Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng trầm cảm trong rối loạn cảm xúc lưỡng cực

Trầm cảm ngày nay đang chiếm một tỷ lệ cao trong cơ cấu bệnh lý tâm thần cũng như trong chăm sóc sức khoẻ ban đầu ở cộng đồng. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tới năm 2020, trầm cảm là bệnh thường gặp xếp hàng thứ hai sau bệnh lý tim mạch và sẽ trở thành gánh nặng bệnh tật và nguyên nhân gây tử vong [47]. Trên lâm sàng, trầm cảm biểu hiện rất đa dạng và phong phú bằng nhiều triệu chứng kết hợp, có trong rối loạn cảm xúc là chủ yếu và ở các rối loạn tâm thần khác, trong đó trầm cảm trong rối loạn cảm xúc lưỡng cực chiếm một tỷ lệ rất đáng kể.
Rối loạn cảm xúc lưỡng cực (RLCXLC) thường gặp trong bệnh lý rối loạn cảm xúc với những giai đoạn lặp đi lặp lại của hưng cảm và trầm cảm. Karno và cộng sự (1987) nhận thấy ở Los Angeles, tỷ lệ RLCXLC là 1% trong khi đó tỷ lệ của trầm cảm đơn cực là 6%. Năm 1994, Kessler và cộng sự thấy tỷ lệ RLCXLC tại 48 bang ở Mỹ là 1,6%. Năm 1996, Weissman và cộng sự đã tiến hành nghiên cứu cắt ngang ở cộng đồng (38000 người) cho thấy tỷ lệ mắc trong đời của trầm cảm thay đổi theo từng nước từ 1,5% (Đài Loan) đến 19% (Beirut), còn tỷ lệ mắc trong đời của RLCXLC từ 0,3% (Đài Loan) đến 1,5% (New Zealand) [99]. Theo nghiên cứu mới nhất của Viện Sức khỏe Tâm thần Quốc gia Mỹ có khoảng 5,7 triệu người (2,6% dân số từ tuổi 18 trở lên) mắc RLCXLC [96]. Tại Viện Sức khỏe Tâm thần Việt Nam năm 2001 có khoảng 8,7% số bệnh nhân điều trị được chẩn đoán là RLCXLC [16].
Bệnh cảnh của RLCXLC rất phong phú, đa dạng. Cơn đầu tiên của RLCXLC thường là trầm cảm (khoảng 60%) [84]. RLCXLC có khuynh hướng tái phát, thời kỳ thuyên giảm ngắn, người bệnh gặp nhiều khó khăn trong học tập, lao động và chất lượng cuộc sống bị giảm sút sau mỗi giai đoạn rối loạn cảm    xúc tái phát,    đặc    biệt    là sau pha    trầm    cảm.    Trầm    cảm    trong
RLCXLC có nguy cơ tự sát cao (khoảng 11% ở Mỹ) và thúc đẩy tình trạng lạm dụng rượu và ma túy. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu cho thấy tỷ lệ bệnh nhân bị chẩn đoán nhầm là khá cao (hơn 60% là trầm cảm đơn cực) và thời gian trung bình từ khi khám bệnh lần đầu tiên đến khi được chẩn đoán xác định RLCXLC thường là trên 10 năm [54]. Điều đó đã ảnh hưởng đến quá trình điều trị cũng như chất lượng cuộc sống của người bệnh. Như vậy, trầm cảm trong RLCXLC đã trở thành vấn đề lớn ảnh hưởng đến sức khoẻ cộng đồng và việc nhận diện các biểu hiện lâm sàng của trầm cảm trong RLCXLC có ý nghĩa thực hành to lớn. Hiện nay ở nước ta đã có nhiều nghiên cứu về rối loạn trầm cảm nhưng chưa có công trình nghiên cứu nào sâu về trầm cảm trong RLCXLC. Chính vì vậy, chúng tôi chọn đề tài “Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng trầm cảm trong rối loạn cảm xúc lưỡng cực” nhằm hiểu biết rõ hơn về trầm cảm trong RLCXLC, đặc biệt là ngay từ khi có các triệu chứng báo hiệu sớm, cơn trầm cảm đầu tiên. Khi đó sẽ có những biện pháp chăm sóc và điều trị thích hợp, hiệu quả nhằm giảm bớt những thiệt thòi cho người bệnh, gia đình và xã hội.
Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là:
Mô tả đặc điểm lâm sàng trầm cảm trong rối loạn cảm xúc lưỡng cực
MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ    1
Chương 1 TỔNG QUAN.    3
1.1.    Khái niệm RLCXLC và rối loạn trầm cảm (RLTC)    3
1.2.    Các quan niệm và phân loại    4
1.2.1.    Theo phân loại của ICD -10    4
1.2.2.    Theo phân loại của DSM – IV (Mỹ, năm 1994)    7
1.3. Trầm cảm trong rối loạn cảm xúc lưỡng cực    8
1.3.1.    Dịch tễ học    8
1.3.2.    Bệnh nguyên, bệnh sinh    12
1.3.3.    Đặc điểm lâm sàng của trầm cảm trong rối loạn cảm xúc    lưỡng cực    17
1.3.4.    Tiến triển, hậu quả    24
1.3.5.    Chẩn đoán    27
1.3.6.    Điều trị    28
Chương 2 ĐÓI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU    32
2.1.    Địa điểm, thời gian nghiên cứu    32
2.2.    Đối tượng nghiên cứu    32
2.2.1.    Cỡ mẫu    32
2.2.2.    Tiêu chuẩn chọn bệnh nhân    33
2.2.3.    Tiêu chuẩn loại trừ    35
2.3.    Phương pháp nghiên cứu    35
2.3.1.    Thiết kế nghiên cứu    35
2.3.2.    Công cụ thu thập thông tin để chẩn    đoán và đánh giá    36
2.3.3.    Các biến số và chỉ số nghiên cứu    37
2.3.4.    Kỹ thuật thu thập thông tin    38
2.4.    Phương pháp xử lý số liệu    38
2.5.    Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu    39
Chương 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU    40
3.1.    Đặc điểm chung của nhóm bệnh nhân nghiên cứu    40
3.1.1.    Đặc điểm giới tính, hôn nhân, trình độ văn hoá, nghề nghiệp    40
3.1.2.    Đặc điểm về tiền sử gia đình    41
3.1.3.    Đặc điểm phân bố tuổi phát bệnh lần đầu    42
3.1.4.    Đặc điểm phân bố tuổi của bệnh nhân tại thời điểm nghiên cứu    43
3.1.5.    Đặc điểm giai đoạn đầu tiên khi mắc bệnh    44
3.1.6.    Số cơn của nhóm bệnh nhân nghiên cứu    45
3.1.7.    Thời gian từ khi phát bệnh đến khi được chẩn đoán xác    định    45
3.1.8.    Chẩn đoán trước khi vào viện    46
3.2.    Đặc điểm lâm sàng trầm cảm trong RLCXLC    46
3.2.1.    Các thể bệnh phân loại theo ICD-10 của nhóm bệnh nghiên cứu    46
3.2.2.    Đặc điểm lâm sàng thời kỳ khởi phát của giai đoạn trầm cảm    47
3.2.3.    Đặc điểm lâm sàng thời kỳ toàn phát    48
3.2.4.    Trắc nghiệm Beck, Zung của nhóm bệnh nhân nghiên cứu    54
3.2.5.    Điều trị    54
Chương 4 BÀN LUẬN    57
4.1.    Đặc điểm chung của nhóm bệnh nhân nghiên cứu    57
4.1.1.    Đặc điểm giới tính, tình trạng hôn nhân, tiền sử gia đình, trình độ văn hoá,
nghề nghiệp    57
4.1.2.    Đặc điểm về tiền sử gia đình của nhóm nghiên cứu    58
4.1.3.    Đặc điểm phân bố tuổi khởi phát của nhóm bệnh nhân    59
4.1.4.    Đặc điểm phân bố tuổi của nhóm bệnh nhân nghiên cứu    60
4.1.5.    Đặc điểm khởi phát bệnh lần đầu    61
4.1.6.    Số cơn tính đến thời điểm nghiên cứu    61
4.1.7.     Chẩn đoán trước khi vào viện và thời gian từ khi phát bệnh đến khi được
chẩn đoán xác định    62
4.2.    Đặc điểm lâm sàng trầm cảm trong RLCXLC    64
4.2.1.    Các thể bệnh phân loại theo ICD-10 của nhóm bệnh nghiên cứu    64
4.2.2.    Đặc điểm lâm sàng thời kỳ khởi phát của giai đoạn trầm cảm    64
4.2.3.    Đặc điểm lâm sàng thời kỳ toàn phát giai đoạn trầm cảm    66
4.2.4.    Trắc nghiệm tâm lý    74
4.2.5.    Nhận xét điều trị ở nhóm bệnh nhân nghiên cứu    74
KẾT LUẬN    78
KIẾN NGHỊ    79
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC