Nghiên cứu các vi khuẩn gây bệnh trong bệnh viêm quanh răng và ứng dụng điều trị trên lâm sàng

Viêm quanh răng là một trong những bệnh răng miệng thường gặp nhất ở Việt Nam và là nguyên nhân hàng đầu gây mất răng ở người trên 45 tuổi. Theo điều tra sức khỏe răng miệng toàn quốc của Trần Văn Trường và cộng sự năm 1999-2000, tỷ lệ người bị viêm lợi chiếm 74,6%, riêng ở lứa tuổi 35 – 44, tỷ lệ người bị viêm quanh răng là 29,7% [13].

Vấn đề bênh căn và bênh sinh của viêm quanh răng đã được các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu từ lâu. Tuy vấn đề này chưa được hiểu hết nhưng đã khẳng định được rằng viêm quanh răng là một bênh nhiễm trùng mang tính chất cơ hội với nguyên nhân đầu tiên là vi khuẩn trong mảng bám răng. Chính vì vậy, việc sử dụng kháng sinh phối hợp trong điều trị viêm quanh răng là một biện pháp không thể thiếu.

Trong những thập niên vừa qua, chúng ta đã chứng kiến cuộc cách mạng trong nhận thức về vai trò gây bệnh của vi khuẩn trong bệnh viêm quanh răng. Từ những nghiên cứu thực nghiệm của Loe và cộng sự năm 1965, bản chất nhiễm trùng của bệnh viêm quanh răng đã được xác định rõ ràng. Một vấn đề cấp bách được đặt ra là vai trò của những vi khuẩn đặc hiệu trong bệnh căn của bệnh quanh răng như thế nào. Trước đây, người ta cho rằng bệnh viêm quanh răng là do tích tụ rất nhiều mảng bám răng và cùng là một dạng như nhau. Tuy nhiên, những thể bệnh và các giai đoạn tiến triển của bệnh viêm quanh răng được coi là có liên quan đến một số lượng nhất định mảng bám răng và những loại vi khuẩn đặc hiệu.

Trên thế giới đã có nhiều tác giả nghiên cứu về vai trò của vi khuẩn đặc hiệu và cơ chế gây bệnh của chúng như Zambon (1990), Chisterson (1989), Noiri (2001), Van Winkelhoff (2005)…Người ta đã thấy rằng các vi khuẩn gây bệnh viêm quanh răng cũng có mặt trong khoang miệng người bình thường với những tỷ lệ khác nhau [50], [68], [102], [108]. Một loại vi khuẩn có thể là đặc hiệu đối với thể bệnh viêm quanh răng này nhưng khi phối hợp với một hay nhiều loại vi khuẩn khác lại gây ra một thể bệnh viêm quanh răng khác.

Ở Việt Nam, cho đến nay vẫn chưa có một nghiên cứu nào về vi khuẩn gây bệnh viêm quanh răng cũng như các yếu tố nguy cơ của bênh một cách quy mô và đầy đủ. Hiểu biết về mối liên quan của các vi khuẩn gây bệnh và tình trạng bênh viêm quanh răng trên người Việt Nam còn hạn chế. Chính vì vậy, việc sử dụng kháng sinh để phối hợp điều trị bệnh viêm quanh răng còn gặp nhiều bất cập. Rất nhiều bệnh nhân được điều trị không đúng cách và không đến nơi đến chốn dẫn đến vi khuẩn kháng thuốc và gây ra thể bệnh viêm quanh răng khó điều trị.

Vì vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu các vi khuẩn gây bệnh trong bệnh viêm quanh răng và ứng dụng điều trị trên lâm sàng” với mục tiêu:

1. Mô tả đặc điểm lâm sàng viêm quanh răng mạn tính ở các đối tượng nghiên cứu.

2. Xác định mối liên quan giữa tình trạng tổn thương viêm quanh răng trên lâm sàng với tỷ lê xuất hiên môt số vi khuẩn trong túi quanh răng và một số yếu tố nguy cơ của bênh viêm quanh răng.

3. Xác định mức độ nhạy cảm của môt số vi khuẩn trong túi quanh răng với một số loại kháng sinh thường dùng và khuyến nghị ứng dụng điều trị trên lâm sàng.

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN i

LỜI CAM ĐOAN ii

CÁC CHỮ VIẾT TẮT iii

MỤC LỤC iv

DANH MỤC CÁC BẢNG viii

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ x

DANH MỤC CÁC HÌNH xi

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ xii

ĐẶT VẤN ĐỀ 1

Chương 1. TỔNG QUAN 3

1.1. Khái niệm, bệnh căn, bệnh sinh và phân loại bênh viêm quanh răng 3

1.1.1. Khái niệm 3

1.1.2. Phân loại viêm quanh răng 3

1.1.3. Bệnh căn, bệnh sinh của bênh viêm quanh răng 4

1.1.4. Các yếu tố nguy cơ trong bênh viêm quanh răng 9

1.1.5. Những biến đổi bệnh lý của vùng quanh răng trong viêm quanh răng 13

1.1.6. Các yếu tố tiên lượng cho quá trình khởi phát và tiến triển của

viêm quanh răng 15

1.2. Các vi khuẩn đặc hiệu trong bệnh viêm quanh răng 16

1.2.1. Lịch sử phát triển những quan điểm về vi khuẩn trong bệnh

viêm quanh răng 16

1.2.2. Hệ vi khuẩn vùng quanh răng 17

1.2.3. Một số vi khuẩn đặc hiệu có liên quan đến bệnh căn của viêm

quanh răng 21

1.2.4. Phức hợp vi khuẩn 24

1.3. Các phương pháp chẩn đoán vi sinh học trong viêm quanh răng 25

1.3.1. Kỹ thuật PCR 26

1.3.2. Phương pháp nuôi cấy phân lập 26

1.3.3. Xét nghiệm kháng sinh đồ 27

1.4. Tình hình nghiên cứu về vi khuẩn trong bệnh viêm quanh răng ở

Việt Nam 28

1.5. Vấn đề sử dụng kháng sinh điều trị viêm quanh răng trên lâm sàng …. 28

1.5.1. Sử dụng kháng sinh tại chỗ trong điều trị viêm quanh răng 29

1.5.2. Sử dụng kháng sinh toàn thân trong điều trị viêm quanh răng 30

Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 34

2.1. Đối tượng nghiên cứu 34

2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn 34

2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ 35

2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu 36

2.3. Phương pháp nghiên cứu 36

2.3.1. Thiết kế nghiên cứu 36

2.3.2. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu 36

2.3.3. Các bước tiến hành nghiên cứu 38

2.4. Đánh giá kết quả 46

2.5. Dụng cụ và phương tiện dùng trong nghiên cứu 47

2.6. Biện pháp hạn chế sai số 47

2.7. Phương pháp phân tích số liệu 48

2.8. Đạo đức trong nghiên cứu 48

Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 54

3.1. Đặc điểm lâm sàng viêm quanh răng mạn tính của đối tượng nghiên cứu. 54

3.1.1. Đặc điểm về tuổi và giới 54

3.1.2. Tình trạng hút thuốc lá 55

3.1.3. Tiền sử điều trị bệnh viêm quanh răng 55

3.1.4. Đặc điểm lâm sàng tổn thương viêm quanh răng 56

3.2. Mối liên quan giữa tình trạng tổn thương viêm quanh răng trên lâm sàng với tỷ lệ xuất hiện một số vi khuẩn trong túi quanh răng và

các yếu tố nguy cơ của bệnh viêm quanh răng 60

3.2.1. Tỷ lệ phát hiện các vi khuẩn trong các mẫu mảng bám dưới lợi ..60

3.2.2. Mối liên quan của bệnh viêm quanh răng với sự có mặt của các

vi khuẩn trong mảng bám dưới lợi 66

3.2.3. Mối liên quan của tình trạng tổn thương vùng quanh răng trên

lâm sàng với sự có mặt của câc vi khuẩn 67

3.2.4. Mối liên quan của tình trạng lâm sàng trong viêm quanh răng

với tình trạng đồng nhiễm khuẩn của các vi khuẩn nghiên cứu… 77

3.2.5. Mối liên quan của các yếu tố nguy cơ với tình trạng tổn thương

viêm quanh răng trên lâm sàng 82

3.3. Mức đô nhạy cảm với kháng sinh của các loại vi khuẩn 88

Chương 4. BÀN LUẬN 92

4.1. Đặc điểm lâm sàng vùng quanh răng của đối tượng nghiên cứu 92

4.1.1. Lựa chọn đối tượng nghiên cứu 92

4.1.2. Phương pháp thăm khám và ghi nhận các chỉ số lâm sàng 93

4.1.3. Phương pháp lấy mẫu mảng bám dưới lợi 95

4.1.4. Đặc điểm đối tượng nghiên cứu 96

4.1.5. Đặc điểm lâm sàng về tình trạng quanh răng 97

4.2. Tỷ lệ phát hiện các vi khuẩn nghiên cứu trong các mẫu mảng bám

dưới lợi ở bệnh nhân viêm quanh răng mạn tính và người có vùng quanh răng khỏe mạnh 100

4.2.1. Tỷ lệ phát hiện A. actinomycetemcomytans 101

4.2.2. Tỷ lệ phát hiện P. gingivalis 103

4.2.3. Tỷ lệ phát hiện T. forsythensis 104

4.2.4. Tỷ lệ phát hiện F. nucleatum và P. intermedia 106

4.2.5. Tỷ lệ đồng nhiễm các loại vi khuẩn gây bệnh 107

4.3. Mối liên quan của tình trạng viêm quanh răng trên lâm sàng với các

vi khuẩn 109

4.4. Mối liên quan của các yếu tố nguy cơ với tình trạng viêm quanh răng…. 113

4.4.1. Tình trạng hút thuốc lá 113

4.4.2. Độ tuổi trên 35 116

4.5. Hiệu quả của các phương pháp phát hiện vi khuẩn trong các mẫu

mảng bám dưới lợi 117

4.6. Mức độ nhạy cảm với một số loại kháng sinh của các vi khuẩn và

ứng dụng điều trị trên lâm sàng 119

KẾT LUẬN 122

KHUYẾN NGHỊ 124

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC