Nghiên cứu đặc điểm hình ảnh và giá trị của siêu âm, cắt lớp vi tính trong chẩn đoán u vùng tuyến nước bọt mang tai

U tuyến nước bọt mang tai (UTNBMT) chiếm >75% các u tuyến nước bọt [1], khoảng 2% tổng số các khối u vùng hàm mặt [4], [13], [44]. Trong số các u vùng tuyến nước bọt mang tai, các u thuộc tuyến chiếm tới 90%, các u không thuộc tuyến chỉ khoảng 10%, trong đó các u ác tính chiếm khoảng 20% [15].

Về lâm sàng, u vùng tuyến nước bọt mang tai ở giai đoạn sớm rất khó phát hiện do triệu chứng nghèo nàn tuy nhiên các dấu hiệu hình ảnh lại rất rõ ràng trên siêu âm (SA), chụp cắt lớp vi tính (CLVT) hay chụp Cộng hưởng từ (MRI). Các phương pháp chẩn đoán hình ảnh (CĐHA) rất có giá trị trong trong chẩn đoán sớm cũng như tầm soát một tổng quan bệnh lý u.

Chụp X quang thường quy chỉ phát hiện được cản quang bất thường như vôi hóa nhu mô tuyến, sỏi ống tuyến… Chụp ống tuyến có bơm thuốc cản quang cũng chỉ phát hiện, đánh giá được tình trạng hệ thống ống tuyến và sỏi trong ống tuyến [43].

Siêu âm cắt lớp và Doppler mạch rất có ưu thế trong khảo sát vùng tuyến mang tai và đánh giá được hệ thống mạch trong tuyến [48], [49], [30].

CLVT và CHT đánh giá rất tốt tình trạng của tuyến và tổ chức xung quanh. CHT tuy có ưu thế trong chẩn đoán mô mềm nhưng hạn chế hơn trong khảo sát xương và sỏi trong tuyến [50].

Trên thế giới đã có rất nhiều nghiên cứu về CĐHA đánh giá tuyến mang tai [18], [19], [20], [23], [28], [35], [36], [39], [41], [42], [44], [46], [47], [55], [52], [54]… Ở trong nước có một vài nghiên cứu về tuyến mang tai bằng các phương pháp hình ảnh riêng rẽ [8], [9], [11], [12], [13], [14], nhưng chưa thấy có công trình nào nghiên cứu về vai trò của siêu âm và CLVT trong chẩn đoán và phân loại các khối u thuộc vùng tuyến mang tai.

Chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu đặc điểm hình ảnh và giá trị của siêu âm, cắt lớp vi tính trong chẩn đoán u vùng tuyến nước bọt mang tai” nhằm hai mục tiêu sau:

1. Mô tả đặc điểm hình ảnh siêu âm và cắt lớp vi tính của u vùng tuyến nước bọt mang tai.

2. Giá trị của siêu âm và cắt lớp vi tính trong chẩn đoán u vùng tuyến nước bọt mang tai đối chiếu với phẫu thuật và giải phẫu bệnh.

MỤC LỤC

ĐẶT VẤN ĐỀ 1

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN 1

1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới và trong nước 3

1.2. Đặc điểm của tuyến mang tai 4

1.2.1. Giải phẫu học 4

1.2.2. Mô học 7

1.3. Giải phẫu bệnh lý 8

1.4. Các phương pháp chẩn đoán hình ảnh 15

1.4.1. X quang thường quy 15

1.4.2. Chụp ống tuyến có cản quang 15

1.4.3. Đồng vị phóng xạ 16

1.4.4. Siêu âm 16

1.4.5. Chụp cắt lớp vi tính 18

1.4.6. Chụp cộng hưởng từ 21

CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 22

2.1. Đối tượng nghiên cứu 22

2.1.1. Đối tượng 22

2.1.2. Tiêu chuẩn lựa chọn bệnh nhân 22

2.1.3. Tiêu chuẩn loại trừ 22

2.2. Phương pháp nghiên cứu 22

2.2.1. Thiết kế nghiên cứu 22

2.2.2. Cách thức tiến hành 22

2.2.3. Phương tiện nghiên cứu và kỹ thuật làm siêu âm, chụp CLVT 25

2.2.4. Thu thập và xử lý số liệu 27

2.2.5. Đạo đức trong nghiên cứu 27

CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 28

3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu 28

3.1.1. Phân bố theo nhóm tuổi 28

3.1.2. Phân bố theo giới tính 28

3.1.3. Thời gian diễn biến lâm sàng 29

3.2. Đặc điểm lâm sàng 30

3.2.1. Đặc điểm u 30

3.2.1. 1. Đặc điểm về vị trí và mật độ khối u 30

3.2.1.2. Đặc điểm về ranh giới của khối u 30

3.2.2. Đặc điểm khác của u 31

3.3. Đặc điểm siêu âm tuyến nước bọt mang tai 32

3.3.1. Đặc điểm về vị trí 32

3.3.2. Đặc điểm về số lượng khối trong tuyến 32

3.3.3. Đặc điểm về kích thước khối u 33

3.3.4. Đặc điểm về ranh giới 33

3.3.5. Đặc điểm hình dạng khối u 33

3.3.6. Đặc điểm cấu trúc âm 34

3.3.7. Đặc điểm xâm lấn xung quanh 34

3.3.8. Đặc điểm tăng sinh mạch trong khối 35

3.3.9. Đặc điểm hạch trên siêu âm 35

3.4. Đặc điểm CLVT tuyến nước bọt mang tai 36

3.4.1. Đặc điểm về vị trí 36

3.4.2. Đặc điểm về số lượng 36

3.4.3. Đặc điểm về kích thước 37

3.4.4. Đặc điểm ranh giới 37

3.4.5. Đặc điểm hình dạng u 38

3.4.6. Đặc điểm về mật độ 38

3.4.7. Đặc điểm tỷ trọng 39

3.4.8. Mức độ ngấm thuốc 39

3.4.9. Kiểu ngấm 40

3.4.10. Đặc điềm hạch 40

3.4.11. Xâm lấn mạch máu 40

3.5. Phân bố giải phẫu bệnh các loại u 41

3.6. Đánh giá khả năng chẩn đoán u vùng tuyến mang tai của siêu âm và CLVT so với kết quả phẫu thuật, giải phẫu bệnh 42

3.6.1. Khả năng phát hiện vị trí khối u trên siêu âm và CLVT đối chiếu với

phẫu thuật 42

3.6.2. Khả năng phát hiện số lượng khối u trên SA và CLVT đối chiếu với

phẫu thuật 43

3.6.3. Khả năng xâm lấn mạch máu của khối u trên SA và CLVT đối chiếu với

phẫu thuật 44

3.6.4. Khả năng phát hiện hạch trên siêu âm và CLVT đối chiếu với PT 46

3.6.5. Đánh giá một số đặc điểm của khối u trên SA, CLVT với GPB 46

3.7. Đối với trường hợp có cả siêu âm và CLVT 49

3.7.1. Sự phù hợp giữa SA và CLVT về đánh giá vị trí khối u 49

3.7.2. Sự phù hợp giữa SA và CLVT về đánh giá số lượng khối u 50

3.7.3. Sự phù hợp giữa SA và CLVT về đánh giá xâm lấn mạch máu 50

3.7.4. Sự phù hợp giữa SA và CLVT về đánh giá hạch 51

3.8. Khả năng chẩn đoán u vùng tuyến mang tai của SA và CLVT so với giải

phẫu bệnh 51

3.8.1. Đánh giá giá trị của siêu âm, CLVT với giải phẫu bệnh trong gợi ý tính

lành – ác của khối u 51

3.8.2. Các loại u thường gặp trong nghiên cứu 52

CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN 53

4.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu 53

4.1.1. Tuổi 53

4.1.2. Giới 53

4.1.3. Thời gian diễn biến lâm sàng 53

4.2. Đặc điểm lâm sàng 54

4.2.1. Vị trí, kích thước và mật độ khối u 54

4.2.2. Ranh giới, đau, liệt mặt hay cứng hàm 55

4.3. Đặc điểm siêu âm 55

4.3.1. Vị trí 55

4.3.2. Số lượng u 55

4.3.3. Kích thước, ranh giới u 56

4.3.4. Hình dạng u 56

4.3.5. Cấu trúc âm 56

4.3.5. Tăng sinh mạch 56

4.4. Đặc điểm CLVT 57

4.4.1. Vị trí u 57

4.4.2. Số lượng u 58

4.4.3. Kích thước u 58

4.4.4. Ranh giới và hình dạng 59

4.4.5. Mật độ và tỷ trọng 59

4.4.6. Mức độ ngấm – Kiểu ngấm thuốc 59

4.4.7. Về phát hiện hạch 60

4.4.8. Xâm lấn mạch máu 60

4.4.9. Phân bố giải phẫu bệnh các loại u 60

4.5. Vai trò của siêu âm, CLVT trong chẩn đoán u vùng tuyến nước bọt mang

tai 61

4.5.1. Khả năng xác định vị trí, số lượng, hạch, xâm lấm mạch máu của khối u trên SA, CLVT đối chiếu với phẫu thuật 61

4.5.2. Đánh giá một số đặc điểm của khối u trên SA với GPB 62

4.5.3. Đánh giá một số đặc điểm của khối u trên CLVT với GPB 65

4.5.4. Sự phù hợp giữa hai phương pháp chẩn đoán 66

4.5.5. Giá trị của siêu âm, CLVT trong gợi ý tính lành – ác của khối u 68

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN

5.1. Đặc điểm hình ảnh SA và CLVT 7G

5.2. Giá trị của siêu âm và CLVT 7G