Hội chứng dễ bị tổn thương (Frailty Syndrome) và các yếu tố liên quan trên bệnh nhân cao tuổi điều trị tại Bệnh viện Lão Khoa Trung Ương

Luận văn thạc sĩ y học Hội chứng dễ bị tổn thương (Frailty Syndrome) và các yếu tố liên quan trên bệnh nhân cao tuổi điều trị tại Bệnh viện Lão Khoa Trung Ương.Già hóa dân số là một trong những vấn đề toàn cầu và ảnh hưởng lớn đến tất cả các khía cạnh của xã hội. Hiện nay trên thế giới cứ chín người có một người từ 60 tuổi trở lên và con số này dự tính đến năm 2050 sẽ tăng lên, cứ năm người sẽ có một người từ 60 tuổi trở lên. Tại Việt Nam, tỷ lệ dân số từ 60 tuổi trở lên đang ở nhóm cao nhất thế giới và dự kiến sẽ chạm ngưỡng 10% tổng dân số vào năm 2017 (ngưỡng thể hiện cơ cấu dân số già). Đến năm 2037, tỷ trọng người từ 60 tuổi trở lên ở nước ta sẽ tiếp tục tăng nhanh, dự báo lớn hơn hoặc bằng 20% tổng dân số [1]. Như vậy vấn đề già hóa dân số đã đặt ra một thách thức lớn đối với ngành y tế trong việc chăm sóc, phòng ngừa và điều trị cho người cao tuổi.

Hội chứng dễ bị tổn thương (Frailty) là một hội chứng lão khoa, xảy ra do sự tích tụ của quá trình suy giảm chức năng nhiều hệ thống cơ quan trong cơ thể, biểu hiện là trạng thái dễ bị tổn thương với các yếu tố về thể chất, xã hội và môi trường [2]. Hội chứng dễ bị tổn thương (HCDBTT) có thể dẫn đến nhiều hậu quả bất lợi trên người cao tuổi như ngã, suy giảm nhận thức, khuyết tật, sống phụ thuộc, cũng như gia tăng tỷ lệ tử vong, sử dụng quá nhiều thuốc, kéo dài thời gian nằm viện nhưng đồng thời đây cũng là một dấu hiệu tiên lượng quan trọng góp phần ngăn chặn, trì hoãn tình trạng tiến triển nặng hơn [3]. Do đó phát hiện, sàng lọc và can thiệp sớm những bệnh nhân cao tuổi có HCDBTT là biện pháp hữu hiệu nhằm giảm thiểu gánh nặng bệnh tật và chi phí cho xã hội.
Trong những năm gần đây đã có nhiều nghiên cứu trên thế giới về HCDBTT trong cộng đồng cũng như trên bệnh nhân lão khoa nằm viện; tỷ lệ này có sự khác nhau giữa các quốc gia, các chủng tộc và giới tính. Tỷ lệ mắc hội chứng này dao động từ 4,0% đến 59,1%, tùy thuộc vào cộng đồng dân số nghiên cứu và tiêu chuẩn đánh giá HCDBTT [4]. Ngoài ra, HCDBTT cao hơn ở phụ nữ (30% tại Barbados đến 48,2% ở Chilê) so với nam giới (21,5% ở Barbados đến 35,4% ở Brazil) [5]. HCDBTT trong các nghiên cứu trên bênh nhân lão khoa nhập viện rất cao, từ khoảng 27% đến 47% và các nhóm bệnh nhân có HCDBTT thường có thời gian nằm viện và tỷ lệ biến chứng, tử vong cao hơn [6-8].
Nhiều nghiên cứu trên thế giới đã được tiến hành nhằm xác định tỷ lệ và các yếu tố nguy cơ liên quan đến HCDBTT ở người cao tuổi [9]. Tuy nhiên, cho đến nay HCDBTT còn là một vấn đề khá mới tại Việt Nam; nghiên cứu ghi nhận về hội chứng này trên người cao tuổi còn khá khiêm tốn mặc dù tính cấp thiết của vấn đề này trong việc chăm sóc sức khỏe người cao tuổi rất lớn. Chính vì vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu: “Hội chứng dễ bị tổn thương (Frailty Syndrome) và các yếu tố liên quan trên bệnh nhân cao tuổi điều trị tại Bệnh viện Lão Khoa Trung Ương’” với hai mục tiêu:
1.    Đánh giá tỷ lệ hội chứng dễ bị tổn thương trên bệnh nhân cao tuổi điều trị tại Bệnh viện Lão Khoa Trung Ương bằng tiêu chuẩn của Fried và thang điểm báo cáo hội chứng dễ bị tổn thương Edmonton.
2.    Khảo sát một số yếu tố liên quan và một số yếu tố có khả năng dự đoán sự xuất hiện hội chứng dễ bị tổn thương trên các bệnh nhân cao tuổi điều trị tại Bệnh viện Lão Khoa Trung Ương.

MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ    1
Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU    16
1.1.    Đại cương    16
1.1.1.    Định nghĩa    16
1.1.2.    Các mô hình khái niệm về hội chứng dễ bị tổn thương    17
1.2.    Các giai đoạn của hội chứng dễ bị tổn thương    18
1.2.1.    Tiền hội chứng dễ bị tổn thương    18
1.2.2.    Hội chứng dễ bị tổn thương    18
1.2.3.    Biến chứng của hội chứng dễ bị tổn thương    19
1.3.    Cơ chế bệnh sinh của hội chứng dễ bị tổn thương    20
1.3.1.    Cấp độ 1 – Thay đổi ở mức tế bào    20
1.3.2.    Cấp độ 2- Rối loạn điều hòa hệ thống    20
1.3.3.    Cấp độ 3 – Suy yếu hệ thống    24
1.4.    Biểu hiện lâm sàng và sinh hóa của hội chứng dễ bị tổn thương    28
1.4.1.    Biểu hiện lâm sàng của hội chứng dễ bị tổn thương    28
1.4.2.    Biểu hiện sinh hóa    28
1.5.    Một số tiêu chuẩn đánh giá HCDBTT    29
1.5.1.    Chỉ số hội chứng dễ bị tổn thương    29
1.5.2.    Thang điểm HCDBTT Edmonton     30
1.5.3.    Thang điểm thang điểm báo cáo HCDBTT Edmonton    31
1.5.4.    Kiểu hình của HCDBTT    32
1.6.    Các yếu tố liên quan đến HCDBTT    32
1.6.1.    Chủng tộc    33
1.6.2.    Tình trạng đa bệnh lý    33
1.6.3.    Nếp sống    33
1.6.4.    Tình trạng suy dinh dưỡng    33
1.7.    HCDBTT và các bệnh mạn tính    34
1.7.1.    Bệnh thiếu máu    34
1.7.2.    Tăng huyết áp    34
1.7.3.    Bệnh tim mạch    34
1.7.4.    Bệnh thận mạn tính    35
1.7.5.    Bệnh đái tháo đường    35
1.7.6.    Loãng xương, gãy xương và tình trạng ngã ở người cao tuổi    36
1.7.7.    Bệnh ung thư    36
1.7.8.    Bệnh mắt    36
1.7.9.    Suy giảm nhận thức    36
1.7.10.    Bệnh Parkinson    37
1.7.11.    Trầm cảm    37
1.7.12.    Rối loạn giấc ngủ    37
1.7.13.    Tình trạng sử dụng nhiều thuốc    38
1.8.    Một số biện pháp phòng ngừa HCDBTT    38
1.9.    Một số nghiên cứu về HCDBTT    40
1.9.1.    Trên thế giới    40
1.9.2.    Việt Nam    40
Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU    41
2.1.    Đối tượng nghiên cứu    41
2.1.1.    Tiêu chuẩn lựa chọn    41
2.1.2.    Tiêu chuẩn loại trừ    41
2.2.    Thời gian và địa điểm nghiên cứu    41
2.3.    Phương pháp nghiên cứu    41
2.3.1.    Thiết kế nghiên cứu    41
2.3.2.    Phương pháp chọn mẫu    41
2.3.3.    Quy trình thu thập thông tin    41
2.3.4.    Biến số, chỉ số và các tiêu chuẩn đánh giá    42
2.3.5.     Xử lý số liệu    49
2.3.6.    Vấn đề đạo đức nghiên cứu    50
Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU    51
3.1.    Đặc điểm chung của nhóm nghiên cứu    51
3.2.    Tỷ lệ HCDBTT trên bệnh nhân cao tuổi điều trị tại bệnh viện Lão khoa Trungương bằng tiêu chuẩn của Fried và thang điểm báo cáo HCDBTT Edmonton:. 53
3.3.    Đặc điểm các tiêu chí thành phần trong xác định HCDBTT theo tiêu
chuẩn của Fried và thang điểm báo cáo HCDBTT Edmonton    54
3.3.1.    Tỷ lệ các tiêu chí thành phần trong xác định HCDBTT theo tiêu chuẩn
của Fried    54
3.3.2.    Giá trị lực cơ tay tương ứng 20% thấp nhất so với mức cơ bản đã
điều chỉnh theo giới và chỉ số khối cơ thể    55
3.3.3.    Tỷ lệ các tiêu chí thành phần trong xác định HCDBTT theo thang điểm
báo cáo HCDBTT Edmonton    55
3.4.    HCDBTT và một số yếu tố liên quan    57
3.4.1.    Liên    quan    giữa các    mức    độ    của HCDBTT    và    giới    57
3.4.2.    Liên    quan    giữa các    mức    độ    của HCDBTT    và    nhóm tuổi:    59
3.4.3.    Liên    quan    giữa các    mức    độ    của HCDBTT    và    chỉ số khối    cơ    thể:.. 60
3.4.4.    Liên    quan giữa các mức độ của HCDBTT và    chế độ ăn nghèo    nàn    61
3.4.4.2.    HCDBTT theo thang điểm báo cáo HCDBTT Edmonton    61
3.4.5.    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và tình trạng hôn nhân … 62
3.4.6.    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT theo tiêu chuẩn của Fried
và chức năng nhận thức    64
3.4.7.    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT theo tiêu chuẩn của Fried
và trầm cảm    65
3.4.8.    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT theo tiêu chuẩn của Fried
và tình trạng sử dụng nhiều thuốc    66
3.4.9.    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và tình trạng hút thuốc lá . 67
3.4.10.    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và trình độ học vấn … 69
3.4.11.    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT theo tiêu chuẩn của
Fried và số lần nhập viện    70
3.4.12.    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và chỉ số đa bệnh lý Charlson.. 70
3.5.    Khảo sát một số yếu tố liên quan đến sự xuất hiện HCDBTT trên các
bệnh nhân cao tuổi điều trị tại bệnh viện Lão khoa TW    72
3.5.1.    Khảo sát một số yếu tố liên quan đến sự xuất hiện HCDBTT theo
tiêu chuẩn của Fried    72
3.5.2.    Khảo sát một số yếu tố liên quan đến sự xuất hiện HCDBTT theo
thang điểm báo cáo HCDBTT Edmonton    76
Chương 4: BÀN LUẬN    78
4.1.    Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu    78
4.2.    Tỷ lệ HCDBTT trên bệnh nhân cao tuổi điều trị tại Bệnh viện Lão Khoa Trung
Ưong bằng tiêu chuẩn của Fried và thang điểm báo cáo HCDBTT Edmonton… 80
4.3.    Đặc điểm các tiêu chí thành phần trong xác định HCDBTT theo tiêu
chuẩn của Fried và thang điểm báo cáo HCDBTT Edmonton    81
4.3.1.    Đặc điểm các tiêu chí thành phần trong xác định HCDBTT theo
tiêu chuẩn của Fried    81
4.3.2.    Đặc điểm các tiêu chí thành phần trong xác định HCDBTT theo thang
điểm báo cáo HCDBTT Edmonton    81
4.4.    HCDBTT và một số yếu tố liên quan    82
4.4.1.    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và giới    82
4.4.2.    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và tuổi    82
4.4.3.    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và chỉ số khối cơ thể –
chế độ ăn nghèo nàn    83
4.4.4.    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và tình trạng hôn nhân:84
4.4.5.    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và chức năng nhận thức … 85
4.4.6.    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và trầm cảm    86
4.4.7.    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và tình trạng sử dụng nhiều thuốc. 86
4.4.8.    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và tình trạng hút thuốc lá    87
4.4.9.    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và trình độ học vấn    88
4.4.10.    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và số lần nhập viện … 89
4.4.11.    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và chỉ số đa bệnh lý Charlson . 89
4.5.    Khảo sát một số yếu tố liên quan đến sự xuất hiện HCDBTT trên các
bệnh nhân cao tuổi điều trị tại bệnh viện lão khoa Trung Ương    90
KẾT LUẬN    91
KIẾN NGHỊ    93
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC 
DANH MỤC BẢNG
•
Bảng 2.1:    Thang điểm báo cáo HCDBTT Edmonton    44
Bảng 2.2:    Đánh giá chỉ số khối cơ thể theo Tổ Chức Y    Tế Thế    Giới    46
Bảng 3.1:    Đặc điểm chung của nhóm nghiên cứu    51
Bảng 3.2:    Giá trị lực cơ tay tương ứng ngũ phân vị thấp    nhất    đã    điều chỉnh theo
giới và chỉ số khối cơ thể    55
Bảng 3.3:    Tỷ lệ các tiêu chí thành phần trong xác định HCDBTT theo thang
điểm báo cáo HCDBTT Edmonton    55
Bảng 3.4:    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và nhóm tuổi theo tiêu
chuẩn của Fried    59
Bảng 3.5:    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và nhóm tuổi theo thang
điểm báo cáo HCDBTT Edmonton    59
Bảng 3.6:    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và chỉ số khối cơ thể theo
tiêu chuẩn của Fried    60
Bảng 3.7:    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và chỉ số khối cơ thể theo
thang điểm báo cáo HCDBTT Edmonton    60
Bảng 3.8:    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và chế độ ăn nghèo nàn
theo tiêu chuẩn của Fried    61
Bảng 3.9:    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và chế độ ăn nghèo nàn
theo thang điểm báo cáo HCDBTT Edmonton    61
Bảng 3.10: Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và tình trạng sử dụng nhiều
thuốc theo tiêu chuẩn của Fried    66
Bảng 3.11: Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và trình độ học vấn theo
tiêu chuẩn của Fried    69
Bảng 3.12: Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và trình độ học vấn theo
thang điểm báo cáo HCDBTT Edmonton    69
Bảng 3.13: Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và chỉ số đa bệnh lý
Charlson theo tiêu chuẩn của Fried    71Bảng 3.14: Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và chỉ số đa bệnh lý
Charlson theo thang điểm báo cáo HCDBTT Edmonton    71
Bảng 3.15: Các yếu tố dự đoán HCDBTT theo Fried qua phân tích hồi quy đơn biến    72
Bảng 3.16: Các yếu tố dự đoán HCDBTT theo Fried qua phân tích hồi quy đa biến .75Bảng 3.17: Các yếu tố dự đoán HCDBTT theo thang điểm báo cáo HCDBTT
Edmonton qua phân tích hồi quy đơn biến    76
Bảng 3.18: Các yếu tố dự đoán HCDBTT theo theo thang điểm báo cáo HCDBTT
Edmonton qua phân tích hồi quy đa biến    77 
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Tỷ lệ HCDBTT trên bệnh nhân cao tuổi điều trị tại Bệnh viện Lão Khoa Trung Ương bằng tiêu chuẩn của Fried và thang điểm báo cáo HCDBTT Edmonton    53
Biểu đồ 3.2. Đặc điểm các tiêu chí thành phần trong xác định HCDBTT theo tiêu chuẩn của Fried    54
Biểu đồ 3.3.    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và giới theo tiêu chuẩn của Fried …57
Biểu đồ 3.4.    Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và giới theo thang điểm
báo cáo HCDBTT Edmonton    58
Biểu đồ 3.5. Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và tình trạng hôn nhân theo tiêu chuẩn của Fried    62
Biểu đồ 3.6. Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và tình trạng hôn nhân theo thang điểm báo cáo HCDBTT Edmonton    63
Biểu đồ 3.7. Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và chức năng nhận thức theo tiêu chuẩn của Fried    64
Biểu đồ 3.8. Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và trầm cảm theo tiêu chuẩn của Fried    65
Biểu đồ 3.9. Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và tình trạng hút thuốc lá theo tiêu chuẩn của Fried    67
Biểu đồ 3.10. Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và tình trạng hút thuốc lá
theo thang điểm báo cáo HCDBTT Edmonton    68
Biểu đồ 3.11. Liên quan giữa các mức độ của HCDBTT và số lần nhập viện theo
tiêu chuẩn của Fried    70 
DANH MỤC HÌNH ẢNH
•
Hình 1.1.    Sự phát triển của HCDBTT cùng quá    trình    lão hóa    19
Hình 1.2.    Mô hình sự phát triển HCDBTT ở người    cao    tuổi    27
Hình 1.3.    Chu trình của HCDBTT    29
Hình 2.1.    Máy áp lực kế cầm tay Jamar 5030J1    43