Hướng dẫn cách chăm sóc bệnh nhân xơ gan cổ trướng

Xơ gan cổ trướng là biến chứng nghiêm trọng tại giai đoạn cuối của xơ gan. Lúc này bệnh nhân hoàn toàn phải nhờ đến sự chăm sóc của người thân và các thiết bị y tế.

Sau đây, benh.vn sẽ hướng dẫn cách chăm sóc bệnh nhân xơ gan cổ trướng nhằm giúp bệnh nhân giảm đau đớn và ngăn ngừa tiến triển của bệnh

Xơ gan cổ trướng thuộc giai đoạn nào của Xơ gan

Xơ gan là hậu quả nhiều nhiều bệnh lý gan khác nhau. Đây là bệnh lý phổ biến tại Việt Nam, gây tỷ lệ tử vong cao và khó điều trị. Hầu hết các bệnh lý gan đều tiến triển thành xơ gan, sau đó là ung thư gan. Bệnh xơ gan phát triển theo 3 giai đoạn

Giai đoạn xơ gan tiềm tàng

Bệnh không có dấu hiệu bệnh lý, thường được phát hiện một cách tình cờ khi phẫu thuật hoặc mổ tử thi do chết vì một bệnh khác. Giai đoạn xơ gan tiềm tàng có thể phát hiện ngay trong các bệnh lý khác về gan như viêm gan do rượu, viêm gan virus, viêm gan tắc mật, gan nhiễm mỡ, suy gan…

Giai đoạn xơ gan còn bù, chưa có biến chứng

Bệnh nhân thấy yếu mệt, chán ăn sợ mỡ, khó tiêu trong một thời gian dài, có khi vài năm. 1 số biểu hiện rõ hơn trong các triệu chứng:

• Suy nhược, ăn kém, bụng trướng, ỉa chảy: bệnh nhân thường xuyên bị rối loạn tiêu hoá. Các triệu chứng không rõ ràng dễ nhầm lẫn với các bệnh lý khác đường tiêu hoá
• Phù nhẹ chi dưới: Bệnh nhân bị phù, chủ yếu 2 chi dưới. Tình trạng phù trắng (phù nước), mềm, ấn lõm
• Chảy máu cam, chân răng: Bệnh nhân dễ bị xuất huyết niêm mạc mà biểu hiện dễ nhận là chảy máu khi đánh răng, chảy máu cam không rõ nguyên nhân.
• Đau tức vùng Hạ sườn phải: Bệnh nhân có thể thấy đau tức hạ sườn phải do gan phình to, xơ hoá. Dùng tay có thể sờ thấy gan tại vị trí này
• Khám thấy gan to lách to

Giai đoạn xơ gan mất bù

Giai đoạn xơ gan mất bù là giai đoạn cuối của xơ gan đặc trưng bởi 2 hội chứng:

* Hội chứng tăng áp lực tĩnh mạch

• Cổ trướng, dịch nhiều, màu vàng có ít albumin (màu vàng chanh)
• Xuất hiện tuần hoàn bàng hệ
• Giãn tĩnh mạch thực quản phát hiện qua nội soi hoặc X quang
• Lách to

* Hội chứng suy tế bào gan

• Thể trạng suy nhược, chán ăn chậm tiêu…
• Phù cổ trướng
• Vàng da
• Chảy máu chân răng
• Thiếu máu
• Clucose máu hạ, có khi dẫn tới hôn mê hạ đường huyết
• Tỷ lệ Prothrombin hạ
• Các chức năng gan bị rối loạn

Như vậy Xơ gan cổ trướng thuộc giai đoạn cuối của xơ gan và là 1 phần của hội chứng suy tế bào gan

Xơ gan cổ trướng – biến chứng nghiêm trọng và phổ biến trong xơ gan

Tại giai đoạn cuối của xơ gan (xơ gan mất bù), một trong những biến chứng thường gặp là xơ gan cổ trướng. Tại giai đoạn này, các tế bào gan bị tổn thương nặng nề, không có khả năng hồi phục. Chức năng gan suy giảm đến mức kiệt quệ.

Triệu chứng của xơ gan cổ trướng

Bệnh lý xơ gan cổ trướng đặc trưng bởi hình ảnh bụng phình to do tràn dịch màng bụng, kèm vàng da…

• Bụng phình to: Bệnh nhân xơ gan cổ trướng có bụng phình to bất thường. Nguyên nhân chính do hiện tượng tràn dịch màng bụng (thông thường khoang bụng chỉ chứa 1 ít dịch dể bôi trơn). Bụng trương lên, nổi nhiều mạch máu (sao mạch). Dịch cổ trướng có màu vàng chanh.
• Vàng da, vàng mắt: Tế bào gan bị tổn thương nghiêm trọng dẫn đến ứ đọng billirubin trong máu, gây hiện tượng vàng da, vàng mắt. Đồng thời nước tiểu có màu sậm hơn. Phân nhạt màu đi
• Mệt mỏi, uể oải: Giai đoạn xơ gan cổ trướng, gan mất hoàn toàn chức năng thải độc. Cơ thể tích tụ nhiều chất độc hại gây suy nhược, mệt mỏi, thậm chí là sốt do hoại tử tế bào gan và nhiễm độc máu.
• Đau nhức ở khu vực gan: Giai đoạn này dễ hình thành ung thư gan. Các khối u tăng trưởng nhanh khiến gan bị kéo lại, cơ hoành tổn thương, Từ đó gây đau nhức đột ngột ở vùng quanh gan.

Nguyên nhân bệnh xơ gan cổ trướng

Xơ gan nói chung, xơ gan cổ trướng là hậu quả của hành loạt bệnh lý gan nghiêm trọng gồm:

• Viêm gan do vi rút: A, B, C, D, E: bệnh viêm gan do các chủng virus gây ra. Tại Việt Nam, viêm gan do virus B và viêm gan Virus C phổ biến và dễ gây biến chứng xơ gan.
• Nghiện rượu nặng và kéo dài: Người uống rượu liên tục trong 10 năm, mỗi ngày >150ml rượu có nguy cơ cao bị xơ gan gan. Ngoài ra người uống rượu thường xuyên nhưng lượng ít hơn, không liên tục vẫn có thể viêm gan và dẫn đến xơ gan nhưng tỷ lệ thấp hơn
• Viêm tắc tĩnh mạch trên gan (hội chứng Budd Chiari) tắc tĩnh mạch gan.
• Viêm gan tự miễn: viêm gan do hệ thống miễn dịch gặp trục trặc, tấn công trực tiếp tế bào gan gây viêm gan

Ngoài các yếu tố bệnh lý từ gan, xơ gan cổ trướng còn là hậu quả của tình trạng khác như:

• Xơ gan do ứ mật kéo dài: sỏi mật, viêm chít đường mật, hội chứng Hanot.
• Trong suy tim, viêm màng ngoài tim do dày dính (hội chứng Pick).
• Bệnh xơ gan do rối loạn chuyển hoá: thoái hoá gan nhân đậu (bệnh Wilson), rối loạn chuyển hoá porphyrin, nhiễm sắc tố sắt (hemochromatosis), rối loạn chuyển hoá đồng.
• Xơ gan do ký sinh trùng: Sán lá gan, sán máng (schistosomia mansonia).

Lập kế hoạch chăm sóc bệnh nhân xơ gan cổ trướng

Xơ gan cố trướng thường không xuất hiện đơn độc. Tại giai đoạn này, bệnh nhân có thể xuất hiện 1 hoặc nhiều biến chứng khác như: Xuất huyết tiêu hoá, hội chứng não gan (hôn mê gan), hội chứng suy tế bào gan. Hướng dẫn chăm sóc bệnh nhân xơ gan giai đoạn cuối (xơ gan cổ trướng) bao gồm chăm sóc chung, và chăm sóc trên từng triệu chứng mắc kèm.

Những biện pháp chung cho bệnh nhân xơ gan

• Bệnh nhân phải được nghỉ ngơi khi bệnh tiến triển, không làm các công việc nặng nhọc
• Chế độ ăn đảm bảo đạm, đường, vitamin. Chức năng tổng hợp và dự trữ glucose giảm mạnh, do đó cần bổ sung đường để cung cấp năng lượng trực tiếp cho cơ thể. Bổ sung các vitamin quan trọng đặc biệt vitamin B12 (liên quan đến sản xuất của máu). Bổ sung đạm (100g/ngày). Lượng calo cần cho bệnh nhân xơ gan vào khoảng 2500-3000 calo/ngày.
• Hạn chế mỡ: Không ăn nhiều thức ăn có nhiều dầu mỡ do chức năng gan giảm, dễ gây máu nhiễm mỡ, mỡ gan, xơ vữa động mạch…
• Hạn chế muối hoặc ăn nhạt khi có phù và cổ trướng. Đến giai đoạn xơ gan cổ trướng cần tuyệt đối ăn lạt để giảm dịch màng bụng và hiện tượng phù chi dưới.
• Hạn chế đạm khi xơ gan mất bù có xuất hiện hôn mê gan (hội chứng não gan)
• Tuyệt đối không được uống rượu: Rượu vừa là nguyên nhân xơ gan vừa làm trầm trọng hơn triệu chứng của bệnh này. Tuyệt đối tránh rượu, đồ uống có cồn và cả nước uống có ga nếu phát hiện xơ gan.

Chăm sóc phù và cổ trướng

• Để bệnh nhân nằm nghỉ ngơi một cách tương đối, không lao động nặng
• Ăn nhạt hoàn toàn, hạn chế mỡ, ăn tăng đường và thịt
• Theo dõi lượng nước vào ra: lượng nước uống vào vả đo lượng nước tiểu 24h
• Chuẩn bị đầy đủ bệnh nhân, dụng cụ thuốc men, phụ giúp thầy thuốc chọc hút dịch màng bụng làm phản ứng Rivalta
• Quan sát màu sắc dịch cổ trướng
• Đo số lượng dịch
• Đảm bảo vô khuẩn khi phụ giúp thày thuốc. Chọc hút màng bụng đề phòng nhiễm khuẩn ruột và dịch màng bụng
• Chuẩn bị bệnh nhân chu đáo khi có chỉ định chụp XQ thực quản hoặc nội soi thực quản bằng ống soi mềm

Cách chăm sóc bệnh nhân xơ gan

Hướng dẫn bệnh nhân xơ gan, xơ gan cổ trướng

• Nghỉ ngơi hoàn toàn khi bệnh tiến triển
• Tránh lao động nặng
• Tuyệt đối không được uống rượu
• Chế độ ăn nên hạn chế mỡ, tăng đạm, tăng vitamin.
• Hạn chế ăn muối hoặc ăn nhạt khi có phù, cổ trướng
• Tiến hành hút dịch cổ trướng khi cần, tuân thủ phác đồ điều trị của bác sỹ
• Theo dõi sức khỏe tại các cơ sở y tế

Chăm sóc bệnh nhân xơ gan có hội chứng suy tế bào gan

• Cân bệnh nhân hàng tuần: Đảm bảo mức cân nặng tiêu chuẩn và theo dõi tình trạng sút cân trong xơ gan.
• Phát hiện những biểu hiện chán ăn, chậm tiêu để có biện pháp nuôi dưỡng phù hợp
• Đo lượng nước tiểu 24h
• Vệ sinh mũi miệng khi bệnh nhân có chảy máu cam, chảy máu chân răng. Thực hiện thuốc theo y lệnh chính xác kịp thời
• Tiêm hoặc uống Vitamin B1, B6, B12, C, K nhằm bổ sung các viatmin quan trọng cho cơ thể.
• Sử dụng 1 số loại dược liệu mát gan, giải độc gan làm nước uống như nhân trần, cao actiso
• Thuốc lợi tiểu có thể được sử dụng cho bệnh nhân trong giai đoạn này

Chăm sóc biến chứng chảy máu tiêu hóa do xơ gan mất bù

• Cho bệnh nhân nằm nghỉ tuyệt đối tại giường, đầu thấp gối mỏng dưới vai kê chân cao
• Tạm ngừng cho bệnh nhân ăn bằng đường miệng
• Ú ấm cho bệnh nhân
• Phụ giúp thày thuốc đặt catheter theo dõi áp lực tĩnh mạch trung tâm
• Truyền dịch, truyền máu khẩn trương theo y lệnh
• Đề phòng hôn mê gan:
  • Đặt sonde dạ dày hút hết máu còn ứ đọng trong dạ dày
  • Sau đó rửa dạ dày bằng nước lạnh
  • Thụt tháo phân để loại trừ nhanh chóng chảy máu đã xuống ruột ra ngoài

Theo dõi đề phòng hôn mê gan do xơ gan mất bù

Hôn mê gan hay hội chứng não gan là một trong những biến chứng nặng nề nhất trong giai đoạn xơ gan mất bù. Hôn mê gan đặc trưng bởi tính trạng:

• Theo dõi sự thay đổi về tính tình: trạng thái vui buồn thờ ơ
• Các biểu hiện rối loạn về trí nhớ
• Mất phương hướng vẻ thời gian và không gian, mất khả năng tập trung tư tưởng
• Bàn tay run rẩy do rối loạn trương lực cơ. Nếu đặt thẳng góc với cánh tay và mặt giường, sẽ thấy bàn tay run, giật và không đều
• Khi phát hiện có dấu hiệu này, người điều dưỡng phải báo ngayvới bác sỹ để có biện pháp xử trí kịp thời.

Thông tin thêm cho các cán bộ y tế trước khi lên kế hoạch chăm sóc bệnh nhân xơ gan

Đứng trước một bệnh nhân xơ gan, điều dưỡng viên cần định bệnh nhân ở giai đoạn nào của bệnh, từ đó lập kế hoạch sóc cho thích hợp

Giai đoạn xơ gan còn bù

* Quan sát

• Da, mắt có vàng không
• Bụng có cổ trướng không
• Hai chi có phù hay không
• Bệnh nhân có những rối loạn tiêu hóa như: chán ăn, cơ mỡ, khó tiêu, tiêu chảy
• Có dấu hiệu xuất huyết tiêu hóa, chảy máu cam, chân răng

* Hỏi

• Bệnh nhân có đau tức hạ sườn phải
• Ăn không ngon
• Hỏi xem bệnh nhân có bị viêm gan do virut không hay nghiện rượu không

Giai đoạn xơ gan mất bù

Cần theo dõi sát hai hội chứng sau:

* Hội chứng tăng áp lực tĩnh mạch cửa

• Đầu tiên bệnh nhân thấy đầy hơi, bụng trướng sau đó có cổ trướng
• Tuần hoàn bàng hệ trên da bụng có khi thấy rõ, Song có khi nằm chỉ thấy lờ mờ, khi bệnh nhân ngồi dậy thì thấy rõ hơn tuần hoàn bàng hệ
• Giãn tĩnh mạch thực quản: phát hiện bằng chụp XQ thực quản cản quang, soi dạ dày thực quản.
• Lách to

* Hội chứng suy gan

• Dấu hiệu phù: chủ yếu ở hai chi dưới
• Dấu hiệu cổ trướng
• Vàng da
• Bệnh nhân có chảy máu chân răng, chảy máu cam, chảy máu dưới da không
• Bên cạnh các dấu hiệu trên cần tìm hiểu về các triệu chứng sinh học như thiếu máu, Glucose máu hạ, các chức năng gan bị rối loạn để có thái độ xử trí, chăm sóc kịp thời

Đánh giá

Xơ gan là bệnh khá phổ biến. Biểu hiện bởi hai hội chứng suy gan và hội chứng tăng áp lực tĩnh mạch cửa. Do đó việc chăm sóc có hiệu quả khi có dấu hiệu sau:

• Cổ trướng giảm
• Vàng da không còn
• Không có chảy máu cam, chảy máu chân răng, chảy máu dưới da
• Bệnh nhân ăn ngon miệng và không sụt cân
• Bệnh nhân không được uống rượu nếu uống thì phải bỏ
• Không để xảy ra các biến chứng
• Bệnh nhân được yên tâm, thoải mái khi nằm viện và có sự hiểu biết nhất định về bệnh để phòng bệnh tiến triển khi về nhà.

Kết luận:

Xơ gan là bệnh lý nguy hiểm, chức năng gan suy kiệt, biến chứng nặng nề, tỷ lệ tử vong cao. Người bị xơ gan không thể tự chăm sóc bản thân. Xơ gan cổ trướng là biến chứng ở trong hội chứng suy tế bào gan ở giai đoạn xơ gan mất bù. Xơ gan cổ trướng không phải biến chứng đơn độc mà đi kèm 1 số biến chứng nguy hiểm khác như: Xuất huyết tiêu hoá, suy tế bào gan, hội chứng não gan.

Mục tiêu chăm sóc và điều trị với bệnh nhân xơ gan nhằm duy trì sự sống cho bệnh nhân càng lâu càng tốt.

Người thân cần lên kế hoạch chăm sóc bệnh nhân xơ gan nhằm ngăn chặn tiến triển của bệnh, giảm đau đớn và duy trì sự sống cho bệnh nhân xơ gan. Mọi chế độ chăm sóc cần thông qua cán bộ y tế nhằm đảm bảo chăm sóc đúng cách

Với cán bộ y tế, cần nhận định và đánh giá đúng tiến triển của bệnh, tình trạng của bệnh nhân để lập kế hoạch chăm sóc bệnh nhân xơ gan phù hợp.