thai.

3.Đánh giá tính chấp nhận, tính khả thi và tính bền vững của can thiệp bố sung viên đa vi chất trên cộng đồng.

MỤC LỤCTRANG

LỜI CAM ĐOAN iii

LỜI CẢM ƠN iv

MỤC LỤCv

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ix

DANH MỤC BẢNG x

DANH MỤC BIỂU ĐỒ xi

DANH MỤC HÌNH xii

MỞ ĐẦU1

MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU3

CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU4

1.1THIẾU MÁU DINH DƯỠNG Ở PHỤ NỮ TUỔISINH ĐẺ4

1.1.1Định nghĩa và đặc điểm thiếu máu ở phụ nữ tuổi sinh đẻ4

1.1.2Thực trạng thiếu máu dinh dưỡng của phụ nữtrên thế giới và Việt Nam 5

1.1.3Các yếu tố nguy cơ gây thiếu máu10

1.1.4Hậu quả của thiếu máu dinh dưỡng15

1.2VAI TRÒ CỦA CÁC VI CHẤT TRONG PHÒNG CHỐNG THIẾU MÁU 17 DINH DƯỠNG Ở PHỤ NỮ TUỔI SINH ĐẺ

1.2.1Vai trò của Sắt17

1.2.2Vai trò của Kẽm19

1.2.3Vai trò của Đồng20

1.2.4Vai trò của Acid folic21

1.2.5Vai trò của Vitamin B1224

1.2.6Vai trò của Vitamin B225

1.2.7Vai trò của Vitamin B625

1.2.8Vai trò của Vitamin A26

1.2.9Vai trò của Vitamin E27

1.2.10Vai trò của Vitamin C28

1.2.11Tổng hợp các tác động của Vitamin trong chu trình hấp thu và sử dụng29

Sắt sinh tổng hợp hồng cầu

1.2.12Tương tác của các vi chất dinh dưỡng trong phòng chống thiếu máu ở32

phụ nữ tuổi sinh đẻ

1.3CAN THIỆP PHÒNG CHỐNG THIẾU MÁU Ở PHỤ NỮ TUỔI SINH ĐẺ33

1.4SỰ CẦN TIẾN HÀNH NGHIÊN CỨU38

CHƯƠNG 2 ĐÓI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU39

2.1ĐỊA ĐIỂM NGHIÊN CỨU39

2.2ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU41

2.3PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU41

2.3.1Thiết kế nghiên cứu41

2.3.2Cỡ mẫu43

2.3.3Chọn mẫu và phân nhóm nghiên cứu45

2.3.4Mô tả các bước tiến hành nghiên cứu47

2.3.5Phương pháp thu thập số liệu và tiêu chuẩn đánh giá52

2.3.6Xử lý và phân tích số liệu62

2.3.7Các biện pháp khống chế sai số63

2.3.8Đạo đức trong nghiên cứu64

CHƯƠNG 3 KÉT QUẢ NGHIÊN CỨU65

3.1MÔ TẢ TÌNH TRẠNG DINH DƯỠNG Ở PHỤ NỮ 18-35 TUỔI VÀ PHỤ65

NỮ MANG THAI.

3.1.1Tình trạng dinh dưỡng và kiến thức, thực hành dinh dưỡng của phụ nữ65

18-35 tuổi

3.1.2Tình trạng dinh dưỡng và kiến thức, thực hành dinh dưỡng của phụ nữ69

mang thai.

3.2TÌNH TRẠNG THIẾU KẾT HỢP CÁC VI CHẤT DINH DƯỠNG Ở PHỤ73

NỮ TUỔI 18-35, PHỤ NỮ MANG THAI VÀ MỐI LIÊN QUAN GIỮA CÁC

VI CHẤT DINH DƯỠNG

3.3HIỆU QUẢ CỦA BỔ SUNG VIÊN ĐA VI CHẤT LÊN TÌNH TRẠNG76 

DINH DƯỠNG PHỤ NỮ 18-35 TUỔI VÀ PHỤ NỮ MANG THAI

3.3.1Tình trạng dinh dưỡng của phụ nữ 18-35 tại điều tra ban đầu77

3.3.2Tình trạng dinh dưỡng của phụ nữ mang thai tại điều tra ban đầu74

3.3.3Hiệu quả của bổ sung đa vi chất 1 viên/ tuần lên tình trạng dinh dưỡng79

của phụ nữ 18-35 tuổi

3.3.4Hiệu quả của bổ sung đa vi chất lên tình trạng dinh dưỡng của phụ nữ83

mang thai

3.4TÍNH CHẤP NHẬN – KHẢ THI VÀ BỀN VỮNG CỦA BỔ SUNG VIÊN88

ĐA VI CHẤT DINH DƯỠNG

3.4.1Hệ thống cung cấp viên đa vi chất dinh dưỡng88

3.4.2Tính chấp nhận của đối tượng đối với bổ sung viên đa vi chất dinh91

dưỡng

3.4.3Chi phí giá thành và hiệu quả cho can thiệp bổ sung viên đa vi chất dinh93

dưỡng cho phụ nữ 18-35 tuổi và phụ nữ mang thai

CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN 

 

VỀ TÌNH TRẠNG DINH DƯỠNG VÀ KIẾN THỨC THỰC HÀNH DINH 102 DƯỠNG CỦA PHỤ NỮ 18-35 TUỔI VÀ PHỤ NỮ MANG THAI.

Tình trạng dinh dưỡng và kiến thức, thực hành dinh dưỡng của phụ nữ 102 18-35 tuổi.

Tình trạng dinh dưỡng và kiến thức, thực hành dinh dưỡng của phụ nữ107

mang thai.

Tình trạng thiếu kết hợp các vi chất ở phụ nữ tuổi 18-35, phụ nữ mang 111 thai và mối liên quan giữa các vi chất dinh dưỡng.

VỀ HIỆU QUẢ CỦA BỔ SUNG VIÊN ĐA VI CHẤT LÊN TÌNH TRẠNG113

DINH DƯỠNG PHỤ NỮ 18-35 VÀ PHỤ NỮ MANG THAI Hiệu quả của bổ sung đa vi chất 1 viên/ tuần lên tình trạng dinh dưỡng113

và vi chất dinh dưỡng của phụ nữ 18-35 tuổi

Hiệu quả của bổ sung đa vi chất lên tình trạng dinh dưỡng và vi chất118 

dinh dưỡng của phụ nữ mang thai

4.3VỀ TÍNH CHẤP NHẬN – KHẢ THI VÀ BỀN VỮNG CỦA BỔ SUNG

VIÊN ĐA VI CHẤT DINH DƯỠNG

4.3.1Hệ thống cung cấp viên đa vi chất dinh dưỡng.

4.3.2Về tính chấp nhận của cộng đồng đối với bổ sung viên đa vi chất dinh dưỡng.

4.3.3Chi phí giá thành và hiệu quả can thiệp bổ sung đa vi chất dinh dưỡng ở phụ nữ 18-35 tuổi và phụ nữ mang thai.

KÉT LUẬN

KHUYỂN NGHỊ

ĐIỂM MỚI CỦA NGHIÊN CỨU

HẠN CHÉ CỦA NGHIÊN CỨU

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

PHỤ LỤC 1. BỘ CÔNG CỤ THU THẬP SỐ LIỆU PHỤ LỤC 2. SỔ THEO DÕI SỬ DỤNG ĐA VI CHẤT PHỤ LỤC 3. HỘP SẢN PHẨM ĐA VI CHẤT