Hội chứng suy giảm tế bào gốc biểu mô giác mạc và các phương pháp điều trị

Từ cuối thập kỷ 80, sự tồn tại của tế bào gốc của biểu mô giác mạc (GM) tại vùng rìa GM đã được nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới đặt ra và chứng minh sự tồn tại của các tế bào này trên nghiên cứu thực nghiệm cũng như trên người. Khoảng 10 năm gần đây, sự phát triển của công nghệ sinh học đã giúp cho các nhà nhãn khoa hiểu biết sâu hơn về tế bào nguồn biểu mô GM, hội chứng suy giảm tế bào nguồn biểu mô GM và thực hiện những phương pháp mới trong việc điều trị hội chứng này. Bất kỳ nguyên nhân nào gây nên sự suy giảm về số lượng cũng như chất lượng của các tế bào nguồn biểu mô GM đều gây nên hội ch ứng suy giảm tế bào nguồn biểu mô giác mạc. Hậu quả của hội chứng này là sự trong suốt của biểu mô GM bị mất đi, do đó thị lực của bệnh nhân bị giảm sút trầm trọng. Vì vậy, việc lựa chọn phương pháp điều trị h ội chứng này cần được chỉ định sớm và phù hợp tùy theo mức độ của bệnh.

Hội chứng suy giảm tế bào gốc biểu mô GM có thể xảy ra nguyên phát hoặc thứ phát. Sự suy giảm chức năng của vi môi trường xung quanh tế bào gốc được gọi là hội chứng suy giảm tế bào nguồn nguyên phát. Sự suy giảm tế bào gốc xảy ra do các yếu tố bên ngoài cơ thể gây nên được gọi là hội chứng suy giảm tế bào nguồn thứ phát, thường gặp hơn so với sự suy giảm tế bào gốc nguyên phát. Trong hình thái thứ phát, các tế bào gốc biểu mô GM bị suy giảm cả về số lượng cũng như chất lượng. Các tế bào gốc biểu mô GM nằm ở lớp sâu, ngay trên màng đáy của lớp biểu mô vùng rìa, 360° xung quanh GM. Tỷ lệ các tế bào nguồn cao ở lớp biểu mô vùng rìa phía trên và dưới, nơi có mi mắt che phủ. Rìa GM phía trên và phía dưới có màu nâu của sắc tố và các vạch chạy vuông góc với rìa giác mạc được gọi là hàng rào Vogt. Chức năng của các tế bào gốc biểu mô GM gồm có 3 chức năng cơ bản: (1) Là nguồn bù đắp về mặt số lượng tế bào biểu mô giác mạc (2) Biệt hóa thành tế bào biểu mô GM (3) Ngăn chặn không cho biểu mô kết mạc xâm lấn lên bề mặt GM.
Biểu hiện lâm sàng của hội chứng suy giảm tế bào gốc biểu mô giác mạc
Triệu chứng chủ quan của người bệnh: Nhìn mờ, cộm chói, chảy nước mắt, co quắp mi mắt và có thể có những đợt đau đỏ mắt tái phát. D ấu hiệu lâm sàng: Dấu hiệu lâm sàng của hội chứng suy giảm tế bào gốc (1) Màng xơ mạch từ phía kết mạc xâm lấn lên biểu mô giác mạc. (2) Loét biểu mô giác mạc khó hàn gắn (3) Tróc biểu mô giác mạc tái phát (4) Biểu mô bề mặt nhãn cầu bắt màu thuốc nhuộm fluorescein cho thấy hiện tượng mất lớp biểu mô và sự kém bền vững của màng phim nước mắt. Trên lâm sàng, các dấu hiệu này có thể biểu hiện ở nhiều mức độ rất khác nhau tùy thuộc vào tổn thương toàn bộ hay một phần vùng rìa quanh GM, mức độ sâu của tổn thương và do nguyên nhân nguyên phát hay thứ phát.
1.    Hội chứng suy giảm tế bào gốc một phần
Sự xâm lấn tổ chức xơ mạch qua rìa GM biểu hiện ở nhiều mức độ khác nhau, trong khi biểu mô GM ở trung tâm vẫn còn bình thường. Ở mức độ nhẹ vùng rìa có những thớ xơ nhỏ xâm lấn nhưng cấu trúc bình thường của vùng rì a vẫn còn tồn tại. Nếu nặng hơ n các dải xơ xuất hiện và vượt qua vùng rìa, tạo thành màng xơ mạch xâm lấn lên bề mặt GM. Màng xơ này có thể dày hay mỏng và sẽ phát triển dần về phía trung tâm GM. Một số trường hợp có thể kèm theo tổn thương biểu mô GM.
2.    Hội chứng suy giảm tế bào gốc toàn bộ
Biểu hiện lâm sàng thường thấy là biểu mô GM mờ đục, bề mặt gồ ghề không đều, có tân mạch nông hoặc sâu trong bề dày GM hoặc kết mạc hóa GM. Nặng hơn nữa có thể là ổ loét GM khó hàn gắn, bờ ổ loét ranh giới rõ và gồ lên, xung quanh ổ loét có thể tồn tại tổ chức xơ tân mạch, bề mặt nhãn cầu gồ ghề với biểu hiện của một quá trình viêm mãn tính. Ổ loét này nếu không được giải quyết sẽ kêu gọi rất nhiều tân mạch và vấn đề sẽ càng khó giải quyết hơn. Trợt biểu mô tái phát cũng là một biểu hiện thường gặp trong hội chứng suy giảm vùng rìa thường gặp do nguyên nhân nguyên phát. Trong hội chứng suy giảm vùng rìa sau bỏng hoặc hội chứng Stevens- Johnson là nguyên nhân thường gặp gây nên nhuyễn GM, GM mỏng hoặc thủng GM có thể xảy ra. Hàng rào Vogt mất hoàn toàn.
Chẩn đoán xác định hội chứng suy giảm tế bào gốc biểu mô giác mạc
Chẩn đoán xác định hội chứng suy giảm tế bào gốc biểu mô giác mạc là sự có mặt của tế bào tiết nhày, được gọi là tế bào hình đài trên bề mặt giác mạc. Để chứng minh sự có mặt của các tế bào tiết nhày người ta có thể dùng các phương pháp can thiệp như sinh thiết tổ chức biểu mô bề mặt nhãn cầu hoặc tét áp lấy tế bào trên bề mặt nhãn cầu. Bằng các phương pháp nhuộm tế bào trên các tiêu bản giải phẫu của tổ chức màng xơ mạch cho thấy lớp biểu mô giác mạc có độ dày không đều, xen kẽ những vùng tăng sinh xơ và tế bào biểu mô của kết mạc cùng các tế bào hình đài. Ngoài ra, bằng phương pháp hóa mô miễn dịch xác định sự vắng m ặt của m ột số loại Keratin đặc tr ưng cho t ế bà o biể u m ô