MỐI LIÊN QUAN GIỮA ĐA HÌNH ĐƠN GEN ABCB1 VỚI LIỀU ĐIỀU TRỊ METHADONE THAY THẾ Ở BỆNH NHÂN NGHIỆN CHẤT DẠNG THUỐC PHIỆN

MỐI LIÊN QUAN GIỮA ĐA HÌNH ĐƠN GEN ABCB1 VỚI LIỀU ĐIỀU TRỊ METHADONE THAY THẾ Ở BỆNH NHÂN NGHIỆN CHẤT DẠNG THUỐC PHIỆN
Trần Văn Chiều1, Trần Khánh Chi1, Nguyễn Quỳnh Giao1, Lê Hoàng Nam2, Đặng Thị Ngọc Dung1
1 Đại học Y Hà Nội
2 Trung tâm kiểm soát bệnh tật tỉnh Ninh Bình
Nội dung chính của bài viết
Tóm tắt
Methadone là thuốc giảm đau thuộc nhóm opioid được sử dụng để điều trị bệnh nhân nghiện chất dạng thuốc phiện. Tuy nhiên, xác định liều methadone còn khó khăn do có sự khác biệt lớn về đáp ứng điều trị giữa các cá thể. Methadone được vận chuyển vào trong tế bào bởi protein P-glycoprotein (P-pg), được mã hóa bởi gen ABCB1 (MRD1). Gen này được đánh giá có tính đa hình cao với nhiều biến thể di truyền. Các biến thể di truyền này đã được chứng minh có ảnh hưởng tới biểu hiện của P-glycoprotein, do đó ảnh hưởng tới chuyển hóa methadone. Mục tiêu nghiên cứu: Xác định đa hình nucleotid đơn 1236C>T (dbSNP rs1128503), 2677G>T/A (dbSNP rs2032582), và 3435C>T (dbSNP rs1045642) của gen ABCB1 ở bệnh nhân nghiện chất dạng thuốc phiện điều trị methadone thay thế và đánh giá mối liên quan với liều điều trị duy trì. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: 400 bệnh nhân nghiện chất dạng thuốc phiện đang điều trị methadone được xác định các đa hình nucleotid đơn bằng phương pháp giải trình tự gen Sanger. Kết quả: Các cá thể mang biến thể T của đa hình nucleotid đơn 3435C>T (dbSNP rs1045642) yêu cầu điều trị nhóm liều cao (≥ 90 mg/ngày) cao hơn các cá thể không mang biến thể này 1.556 lần (p=0.032). Kết luận: Có sự liên quan giữa biến thể di truyền gen ABCB1 và liều điều trị methadone thay thế. Việc xác định kiểu gen của gen ABCB1 ở bệnh nhân nghiện chất dạng thuốc phiện điều trị methadone thay thế có thể giúp cá thể hóa điều trị.

Nghiện chất dạng thuốc phiện (CDTP) là một vấn đề nghiêm trọng mang tính toàn cầu, gây ảnh hưởng lớn tới sức khỏe, kinh tế và xã hội. Nhiều phương pháp điều trị bệnh nhân nghiện CDTP  đang  được  áp  dụng,  trong  đó  sử  dụng methadone điều trị thay thế được chứng minh mang lại nhiều hiệu quả và đã được triển khai rộng  rãi  trên  toàn  thế  giới  cũng  như  tại  Việt Nam.  Methadone  là  một  CDTP  tổnghợp,  tác động chủ yếu trên các thụ thể μ ở não, được sử dụng để điều trị nhằm làm giảm các triệu chứng cai nghiện và thèm thuốc. Tuy nhiên, một trong những khó khăn khi điều trị methadone thay thế ở  bệnh  nhân  nghiện  CDTP  là  xác  định  liều methadone cho từng cá thể. Liều quá  thấp có thể xuất hiện hội chứng cai, trong khi liều quá cao  gây  ra  các  triệu  chứng  quá  liều.  Do  đó, thường mất từ 1 đến 3 tháng để dò liều và chỉnh liều, gây ảnh hưởng tới chất lượng điều trị. Một số nghiên cứu trên thế giới đã chỉ ra sựliên quan giữa hệ gen với liều điều trị methadone thay thế ở bệnh nhân nghiện CDTP. Trong đó tập trung chủ  yếu  vào  các  gen  liên  quan  đến  quá  trình chuyển hóa thuốc và quá trình thuốc tác động vào các thụ thể opioid ở não.Gen ABCB1 (ATP binding cassette subfamily B member  1) mã  hoá  cho  protein  vận  chuyển thuốc thuộc nhóm P-glycoprotein.1Đây là protein vận chuyển methadone vào trong tế bào, hoạt tính  của protein này sẽ ảnh  hưởng tới sự vận chuyển methadone ở một số mô, đặc biệt là ruột non, thận và não.2Nhiều nghiên cứu chứng minh các đa hình nucleotid đơn (SNP) của gen ABCB1 có thể làm thay đổi thành phần của protein được mã  hóa  và  do  đó  có  thể  ảnh  hưởng  tới  chức năng của protein này, gây ảnh hưởng tới hiệu quả cũng như liều điều trị methadone.3Hiện naytại Việt Nam, chưa có nghiên cứu nào được công bố về các đa hình nucleotid đơn của gen ABCB1 trên  bệnh  nhân  điều  trị  thay  thế  nghiện  các CDTP bằng methadone.Do đó, nghiên cứu này được thực hiện với mục tiêu  “Xác  định  đa  hình  nucleotid  đơn  1236C>T (dbSNP rs1128503), 2677G>T/A (dbSNP rs2032582) và 3435C>T (dbSNP rs1045642) của gen ABCB1ở bệnh nhân nghiện chất dạng thuốc phiện điều trị methadone thay thế và đánh giá mối liên quan với liều điều trị duy trì”