Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và hiệu quả điều trị bệnh pemphigus bằng corticoid phối hợp azathioprine

Pemphigus là một bệnh da có bọng nước tự miễn, đặc trưng bởi tổn thương bọng nước ở da và niêm mạc do hiện tượng ly gai (Acantholysis). Bệnh tương đối thường gặp, phân bố khắp nơi trên thế giới, có sự khác nhau rõ rệt về tỷ lệ mắc ở các vùng và các thể trong nhóm Pemphigus. Tần suất mắc bệnh thay đổi từ 0,8 – 34 ca/1 triệu người/năm [27], [44]. Trong tổng số các bệnh da, nhóm bệnh Pemphigus chiếm khoảng 0,74 – 0.8 % [2].

Pemphigus là một bệnh phức tạp. Trước đây sự hiểu biết về bệnh không rõ ràng, quan niệm về căn nguyên, cơ chế bệnh sinh có nhiều giả thuyết khác nhau giữa các tác giả, các trường phái. Trong những thập kỷ gần đây, nền y học phát triển đã có những hiểu biết mới trong lĩnh vực nghiên cứu về nhóm bệnh Pemphigus cũng như xác nhận mối liên quan giữa Pemphigus thông thường với một số gen tương ứng nằm trên nhiễm sắc thể số 18 [25], cho phép khẳng định đây là nhóm bệnh da tự miễn [46].

Để chẩn đoán các thể Pemphigus điển hình là tương đối dễ dàng. Tuy nhiên, đối với những trường hợp không điển hình thì việc phân biệt giữa các thể Pemphigus cũng như giữa bệnh Pemphigus với nhóm bệnh da có bọng nước khác còn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt ở những nơi chưa có điều kiện chẩn đoán bệnh bằng phương pháp miễn dịch học.

Vấn đề điều trị Pemphigus vẫn còn gặp nhiều khó khăn và chưa có bước tiến nào đáng kể. Việc sử dụng Corticoid và các thuốc ức chế miễn dịch mới chỉ đem lại sự thay đổi trong tiên lượng bệnh.

Tại Viêt Nam trong những năm 1970, một vài tác giả điểm báo một số hiểu biết về Pemphigus. Năm 1974, Phạm Ánh Tuyết [14] thông báo một trường hợp Pemphigus ở phụ nữ có thai. Năm 1997, Phạm Đức Ngọc [15] nghiên cứu về dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng của bệnh Pemphigus Vulgaris. Năm 2001 Tim So Thea nghiên cứu tình hình, đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả điều trị bệnh Pemphigus bằng Corticoid.

Điều trị Corticoid và Azathioprine đã được sử dụng ở nhiều cơ sở điều trị nhưng đến nay chưa có công bố kết quả này. Do vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài này với mục tiêu:

1. Khảo sát đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của bệnh Pemphigus điều trị nội trú tại Bệnh Viện Da Liễu Trung Ương từ 07/2006¬09/2011.

2. Bước đầu đánh giá hiệu quả điều trị bệnh Pemphigus bằng Corticoid đơn thuần và phối hợp với Azathioprine.

MỤC LỤC

ĐẶT VẤN ĐỀ 1

Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 16

1.1. Lịch sử và các quan niệm về bệnh Pemphigus 16

1.2. Phân loại Pemphigus 17

1.3. Dịch tễ học của Pemphigus 19

1.4. Sinh bệnh học 19

1.4.1. Cấu trúc của cầu nối nguyên sinh chất (NSC) 19

1.4.2. Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh của bệnh Pemphigus 22

1.5. Các biểu hiện lâm sàng của nhóm bệnh Pemphigus 26

1.5.1. P. thông thường 26

1.5.2. Đặc điểm lâm sàng của P.sùi 27

1.5.3. Đặc điểm lâm sàng của P. vảy lá 27

1.5.4. Đặc điểm lâm sàng của P. da mỡ hay P. thể đỏ da 28

1.6. Các xét nghiệm đặc hiệu để chẩn đoán bệnh Pemphigus 29

1.6.1. Xét nghiệm tế bào học 29

1.6.2. Xét nghiệm mô bệnh học (MBH) 30

1.6.3. Xét nghiệm miễn dịch học 30

1.7. Chẩn đoán 31

1.8. Điều trị 31

1.8.1. Điều trị tại chỗ 32

1.8.2. Điều trị toàn thân 32

1.9. Nghiên cứu về Pemphigus tại Việt Nam 37

Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 39

2.1. Đối tượng và vật liệu nghiên cứu 39

2.1.1 .Đối tượng nghiên cứu 39

2.1.2. Vật liệu nghiên cứu 40

2.2. Phương pháp nghiên cứu 40

2.2.1. Thiết kế nghiên cứu 40

2.2.2. Cỡ mẫu 40

2.2.3. Các bước tiến hành 41

2.2.4. Kỹ thuật thu thập số liệu 43

2.2.5. Các biến số nghiên cứu 43

2.2.6. Xử lý số liệu 45

2.2.7. Khống chế sai số trong nghiên cứu 45

2.3. Thời gian, địa điểm nghiên cứu 45

2.4. Đạo đức nghiên cứu 46

2.5. Hạn chế của đề tài 46

Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 47

3.1. Tình hình chung của bệnh Pemphigus ở Bệnh Viện Da Liễu TƯ 47

3.2. Đặc điểm lâm sàng của bệnh Pemphigus 53

3.2.1. Đặc điểm khởi phát 53

3.2.2. Đặc điểm lâm sàng 55

3.2.3. Kết quả xét nghiệm 57

3.3. Đánh giá hiệu quả điều trị 61

3.3.1 .Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu 61

3.3.2. Kết quả điều trị bệnh Pemphigus bằng Corticoid đơn thuần 62

3.3.3. Hiệu quả điều trị Pemphigus bằng Corticoid phối hợp Azathioprine . 66

3.4. So sánh hiệu quả nhóm điều trị Corticoid đơn thuần và nhóm điều trị

phối hợp với Azathioprine 70

3.4.1. So sánh tiến triển bệnh sau 2 tuần 71

3.4.2. So sánh tiến triển sau 4 tuần 72

3.4.3. So sánh thay đổi mức độ bệnh của 2 nhóm sau 4 tuần 73

3.4.4. Tác dụng không mong muốn trong quá trình điều trị 76

Chương 4. BÀN LUẬN 77

4.1 .Tình hình chung của nhóm bệnh Pemphigus 77

4.2. Đặc điểm lâm sàng của nhóm bệnh Pemphigus 84

4.3. Hiệu quả điều trị bệnh Pemphigus bằng Corticoid và Azathioprine … 93

4.3.1. Hiệu quả điều trị Pemphigus bằng Corticoid đơn thuần 93

4.3.2. Hiệu quả điều trị bệnh Pemphigus bằng Corticoid phối hợp

Azathioprine 96

4.4. Tác dụng không mong muốn 100

Chương 5. KẾT LUẬN 102 

KHUYẾN NGHỊ 104

TÀI LIỆU THAM KHẢO 105

PHỤ LỤC ẢNH BỆNH NHÂN