Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng, đánh giá kết quả điều trị polyp mũi tái phát do viêm mũi – xoang và một số yếu tố liên quan

Polyp mũi được ghi nhận sớm nhất trong y văn của người Ai Cập vào khoảng năm 2000 trước công nguyên [123] (khoảng 4000 năm trước đây).

Polyp mũi là một ton thương giả u, lành tính khư trú tại niêm mạc mũi xoang [9],[18],[59]. Tỷ lệ polyp mũi chiếm khoảng 1-4% dân số [82],[90], [106]. Tỷ lệ polyp mũi với viêm mũi dị ứng là khoảng 1,5-1,7% [20]. Tỷ lệ mắc polyp mũi tăng lên theo tuổi và cao nhất ở tuổi từ 40-60. Polyp mũi liên quan phổ biến nhất với viêm mũi xoang mạn tính [72].

Polyp mũi do viêm mũi – xoang hay viêm mũi – xoang có polyp tuy không nguy hiểm đến tính mạng nhưng diễn biến kéo dài dai dang, tác động nhiều tới chức năng thở của người bệnh, làm cho bệnh nhân mệt mỏi ảnh hưởng tới sinh hoạt cũng như khả năng lao động và học tập của người bệnh. Đồng thời làm giảm chức năng ngửi ảnh hưởng đến chất lượng sống của người bệnh.

Mặc dù, trên thế giới đã có rất nhiều giả thuyết nghiên cứu về nguyên nhân của polyp mũi được tiến hành qua rất nhiều năm, nhưng vẫn còn nhiều tranh cãi và chưa xác định được nguyên nhân [59]. Tuy nhiên hầu hết các tác giả đều thống nhất rằng polyp mũi là kết quả của sự viêm nhiễm phù nề kéo dài dẫn đến hiện tượng thoái hóa đa o của niêm mạc mũi xoang [109]. Các phương pháp chan đoán và những chiến lược điều trị đã có nhiều tiến bộ, nhất là sự ra đời của phẫu thuật nội soi chức năng mũi – xoang. Ngày nay, chúng ta đã vượt qua hầu hết những khó khăn trong chan đoán và tiến bộ vượt bậc trong điều trị phẫu thuật viêm mũi – xoang có polyp. Mặc dù vậy, chúng ta vẫn phải đối mặt với sự tái diễn của bệnh và cần thiết phải phẫu thuật lại, do cơ chế bệnh sinh chưa rõ ràng [28]. Do vậy, cho tới ngày nay, sự tìm kiếm giải pháp điều trị triệt để polyp mũi vẫn là mục tiêu quan trọng [59].

Viêm mũi – xoang có polyp tái phát sau phẫu thuật chiếm tỷ lệ rất cao, đặc biệt cao hơn nhiều trên những người có cơ địa dị ứng, hen và không dung nạp aspirin [55],[86],[125], do vậy vấn đề điều trị gặp nhiều khó khăn.

Ớ Việt Nam, với khí hậu nhiệt đới có độ am cao, nóng và môi trường bị ô nhiễm nghiêm trọng, bệnh về mũi – xoang ngày càng gia tăng và polyp mũi ngày càng nhiều. Tỷ lệ tái phát sớm sau phẫu thuật còn rất cao: Theo Lê Thị Hà [3] năm 2002, tái phát polyp sau 3 tháng là 20%, sau 6 tháng là 39,4%, sau 1 năm là 53.4%. Theo Ngô Thùy Nga [11] năm 2006, tái phát polyp sau phẫu thuật 3 tháng ở nhóm có tiền sử bệnh lý liên quan là 45% và nhóm không có bệnh lý liên quan là 27,28%. Trên thế giới, năm 1980 theo Virolaineu và Puhakka [3] tái phát trong năm đầu cắt polyp mũi là 46%, trong nhóm điều trị corticoid và nhóm không điều trị corticoid là 87%. Theo Rombaux [130] năm 2001 tái phát polyp mũi sau phẫu thuật nội soi mũi – xoang sau 1 năm là 40,3%.

Trong những năm gần đây, sự ứng dụng rộng rãi kĩ thuật nội soi trong khám và phẫu thật nội soi chức năng mũi – xoang cho phép phát hiện và điều trị sớm được viêm mũi – xoang có polyp. Đồng thời việc chăm sóc người bệnh trước, trong và đặc biệt sau mo tốt hơn, cùng với việc sử dụng corticoid tại chỗ, đã làm giảm đáng kể tỉ lệ tái phát của polyp mũi.

Xuất phát từ tình hình đó, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng, đánh giá kết quả điều trị polyp mũi tái phát do viêm mũi – xoang và một số yếu tố liên quan ” gồm ba mục tiêu:

1. Mô tả đặc điểm lâm sàng, mô bệnh học và cắt lớp vi tính của

polyp mũi tái phát do viêm mũi – xoang.

2. Đánh giá kết quả điều trị của polyp mũi tái phát do viêm mũi xoang.

3. Mô tả một số yếu tố liên quan đến polyp mũi tái phát do viêm mũi – xoang.

MỤC LỤC

ĐẶT VẤN ĐỀ 1

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN 3

1.1. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU BỆNH POLYP MŨI DO VIÊM MŨI –

XOANG 3

1.1.1. Trên thế giới 3

1.1.2. Tại Việt Nam 5

1.2. GIẢI PHẪU ỨNG DỤNG MŨI – XOANG 6

1.2.1. Hốc mũi 6

1.2.2. Các xoang cạnh mũi 9

1.3. SINH LÝ NIÊM MẠC MŨI – XOANG 13

1.3.1. Cấu tạo niêm mạc mũi – xoang 13

1.3.2. Các hoạt động chức năng của niêm mạc mũi – xoang 15

1.4. SINH BỆNH HỌC CỦA VIÊM MŨI – XOANG 18

1.4.1. Cơ chế bệnh sinh của viêm mũi – xoang 18

1.4.2. Nguyên nhân 18

1.5. BỆNH HỌC POLYP MŨI TÁI PHÁT 21

1.5.1. Nguyên nhân – yếu tố thuận lợi 21

1.5.2. Cơ chế bệnh sinh polyp mũi 21

1.5.3. Phân loại polyp mũi do viêm mũi – xoang 25

1.5.4. Chan đoán viêm mũi xoang có polyp tái phát 27

1.6. ĐIỀU TRỊ VIÊM MŨI – XOANG POLYP TÁI PHÁT 31

1.6.1. Điều trị nội khoa trước phẫu thuật 31

1.6.2. Điều trị ngoại khoa 31

1.7. NGĂN NGỪA POLYP TÁI PHÁT 36

1.7.1. Điều trị nội khoa trước phẫu thuật 36

1.7.2. Phẫu thuật nội soi chức năng mũi – xoang 36

1.7.3. Chăm sóc và điều trị sau phẫu thuật để ngăn ngừa polyp tái phát. 37

CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 40

2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU 40

2.1.1. Tiêu chuẩn chọn vào nghiên cứu 40

2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ 40

2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 41

2.2.1. Thiết kế nghiên cứu 41

2.2.2. Các nội dung và thông số nghiên cứu theo mục tiêu 41

2.2.3. Qui trình nghiên cứu 53

2.2.4. Trang thiết bị phục vụ nghiên cứu 53

2.2.5. Địa điểm nghiên cứu 55

2.2.6. Kỹ thuật thu thập thông tin 55

2.2.7. Khống chế sai số 55

2.2.8. Xử lý kết quả 56

2.2.9. Đạo đức nghiên cứu 56

CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 57

3.1. ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, MÔ BỆNH HỌC VÀ CLVT CỦA

POLYP MŨI TÁI PHÁT DO VIÊM MŨI XOANG 57

3.1.1. Đặc điểm lâm sàng 57

3.1.2. Kết quả mô bệnh học của polyp 65

3.1.3. Hình ảnh trên phim chụp cắt lớp vi tính 66

3.1.4. Chẩn đoán 72

3.2. ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ 73

3.2.1. Điều trị 73

3.2.2. Đánh giá tình trạng bệnh nhân sau phẫu thuật 78

3.3. MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN POLYP MŨI TÁI PHÁT

DO VIÊM MŨI XOANG 86

3.3.1. Tiền sử bệnh lý liên quan 86

3.3.2. Các yếu tố thuận lợi 90

3.3.3. Thời gian mắc bệnh 91

3.3.4. Tiền sử phẫu thuật 93

CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN 95

4.1. ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, MÔ BỆNH HỌC VÀ CLVT CỦA

POLYP MŨI TÁI PHÁT DO VIÊM MŨI XOANG 95

4.1.1. Đặc điểm lâm sàng 95

4.1.2. Kết quả mô bệnh học của polyp 107

4.1.3. Hình ảnh trên phim CLVT 110

4.1.4. Chẩn đoán 116

4.2. ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ 118

4.2.1. Điều trị 118

4.2.2. Đánh giá kết quả điều trị sau phẫu thuật 123

4.3. MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN POLYP MŨI TÁI PHÁT

DO VIÊM MŨI XOANG 128

4.3.1. Tiền sử bệnh lý liên quan 128

4.3.2. Tiền sử các yếu tố thuận lợi 130

4.3.3. Phân bố theo thời gian mắc bệnh 130

4.3.4. Tiền sử phẫu thuật 131

KẾT LUẬN 136

ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN 138

KIẾN NGHỊ 139

CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN

TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC