Hoảng sợ khi ngủ (Hoảng sợ ban đêm): Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị

Hoảng sợ khi ngủ (tên tiếng Anh là Sleep terrors) hay còn gọi là hội chứng giấc ngủ kinh hoàng là những cơn gào thét, sợ hãi dữ dội và bay bổng khi người bệnh vẫn đang ngủ. Còn được gọi là hoảng sợ ban đêm, khủng bố giấc ngủ thường được kết hợp với mộng du. Giống như mộng du, giấc ngủ kinh hoàng được xem như là bệnh ký sinh trùng – một sự cố không mong muốn trong khi ngủ. Mỗi lần hoảng sợ khi ngủ thường kéo dài từ vài giây đến vài phút, thậm chí là có thể kéo dài hơn.

Giấc ngủ kinh hoảng ảnh hưởng đến gần 40% trẻ em và tỷ lệ người lớn nhỏ hơn nhiều. Tuy nhiên, nỗi sợ hãi khi ngủ thường không phải là một nguyên nhân gây lo ngại. Hầu hết trẻ em vượt qua nỗi sợ hãi khi ở tuổi thiếu niên.

Giấc ngủ kinh hoàng có thể yêu cầu điều trị nếu chúng gây ra vấn đề ngủ không đủ giấc hoặc các vấn đề về không an toàn khi ngủ.

Không có cách nào có thể ngăn chặn dứt điểm hội chứng giấc ngủ kinh hoàng vì không ai biết chính xác nguyên nhân gây ra hội chứng này. Nỗi kinh hoàng này không phải là do vấn đề về tâm lý hay do bé thất vọng về điều gì đó gây ra.

Nỗi sợ hãi về đêm này có thể do căng thẳng, bệnh tật, giờ giấc ngủ thất thường hoặc thiếu/mất ngủ. Giải quyết bất kỳ vấn đề nào khác liên quan đến giấc ngủ của bé, như thức dậy vào giữa đêm và đảm bảo rằng bé có một lịch trình ngủ nghỉ điều độ và ngủ đủ giấc có thể giúp bé tránh được những “ông kẹ” ban đêm.

Một số loại thuốc hoặc chất caffeine cũng có thể góp phần tạo ra nỗi sợ hãi ban đêm của bé. Cũng có nhiều khả năng là bé bị ảnh hưởng bởi thành viên nào đó trong gia đình có những biểu hiện tương tự.

Trong một số trường hợp, nỗi sợ hãi ban đêm có thể do việc ngưng thở khi ngủ, một rối loạn nghiêm trọng nhưng thể khắc phục được. Hiện tượng này là do ở vùng hầu họng của bé có các tổ chức phần mềm xung quanh đường thở như lưỡi, amidan, khẩu cái mềm, lưỡi gà,…được nâng đỡ bởi các cơ vận động vùng hầu họng. Khi ngủ các cơ này giãn ra làm hẹp đường thở và làm ngừng sự di chuyển của không khí trong quá trình hô hấp khi ngủ. Điều này làm cho bé khó thở và khiến bé phải thức giấc.

Giấc ngủ kinh hoàng khác với những cơn ác mộng. Người mơ về cơn ác mộng thức dậy từ giấc mơ và có thể nhớ chi tiết, nhưng một người có cơn giấc ngủ kinh hoàng vẫn ngủ. Trẻ em thường không nhớ bất cứ điều gì về nỗi sợ hãi giấc ngủ của chúng vào buổi sáng. Người lớn có thể nhớ lại một mảnh giấc mơ họ có trong giấc ngủ kinh hoàng.

Giấc ngủ kinh hoàng thường xảy ra trong nửa đầu đến nửa đầu của đêm, hiếm khi ngủ trưa và khi ngủ có thể dẫn đến mộng du.

Trong giai đoạn giấc ngủ kinh hoàng, triệu chứng của người bệnh có thể:

• Bắt đầu bằng một tiếng hét hoặc la hét khi ngủ

• Ngồi dậy trên giường và biểu hiện sự sợ hãi

• Nhìn chằm chằm

• Đổ mồ hôi, thở mạnh và có mạch đập, mặt đỏ bừng và đồng tử giãn ra

• Đá chân và đập tay

• Khó thức dậy và bối rối nếu bị đánh thức

• Không có hoặc có ít ký ức về sự kinh hoàng vào sáng hôm sau

• Có thể, ra khỏi giường và chạy quanh nhà hoặc có hành vi hung hăng nếu bị chặn hoặc kiềm chế

Không giống như hội chứng “giấc ngủ kinh hoàng”, cơn ác mộng sẽ làm cho bé tỉnh táo hơn, bé có thể nhớ ít nhiều giấc mơ của mình và đôi khi bé sẽ nói về nó. Khi tỉnh giấc, bé sẽ tìm kiếm và cảm thấy an ủi hơn khi có bạn bên cạnh.

Đi sâu vào phân tích giấc ngủ của con người, các nhà khoa học cũng nhận thấy sự khác biệt rõ rệt về mặt bản chất giữa hai hiện tượng này. Thông thường, giấc ngủ của một người sẽ bao gồm hai giai đoạn khác nhau là REM (rapid eye movement) – mi mắt cử động nhanh và NREM (non-rapid eye movement) – mi mắt hầu như không cử động.

Khi ngủ, cơ thể ta thực hiện tuần tự những chu kỳ lặp đi lặp lại của REM và NREM. Nếu như ác mộng chủ yếu diễn ra vào giai đoạn REM, lúc sáng sớm sau 2 giờ sáng thì hội chứng “giấc ngủ kinh hoàng” lại diễn ra vào giai đoạn NREM, trong 1/3 thời gian đầu tiên của giấc ngủ, tức từ lúc nửa đêm cho đến tầm 2 giờ sáng. Trong khoảng thời gian này, cơ thể ta hoàn toàn có thể cử động chân tay một cách vô thức.

Cách dễ nhất để biết sự khác biệt giữa hai hiện tượng này là vào sáng hôm sau, bạn hãy hỏi bé về những gì diễn ra tối qua và nếu bé tỏ ra kích động hơn, nghĩa là bé vừa trải qua cơn ác mộng. Nếu bé không nhớ gì hết, có lẽ bé đã gặp phải “giấc ngủ kinh hoàng”.

Phụ huynh hãy yên tâm rằng sự kinh hoàng của giấc ngủ sẽ để lại “ấn tượng” sâu sắc trong các mẹ, người đã quan sát hiện tượng diễn ra, hơn là các bé, người đã trải qua sự kinh hoàng.

Khi nào đi khám bác sĩ?

Giấc ngủ kinh hoàng không phải là một vấn đề đáng ngại về sức khỏe. Nếu người bệnh có giấc ngủ kinh hoàng, người nhà có thể chỉ cần đề cập đến chúng ở các lần khám sức khỏe để bác sĩ được biết. Tuy nhiên, tham khảo ý kiến ​​bác sĩ nếu giấc ngủ kinh hoàng:

• Trở nên thường xuyên hơn

• Thường xuyên phá vỡ giấc ngủ của người mắc chứng sợ ngủ hoặc các thành viên khác trong gia đình

• Dẫn đến những lo ngại về an toàn hoặc thương tích

• Khiến người bệnh  buồn ngủ quá mức và gây ảnh hưởng đến cuộc sống ở ban ngày

• Hiện tượng này tiếp tục những năm tuổi thiếu niên hoặc bắt đầu ở tuổi trưởng thành

Giấc ngủ kinh hoàng không phải là bệnh truyền nhiễm, do đó, không có khả năng lây truyền từ người mắc sang người khỏe mạnh.   

Giấc ngủ kinh hoàng phổ biến hơn nếu các thành viên trong gia đình có tiền sử mắc bệnh này hoặc đã mộng du. Ở trẻ em, chứng sợ hãi giấc ngủ phổ biến ở các bé gái hơn so với các bé trai.

• Ngủ đủ giấc. Mệt mỏi có thể góp phần vào giấc ngủ kinh hoàng. Nếu bị thiếu ngủ, hãy thử đi ngủ sớm hơn và lịch trình ngủ đều đặn hơn. Đôi khi một giấc ngủ ngắn có thể rất hữu ích. Nếu có thể, tránh tiếng ồn thời gian ngủ hoặc các kích thích khác có thể làm gián đoạn giấc ngủ.

• Thiết lập một thói quen thường xuyên, thư giãn trước khi đi ngủ. Thực hiện các hoạt động yên tĩnh, làm dịu – như đọc sách, giải câu đố hoặc ngâm mình trong bồn nước ấm – trước khi đi ngủ. Các bài tập thiền hoặc thư giãn cũng có thể giúp ích. Làm cho phòng ngủ thoải mái và yên tĩnh cho giấc ngủ.

• Tạo môi trường an toàn. Để giúp ngăn ngừa thương tích, đóng và khóa tất cả các cửa sổ và cửa ra vào vào ban đêm. Bạn thậm chí có thể khóa cửa bên trong hoặc đặt báo thức hoặc chuông trên chúng. Chặn các ô cửa hoặc cầu thang bằng cổng và di chuyển dây điện hoặc các vật thể khác gây nguy hiểm khi vấp ngã. Tránh sử dụng giường tầng. Đặt bất kỳ vật sắc nhọn hoặc dễ vỡ ra khỏi tầm với và khóa tất cả vật dụng dễ gây chấn thương.

• Xác định những điều gây căng thẳng và suy nghĩ những cách có thể để xử lý căng thẳng. Nếu trẻ có vẻ lo lắng hoặc căng thẳng, hãy nói về những gì làm phiền trẻ. Ngoài ra, chuyên gia sức khỏe tâm thần có thể giúp đỡ nếu cần thiết.

• Nếu trẻ có giấc ngủ kinh hoàng, hãy xem xét đơn giản là chờ đợi qua cơn. Nó có thể gây khó chịu cho phụ huynh khi chứng kiến con mình đang trải qua giấc ngủ kinh hoàng, nhưng nó sẽ không gây hại cho trẻ. Phụ huynh có thể âu yếm và nhẹ nhàng xoa dịu con bạn và cố gắng đưa bé trở lại giường. Nói nhỏ nhẹ và bình tĩnh. Lắc trẻ hoặc la hét có thể làm cho mọi thứ tồi tệ hơn. 

• Nếu trẻ có giấc ngủ kinh hoàng, hãy ghi nhật ký giấc ngủ. Trong nhiều đêm, lưu ý có bao nhiêu phút sau khi đi ngủ thì cơn kinh hoàng khi ngủ xảy ra.

Để chẩn đoán giấc ngủ kinh hoàng, bác sĩ xem xét tiền sử bệnh tật và các triệu chứng hiện tại, bao gồm:

• Khám sức khỏe. Bác sĩ kiểm tra thể chất để xác định bất kỳ vấn đề gì có thể góp phần vào giấc ngủ kinh hoàng.

• Thảo luận về các triệu chứng của bạn. Giấc ngủ kinh hoàng thường được bác sĩ chẩn đoán dựa trên mô tả của người bệnh về các sự kiện. Bác sĩ có thể hỏi về tiền sử bệnh tật của gia đình về vấn đề giấc ngủ. Bác sĩ cũng có thể yêu cầu người bệnh, người ngủ cùng hoặc người sống cùng điền vào bảng câu hỏi về hành vi giấc ngủ của người bệnh.

• Nghiên cứu về giấc ngủ về đêm (polysomnography) được thực hiện để chẩn đoán rối loạn giấc ngủ như ngưng thở khi ngủ, mất ngủ và hội chứng chân không yên (RLS). Người bệnh sẽ ngủ đêm tại phòng thí nghiệm giấc ngủ là một phần của bệnh viện hoặc phòng khám bệnh nhân ngoại trú. Khi người bệnh ngủ, các điện cực được gắn vào đầu và cơ thể theo dõi sóng não, nồng độ oxy trong máu, nhịp tim và nhịp thở, cũng như chuyển động của mắt và chân trong khi bạn ngủ. Bạn có thể được quay video để ghi lại hành vi của mình trong chu kỳ giấc ngủ.

Giấc ngủ kinh hoàng xảy ra không thường xuyên thì không cần thiết phải điều trị.

Khi chứng hoảng sợ khi ngủ ở trẻ, đừng cố gắng để đánh thức bé dậy và không nên hy vọng rằng những nỗ lực của bạn có thể dỗ dành bé, mang lại cho bé cảm giác tốt hơn. Vì khi bé đang trải qua nỗi kinh hoàng khi ngủ, bé thực sự sẽ không thể bình tĩnh lại. Bạn càng cố gắng ôm giữ bé, bé lại càng phản ứng quyết liệt hơn.

Trừ khi bạn nhận thấy nguy cơ có thể làm tổn thương bé, bạn có thể nói chuyện một cách bình tĩnh với bé rồi đặt mình vào giữa bé và bất cứ thứ gì nguy hiểm cho bé, chẳng hạn đầu giường của bé cho đến khi “cơn bão” đi qua chứ không nên tác động trực tiếp lên bé.

Trước khi đi ngủ, bạn cần chuẩn bị sẵn những gì cần thiết cho những người bị mộng du, đề phòng trường hợp bé của bạn có thể ở trạng thái này hoặc té/lăn ra khỏi giường trong “nỗi kinh hoàng” của mình. Nhặt tất cả đồ chơi hoặc đồ vật ở trên sàn nhà mà bé có thể dẫm phải khi di chuyển, chốt chặt các cánh cửa ở đầu mỗi cầu thang và đảm bảo các cửa sổ và cửa ra vào đều đã được khóa kỹ.

Nếu nỗi sợ hãi khi ngủ dẫn đến khả năng bị thương, gây rối cho các thành viên trong gia đình hoặc gây bối rối hoặc gián đoạn giấc ngủ cho người mắc chứng sợ ngủ, có thể cần phải điều trị. Điều trị thường tập trung vào việc đảm bảo sự an toàn và loại bỏ nguyên nhân hoặc yếu tố kích hoạt. Các lựa chọn điều trị có thể bao gồm:

• Điều trị các vấn đề về sức khỏe hiện tại. Nếu giấc ngủ kinh hoàng có liên quan đến tình trạng sức khỏe tâm thần hoặc vấn đề sức khỏe tiềm ẩn hoặc rối loạn giấc ngủ khác, chẳng hạn như hội chứng ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn, việc điều trị nhằm vào vấn đề tiềm ẩn.

• Giải quyết căng thẳng. Nếu căng thẳng hoặc lo lắng góp phần vào sự khủng khiếp của giấc ngủ, bác sĩ có thể đề nghị gặp một nhà trị liệu hoặc tư vấn viên. Liệu pháp hành vi nhận thức, thôi miên, phản hồi sinh học hoặc liệu pháp thư giãn có thể giúp ích.

• Sự thức tỉnh dự đoán. Điều này liên quan đến việc đánh thức người có giấc ngủ kinh hoàng khoảng 15 phút trước khi người đó thường trải nghiệm sự kiện này. Sau đó, người đó tỉnh táo trong vài phút trước khi ngủ lại.

• Thuốc. Thuốc hiếm khi được sử dụng để điều trị chứng sợ ngủ, đặc biệt đối với trẻ em. Tuy nhiên, nếu cần thiết, sử dụng các thuốc benzodiazepin hoặc thuốc chống trầm cảm nhất định có thể có hiệu quả.

Xem thêm:

• Rối loạn giấc ngủ – nỗi ám ảnh của người cao tuổi
• 8 cách cải thiện chất lượng giấc ngủ cho tuổi già
• Thuốc nào trị chứng mất ngủ?