Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và một số bất thường gen trong bệnh loạn dưỡng cơ vùng đai chi

by

Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và một số bất thường gen trong bệnh loạn dưỡng cơ vùng đai chi

Luận án tiến sĩ y học Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và một số bất thường gen trong bệnh loạn dưỡng cơ vùng đai chi.Bệnh Loạn dưỡng cơ vùng đai chi (LDCVĐC) là dạng bệnh cơ di truyền với tình trạng yếu cơ ở vùng đai chi chủ yếu quanh vai và hông. LDCVĐC cho đến nay đã được phát hiện hơn 30 phân nhóm khác nhau được liên kết tương ứng với các gen cụ thể, di truyền lặn hoặc trội trên nhiễm sắc thể thường, biểu hiện các kiểu hình không đồng nhất và đa dạng với nhiều mức độ khác nhau 1. Mặc dù mỗi phân nhóm LDCVĐC riêng lẻ tương đối hiếm nhưng ước tính bệnh ảnh hưởng chung đến 60.000 tới 500.000 người trên toàn thế giới và là một trong những bệnh loạn dưỡng cơ phổ biến nhất.


Sự đa dạng và thay đổi đáng kể giữa từng phân nhóm LDCVĐC về độ tuổi khởi phát, mức độ nghiêm trọng và các nhóm cơ bị ảnh hưởng, cũng như thực tế là chi phí xét nghiệm gen trước đây không phù hợp với khả năng chi trả của bệnh nhân, khiến việc chẩn đoán xác định gặp nhiều khó khăn4,5. Ngoài ra, cho đến nay, việc điều trị loạn dưỡng cơ còn gặp nhiều khó khăn, chưa có phương pháp điều trị đặc hiệu, cần phối hợp nhiều phương pháp điều trị và nhiều chuyên khoa cùng phối hợp để điều trị cho người bệnh6-9.
Tại Việt Nam, nhiều trường hợp có các triệu chứng yếu cơ chưa tìm được nguyên nhân trên lâm sàng, đôi khi được chẩn đoán chung là viêm cơ, điều này gây ra khó khăn cho việc lên kế hoạch điều trị hiệu quả cho người bệnh. Do đó, bên cạnh việc đánh giá triệu chứng lâm sàng, thăm dò chức năng thần kinh cơ và mô bệnh học cơ bản, các xét nghiệm chẩn đoán phân tử là căn cứ quan trọng để hỗ trợ xác định chẩn đoán lâm sàng cho người bệnh8,9. Cho đến nay xét nghiệm di truyền đã và đang ngày càng được ứng dụng nhiều trên lâm sàng cho các bệnh lý di truyền, cụ thể như loạn dưỡng cơ Duchenne, với mong muốn đạt được chẩn đoán phân tử cho các bệnh lý này làm cơ sở để chẩn đoán xác định và tư vấn di truyền. Tuy nhiên, trên thực tế lâm sàng, khác với bệnh loạn dưỡng cơ Duchene được nghiên cứu và đề cập đến nhiều nhất với các biến thể gây bệnh chỉ nằm trên một gen DMD, bệnh Loạn dưỡng cơ vùng đai chi do biến thể có ở hơn 30 gen khác nhau liên quan đến nhiều protein ở các vị trí khác nhau của cơ dẫn đến biểu hiện kiểu hình rất không đồng nhất8,9. Điều này không chỉ dẫn đến những khó khăn trong chẩn đoán lâm sàng mà việc áp dụng các kỹ thuật di truyền đơn gen truyền thống cũng gặp nhiều khó khăn để xác định biến thể gen gây bệnh phù hợp10. Giải trình tự gen thế hệ mới (Next Generation Sequencing-NGS) là bước tiến mới của nhân loại về kỹ thuật sinh học phân tử, không chỉ giúp tiết kiệm thời gian với hiệu quả chính xác cao mà còn giúp tiết kiệm chi phí hơn nhiều so với các phương pháp truyền thống 10,11. Điều này góp phần giúp các thầy thuốc xác định được chẩn đoán, tiên lượng và xây dựng chiến lược điều trị lâu dài cho người bệnh, tư vấn di truyền cho người bệnh và gia đình, hạn chế biến chứng và tiến triển nhanh của bệnh.
Các nghiên cứu về Loạn dưỡng cơ vùng đai chi tại Việt Nam còn rất hạn chế do là bệnh lý di truyền phức tạp, đặc điểm lâm sàng kém đồng nhất, khó chẩn đoán xác định và việc tiếp cận với các xét nghiệm di truyền đặc biệt nói chung còn gặp nhiều khó khăn.
Do vậy, chúng tôi quyết định tiến hành nghiên cứu: “Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và một số bất thường gen trong bệnh loạn dưỡng cơ vùng đai chi” với 2 mục tiêu:
1.    Mô tả đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng của bệnh nhân loạn dưỡng cơ vùng đai chi.
2.    Xác định một số bất thường gen liên quan đến kiểu hình ở nhóm nghiên cứu trên.

MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ    1
Chương 1: TỔNG QUAN    3
1.1.    Đại cương về Loạn dưỡng cơ vùng đai chi    3
1.1.1.    Định nghĩa, nguyên nhân và phân loại    3
1.1.2.    Đặc điểm dịch tễ học    7
1.1.3.    Cơ chế bệnh sinh Loạn dưỡng cơ vùng đai chi    8
1.2.    Chẩn đoán và điều trị Loạn dưỡng cơ vùng đai chi    14
1.2.1.    Đặc điểm lâm sàng Loạn dưỡng cơ vùng đai chi    14
1.2.2.    Cận lâm sàng bệnh Loạn dưỡng cơ vùng đai chi    21
1.2.3.    Chẩn đoán Loạn dưỡng cơ vùng đai chi    27
1.2.4.    Chẩn đoán phân biệt    29
1.2.5.    Đánh giá chức năng vận động của người bệnh    31
1.2.6.    Triển vọng điều trị    33
1.3.    Cơ chế di truyền phân tử và các biến thể gen    36
1.3.1.    Định nghĩa biến thể gen    36
1.3.2.    Cơ chế di truyền phân tử của bệnh Loạn dưỡng cơ vùng đai chi . 36
1.3.3.    Loạn dưỡng cơ vùng đai chi di truyền trội    37
1.3.4.    Loạn dưỡng cơ vùng đai chi di truyền lặn    37
1.3.5.    Mối tương quan kiểu gen- kiểu hình Loạn dưỡng cơ vùng đai chi
    40
1.4.    Các phương pháp xét nghiệm di truyền phân tử    42
1.4.1.    Vai trò của xét nghiệm di truyền phân tử    42
1.4.2.    Các kỹ thuật giải trình tự    43
1.5.    Các nghiên cứu hiện nay về Loạn dưỡng cơ vùng đai chi    44
1.5.1.    Nghiên cứu trên thế giới    47
1.5.2.    Nghiên cứu tại Việt Nam    49
Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU    50
2.1.    Đối tượng nghiên cứu    50
2.1.1.    Tiêu chí lựa chọn vào mẫu nghiên cứu    50
2.1.2.    Tiêu chí loại trừ khỏi mẫu nghiên cứu    50
2.2.    Thời gian và địa điểm nghiên cứu    51
2.3.    Phương pháp nghiên cứu    51
2.3.1.    Thiết kế nghiên cứu    51
2.3.2.    Cỡ mẫu    52
2.3.3.    Các bước tiến hành nghiên cứu    52
2.4.    Phương pháp xử lý số liệu    66
2.4.1.    Hạn chế sai số trong nghiên cứu    66
2.4.2.    Xử lý số liệu    66
2.5.    Dụng cụ, trang thiết bị, hóa chất nghiên cứu    67
2.5.1.    Dụng cụ, thiết bị nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng 67
2.5.2.    Thiết bị, hóa chất xét nghiệm đột biến gen    68
2.6.    Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu    69
Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU    70
3.1.    Đặc điểm chung của nhóm đối tượng nghiên cứu    70
3.1.1.    Phân bố về giới của nhóm đối tượng nghiên    cứu    70
3.1.2.    Phân bố về tuổi của nhóm đối tượng nghiên    cứu:    70
3.1.3.    Đặc điểm về địa dư và dân tộc    71
3.1.4.    Đặc điểm về chỉ số khối cơ thể BMI    71
3.2.    Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng    72
3.2.1.    Các đặc điểm lâm sàng của nhóm đối tượng nghiên cứu    72
3.2.2.    Đánh giá chức năng vận động trên lâm sàng    77
3.2.3.    Đặc điểm cận lâm sàng của nhóm đối tượng nghiên cứu    81
3.3.    Kết quả phát hiện một số bất thường gen trên nhóm đối tượng
nghiên cứu    86
3.3.1.    Kết quả    xác định biến thể gen liên quan đến LDCVĐC    86
3.3.2.    Kết quả    phân bố tần suất các phân nhóm LDCVĐC    89
3.3.3.    Kết quả    phân tích ảnh hưởng chức năng của các biến thể    90
3.3.4.    Kết quả    phát hiện người mang gen trong một số gia đình    95
Chương 4: BÀN LUẬN    107
4.1.    Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu    107
4.2.    Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng của nhóm đối tượng nghiên cứu
    109
4.3.    Kết quả phát hiện bất thường gen liên quan kiểu hình loạn dưỡng
cơ vùng đai chi    124
4.3.1.    Phân bố tần suất các biến thể liên quan đến loạn dưỡng cơ vùng đai chi
    125
4.3.2.    Phân bố tần suất các phân nhóm loạn dưỡng cơ vùng đai chi …. 126
4.3.3.    Phân tích ảnh    hưởng của    biến thể    đến kiểu hình    127
4.3.4.    Kết quả khảo sát phả hệ của người bệnh mang biến thể di truyền     134
KẾT LUẬN    142
KIẾN NGHỊ    144
NHỮNG ĐÓNG GÓP    MỚI CỦA    LUẬN    ÁN    145
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾNLUẬN ÁN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC 
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1.    Các biến số và chỉ số    nghiên cứu lâm sàng và cận lâm sàng    54
Bảng 2.2.    Phân loại chỉ số khối    cơ thể    57
Bảng 2.3.    Thang điểm đánh giá    mức độ nặng của dấu hiệu Gower’s    57
Bảng 2.4. Phân loại mức độ yếu cơ dựa trên độ nặng của dấu hiệu Gower’s
    58
Bảng 2.5. Các biến số, chỉ số nghiên cứu cho các bất thường gen liên quan đến LDCVĐC    59
Bảng 3.1.    Phân bố    về nhóm tuổi của nhóm đối tượng nghiên cứu    70
Bảng 3.2.    Phân bố    thể trạng theo chỉ số khối cơ thể    71
Bảng 3.4. Đặc điểm về tiền sử gia đình    72
Bảng 3.5. Các đặc điểm về thời gian diễn biến bệnh    72
Bảng 3.6.    Phân bố    nhóm tuổi khởi phát bệnh và tuổi được chẩn đoán    73
Bảng 3.7.    Đặc điểm phân bố và các tổn thương cơ trên lâm sàng    73
Bảng 3.8. Động tác Gowers’ và phân loại mức độ yếu cơ đai hông    74
Bảng 3.9. Đặc điểm triệu chứng yếu cơ trên lâm sàng    74
Bảng 3.10. Phân bố cơ lực vùng đai chi của bệnh nhân nghiên cứu    75
Bảng 3.11. Phân bố cơ lực ngọn chi của bệnh nhân nghiên cứu    75
Bảng 3.12. Đặc điểm teo cơ vùng đai chi của bệnh nhân nghiên cứu    76
Bảng 3.13. Một số triệu chứng khác trên lâm sàng    76
Bảng 3.14. Khả năng quản lý các hoạt động cá nhân cơ bản hàng ngày của
BN theo thang điểm Katz ADL    77
Bảng 3.15. Khả năng quản lý các hoạt động hỗ trợ cuộc sống hàng ngày của
BN theo thang điểm Lawton IADL    78
Bảng 3.16. Chức năng vận động của chi trên theo thang điểm Brooke và chi dưới theo thang điểm Vignos    78
Bảng 3.17. Kết quả Nghiệm pháp ghế đẩu của BN theo phân nhóm mức độ
yếu cơ dựa vào biểu hiện động tác Gowers’    80
Bảng 3.18. Kết quả Nghiệm pháp thời gian đứng lên và đi TUG của BN theo
phân nhóm mức độ yếu cơ dựa vào biểu hiện động tác Gowers’ 81
Bảng 3.19. Kết quả xét nghiệm sinh hóa    82
Bảng 3.20. Kết quả xét nghiệm các chỉ số liên    quan đến phản    ứng viêm    82
Bảng 3.21. Kết quả xét nghiệm điện cơ    83
Bảng 3.22. Đặc điểm xét nghiệm điện cơ kim    83
Bảng 3.23. Kết quả xét nghiệm mô bệnh học    84
Bảng 3.24. Đặc điểm xét nghiệm mô bệnh học    của nhóm đối tượng nghiên
cứu    84
Bảng 3.25. Mối liên quan giữa nhóm BN có và không có xét nghiệm giải trình tự gen NGS    85
Bảng 3.26. Kết quả xác định biến thể gen liên quan đến bệnh LDCVĐC    87
Bảng 3.27. Phân bố tần suất các phân nhóm LDCVĐC theo kiểu di truyền .. 89
Bảng 3.28. Đặc điểm kiểu gen và phân loại chức năng của các biến thể    91
Bảng 3.29. Kết quả dự đoán ý nghĩa gây bệnh của các biến thể mới bằng phân tích in silico    93
Bảng 3.30. Tóm tắt một số đặc điểm kiểu gen và kiểu hình của bệnh nhân
LDCVĐC đã được phân loại gây bệnh/có thể gây bệnh theo ACMG/AMP    94
Bảng 3.31. Tóm tắt kết quả xác định kiểu gen của một số gia đình BN    96 
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
•
Biểu đồ    3.1.    Phân bố về giới của nhóm đối tượng nghiên    cứu    70
Biểu đồ    3.2.    Phân bố địa dư của đối tượng nghiên cứu    71
Biểu đồ 3.3. Phân bố mức độ yếu cơ theo cách thực hiện động tác Gowers’ 79
Biểu đồ 3.4. Liên quan giữa thời gian Gowers’ với mức độ yếu cơ    80
Biểu đồ    3.5.    Phân bố tần suất gen đột biến liên quan đến    LDCVĐC    89
Biểu đồ    3.6.    Phân bố tần suất các dạng đột biến    90 
DANH MỤC CÁC HÌNH, SƠ ĐỒ
Hình 1.1: Phân bố vị trí yếu cơ chủ yếu ở các bệnh lý loạn dưỡng cơ khác
nhau    5
Hình 1.2: Minh họa cấu tạo cơ vân    8
Hình 1.3: Minh họa cấu trúc tế bào cơ và vị trí các protein trong màng cơ,
nhân, cơ tương liên quan tới sinh bệnh học các phân nhóm của
Loạn dưỡng cơ vùng đai chi    13
Hình 1.4: Các hình thái mô bệnh học cơ vân bình thường và Loạn dưỡng cơ
vùng đai chi    26
Hình 1.5: Các dấu hiệu Loạn dưỡng cơ vùng đai chi trên nhuộm hóa mô miễn
dịch    27
Sơ đồ 2.1: Tiếp cận chẩn đoán người bệnh nghi Loạn dưỡng cơ vùng đai chi
    28 Sơ đồ 2.2: Sơ đồ nghiên    cứu    53
Hình 3.1. Phả hệ của gia đình bệnh nhân L01    98
Hình 3.2. Kết quả giải trình tự gen của gia đình bệnh nhân L01    98
Hình 3.3. Phả hệ của gia đình bệnh nhân L02    99
Hình 3.4. Kết quả giải trình tự gen của gia đình bệnh nhân L02    100
Hình 3.5. Phả hệ của gia đình bệnh nhân L03    101
Hình 3.6. Kết quả giải trình tự gen của gia đình bệnh nhân L03    101
Hình 3.7. Phả hệ của gia đình bệnh nhân L04    102
Hình 3.8. Kết quả giải trình tự gen của gia đình bệnh nhân L04    102
Hình 3.9. Phả hệ của gia đình bệnh nhân L08    104
Hình 3.10. Kết quả giải trình tự gen của gia đình bệnh nhân L08    104
Hình 3.11. Phả hệ của gia đình bệnh nhân L12    106
Hình 3.12. Kết quả giải trình tự gen của gia đình bệnh nhân L12    106

Nguồn: https://luanvanyhoc.com

Leave a Comment