Hiệu quả can thiệp tư vấn chế độ ăn, thực phẩm bổ sung isumalt và luyện tập ở người có nguy cơ đái tháo đường type 2 tại cộng đồng

Luận án Hiệu quả can thiệp tư vấn chế độ ăn, thực phẩm bổ sung isumalt và luyện tập ở người có nguy cơ đái tháo đường type 2 tại cộng đồng.Cùng vói sự phát triển kinh tế, đời sống của nhân dân ta đã ngày càng cải thiên, mô hình bênh tật cũng thay đổi theo. Bên cạnh mô hình bênh tật của các nưóc đang phát triển đó là: Suy dinh dưỡng, thiếu vi chất dinh dưỡng và bênh nhiễm khuẩn, ở nưóc ta đã xuất hiên những bênh khác như các nưóc phát triển đó là tỷ lê các bênh mãn tính không lây ngày càng gia tăng như đái tháo đường (ĐTĐ), thừa cân, béo phì, ung thư, tim mạch là những bênh phát triển nhanh nhất hiên nay [26],[125].

Bênh đái tháo đường-đặc biệt đái tháo đường type 2 (ĐTĐ2) là bênh khá phổ biến, gặp hầu hết ở mọi quốc gia và mọi lứa tuổi vói những mức độ khác nhau [118].

Tốc độ phát triển của bênh đái tháo đường type 2 đang là vấn đề cấp bách của xã hội. Năm 1994, thế giói có 110 triêu người đái tháo đường; năm 1995 có 135 triêu người; năm 2000 có khoảng 157,3 triêu người. Theo dự báo của Tổ chức Y tế Thế giói, năm 2010 số người mắc đái tháo đường trên toàn cầu sẽ là trên 3% dân số [151]. Trong đó, số người mắc đái tháo đường ở Châu Á, Châu Phi sẽ tăng lên 2 tói 3 lần so vói hiên nay. Vùng Tây Á, số người mắc đái tháo đường tăng từ 3,6 triêu lên 11,4 triêu[138]. Vùng Đông Á, số người mắc đái tháo đường sẽ tăng từ 21,7 triêu lên 44 triêu, vùng Đông Nam Á sẽ là 8,6 lên 19,5 triêu và khu vực Bắc Á số người mắc đái tháo đường sẽ tăng từ 28,8 triêu lên

57,5triêu trong vòng 15 năm (từ 1995 tói 2010). Đặc biêt quan trọng là sự gia tăng mạnh số người mắc bênh đái tháo đường ở nhóm tuổi lao động [154].

Viêt Nam là một nưóc đang phát triển, có những thay đổi lón về kinh tế, môi trường và các hình thái bênh tật. Theo kết quả của một số cuộc điều tra năm 1990, Hà Nội có tỷ lê mắc bênh đái tháo đường: 1,2%, tại Huế: 0,96% và tại Thành phố Hổ Chí Minh là 2,52 % [35]. Theo Tạ Văn Bình và cs (2003), điều tra trên phạm vi toàn quốc, tỷ lê mắc bênh đái tháo đường lứa tuổi 30-64, ở các thành phố là 4,4%, tỷ lê chung cho cả nưóc là 2,3%, vùng đổng bằng ven biển- 2,2%, miền núi-2,1%; tỷ lê rối loạn dung nạp glucose là 7,3% [8].

Có rất nhiều yếu tố nguy cơ làm gia tăng tốc độ bênh đái tháo đường như yếu tố gen, yếu tố môi trường, chế độ dinh dưỡng, luyên tập, béo phìũTrong đó có những yếu tố rất khó can thiêp được như yếu tố gen, gia đình, chủng tộc nhưng ngược lại cũng có nhiều yếu tố hoàn toàn có thể kiểm soát được như chế độ ăn, luyên tập và thay đổi lối sống bằng nhiều biên pháp khác nhau như tuyên truyền, vận động…[11],[82],[115].

Chính sách chăm sóc và bảo vê sức khoẻ nhân dân của Quốc tế và Quốc gia ngày càng chú trọng đến các mục tiêu toàn diên và bao trùm. Truyền thông giáo dục sức khoẻ (TTGDSK) là nội dung được xếp hàng đầu trong các nội dung chăm sóc sức khoẻ. Tổ chức Y tế Thế giới rất coi trọng truyền thông giáo dục sức khoẻ và đã nêu lên rất rõ mục tiêu của giáo dục sức khoẻ là cung cấp các kiến thức và kĩ năng giúp cho mọi người nhận rõ vấn đề sức khoẻ của mình và lựa chọn những biên pháp giải quyết phù hợp với hoàn cảnh mỗi người. Song song với viêc cung cấp các dịch vụ Y tế thì cung cấp kiến thức, hướng dẫn thực hành, giúp mọi người dân và cộng đổng nhận rõ vấn đề phòng chống bênh và chủ động lựa chọn biên pháp giải quyết hoàn cảnh thực tế của mỗi người, mỗi cộng đổng đóng một vai trò vô cùng quan trọng [24],[25].

Tại Viêt Nam, hoạt động truyền thông giáo dục sức khoẻ được đẩy mạnh với nhiều hình thức, nhiều kênh, nhiều mô hình phong phú, sáng tạo ở các tuyến từ trung ương đến địa phương, góp phần giải quyết vấn đề sức khoẻ phù hợp với thực tế địa phương. Tuy nhiên, thực tiễn về công tác truyền thông giáo dục sức khoẻ phòng chống bênh đái tháo đường trong những năm qua cho thấy hoạt động truyền thông giáo dục sức khoẻ chưa xứng với tầm vóc và vai trò của nó.

Được sự giúp đỡ của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Hiêp hội phòng chống đái tháo đường Quốc tế (IDF), Dự án phòng chống đái tháo đường-Bênh viên Nội tiết chọn tỉnh Thanh Hoá triển khai thí điểm các hoạt động phòng chống đái tháo đường ở cộng đổng.

Để góp phần làm giảm tốc độ gia tăng của bênh và làm chậm các biến chứng của bênh đái tháo đường, công tác truyền thông giáo dục sức khoẻ đóng một vai trò quan trọng nhằm làm thay đổi hành vi ở những người có nguy cơ mắc bênh đái tháo đường, đổng thời giúp họ lựa chọn biên pháp thích hợp để phòng bệnh. Chính vì lí do trên, đề tài nghiên cứu can thiệp tư vấn chế độ ăn, thực phẩm có bổ sung isomalt và luyện tập ở người có nguy cơ đái tháo đường type 2 trong mô hình phòng chống bệnh đái tháo đường ở tỉnh Thanh Hoá được tiến hành vói mục tiêu như sau:

Môc tiêu nghiên cứu:

1.Mô tả một sô’ chỉ tiêu sinh hoá máu, tình trạng dinh dưỡng và kiến thức, thái độ, thực hành về phòng chông đái tháo đường type 2 ở các đôi tượng nghiên cứu tại cộng đồng tại phường Ba Đình, Phú Sơn, Ngọc Trạo thành phô’ Thanh Hoá.

2.Đánh giá hiệu quả can thiệp bằng tư vấn chế’độ ăn, thực phẩm bổ sung isomalt và luyện tập ở những người có nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường type 2 tại cộng đồng

MỤC LỤC

ĐẶT VẤN ĐỀ1

CHƯƠNG I …………………………………………………………………………………………..7

TỔNG QUAN7

1.1.Định nghĩa và chẩn đoán bênh đái tháo đường7

1.1.1.Định nghĩa về bênh đái tháo đường7

1.1.2.Chẩn đoán xác định đái tháo đường theo tiêu chuẩn hiên nay7

1.1.3.Chẩn đoán tiền đái tháo đường (Prediabetes)8

1.2.Một số đặc điểm dịch tễ học bênh đái tháo đường9

1.2.1.Tìnhhình mắc bênh đái tháo đường tại Việt nam9

1.2.2.Tìnhhình mắc bênh đái tháo đường trên thế giới10

1.2.3.Một số nghiên cứu phòng bênh đái tháo đường trên thế’ giới và ở Viêt

Nam10

1.3.Các yếu tố nguy cơ bênh đái tháo đường type 214

1.3.1.Các yếu tố nguy cơ không thể can thiêp được14

1.3.2.Các yếu tố có thể can thiêp được16

1.3.3.Các yếu tố nguy cơ đái tháo đường type 2 tại cộng đổng20

1.4.Vai trò thay đổi lối sống trong dự phòng bênh đái tháo đường20

1.4.1.Vaitrò dinh dưỡng trong viêc phòng bênh đái tháo đường type220

1.4.2.Một số thực phẩm có chỉ số glucose máu thấp trong viêc điềutrịbênh

đái tháo đường22

1.5.Các chất đường ngọt thay thế và đường isomalt26

1.5.1.Yêu cầu của thực phẩm thay thế.27

1.5.2.Một số đường có năng lượng thấp đã và đang được sử dụng29

1.5.3.Đường Isolmalt31

1.5.4.Lợi ích đường isomalt trong viêc bảo vê sức khoẻ con người34

1.6.Sản phẩm có đường isomalt sử dụng trong nghiên cứu36

1.6.1.Diễn biến glucose máu của đối tượng sau khi ăn bánh hura-light, bột

Dinh dưỡng Netsure-light, và bánh mì tươi có sử dụng đường isomalt so với uống đường glucose37

1.6.2.Chỉ số glucose máu của bánh Hura-light và bột dinh dưỡng Netsure-

light có đường isomalt39

1.7.Vai trò luyên tập đối với người bênh đái tháo đường42

1.8.Truyền thông thay đổi hành vi43

1.8.1.Quá trình thay đổi hành vi:43

1.8.2.Các yếu tố thay đổi hành vi44

1.8.3.Truyền thông trực tiếp, bản chất của truyền thông trực tiếp44

1.9.Tình hình bênh ĐTĐ tại Thanh Hoá46

CHƯƠNG 248

ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN cúu48

2.1.Đối tượng nghiên cứu48

2.2.Thời gian nghiên cứu48

2.3.Địa điểm nghiên cứu48

2.4.Phương pháp nghiên cứu48

2.4.1.Thiết kế nghiên cứu48

2.4.2.Cỡ mẫu và chọn mẫu50

2.5.Tổ chức nghiên cứu can thiệp53

2.5.1.Chuẩn bị vật liệu nghiên cứu can thiệp53

2.5.2.Thành lập ban chỉ đạo53

2.5.3.Xây dựng nội dung can thiệp53

2.5.4.Tập huấn cho các cán bộ tham gia dự án57

2.5.5.Thực hiện can thiệp trong 4 tháng57

2.5.6.Theo dõi, giám sát hỗ trợ58

2.6.Phương pháp thu thập số liệu59

2.6.1.Tiền đái tháo đường type 259

2.6.2.Tuổi đối tượng59

2.6.3.Cân nặng59

2.6.4.Chiều cao60

2.6.5.Vòng bụng60

2.6.6.Xét nghiệm glucose máu60

2.6.7.Các chỉ tiêu về lipid máu61

2.6.8.Đánh giá tình trạng dinh dưỡng dựa vào chỉ số BMI62

2.7.Các chỉ số về kiến thức63

2.7.1.Kiến thức63

2.7.2.Thái độ và niềm tin64

2.7.3.Thực hành64

2.8.Các biện pháp khống chế’ sai số64

2.9.Xử lí số liệu65

2.10.Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu65

CHƯƠNG 366

KẾT QUẢ NGHIÊN cúu66

3.1.Thực trạng glucose máu, dinh dưỡng và kiến thức, thái độ, thực hành của

các đối tượng nghiên cứu về phòng bệnh ĐTĐ66

3.2 . Hiệu quả can thiệp77

3.2.2.Hiệu quả can thiệp thay đổi sinh hoá máu giữa hai nhóm can thiệp và

đối chứng79

3.2.3.Hiệu quả can thiệp thay đổi BMI và vòng eo (vòng bụng)87

3.2.4.Sự thay đổi về khẩu phần ăn sau can thiệp89

3.2.5Sự thay đổi kiến thức, thực hành phòng chống bệnh đái tháo đường. 92

CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN’96

4.1.Thực trạng glucose máu, dinh dưỡng và kiến thức, thái độ, thực hành của

các đối tượng nghiên cứu về phòng bệnh ĐTĐ97

4.2.Hiệu quả can thiệp103

4.2.1.Thông tin của đối tượng nghiên cứu can thiệp103

4.2.2.Hiệu quả can thiệp tư vấn chế độ ăn, thực phẩm bổ sung isomalt và

luyện tập góp phần cải thiện glucose máu, thành phần lipid máu và nhân trắc ở những người có nguy cơ mắc bệnh ĐTĐ2 tại cộng đổng126

4.3.Những hạn chế của đề tài126

KẾT LUẬN128

KIẾN NGHỊ136