Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và hình ảnh chụp cắt lớp võng mạc của lỗ hoàng điểm

Lỗ hoàng điểm là hiện tượng khuyết mô võng mạc ở vùng hoàng điểm, từ lớp màng ngăn trong đến lớp tế bào cảm thụ ánh sáng [31]. Lỗ hoàng điểm (LHĐ) được mô tả lần đầu tiên năm 1869 bởi Knapp người Đức [24]. Cơ chế bệnh sinh của LHĐ ngày càng được hiểu rõ hơn, năm 1988 Gass đã nêu cơ chế của LHĐ là do co kéo tiếp tuyến của dịch kính – võng mạc ở vùng hoàng điểm. Tác giả đã nghiên cứu sự hình thành LHĐ qua các giai đoạn [15], [24].

LHĐ nguyên phát thường gặp ở phụ nữ, tuổi 55 – 80, tỷ lệ mắc bệnh trong dân số là 0,33%. LHĐ thứ phát có thể gặp sau chấn thương, ở người cận thị nặng…. LHĐ gây giảm thị lực nhiều mức độ, từ nhẹ cho đến giảm thị lực trầm trọng tùy theo giai đoạn của bệnh [24], [32], [35].

Chẩn đoán các bệnh lý về dịch kính, võng mạc trong đó có LHĐ gặp nhiều khó khăn trên lâm sàng. Đặc biệt LHĐ giai đoạn 1 và 2, không những đòi hỏi kiến thức và kinh nghiệm của người thầy thuốc mà còn cần hỗ trợ của các phương pháp khám nghiêm cận lâm sàng [5], [6], [25].

Chụp mạch huỳnh quang võng mạc được sử dụng từ đầu những năm 60 thế kỷ trước và được ứng dụng trong chẩn đoán các bệnh võng mạc trong đó có bệnh LHĐ. Tuy nhiên kỹ thuật này có những hạn chế trong chẩn đoán bệnh LHĐ [9], [13].

Siêu âm được sử dụng từ năm 1958, siêu âm đặc biệt có giá trị chẩn đoán các bệnh của võng mạc trong các trường hợp môi trường trong suốt của mắt bị vẩn đục không thể soi đáy mắt hoặc chụp mạch huỳnh quang. Tuy nhiên do độ phân giải của siêu âm không cao nên khó phát hiện tổn thương võng mạc vùng trung tâm, trong đó có LHĐ [4], [5], [38].

Chụp cắt lớp võng mạc được sử dụng lần đầu tiên năm 1991 hỗ trợ đắc lực cho khám nghiệm lâm sàng chẩn đoán các bệnh võng mạc vùng trung tâm đặc biệt là LHĐ [13]. Tính ưu việt của kỹ thuật này có độ chính xác cao, khả năng ghi nhận được những tổn thương có kích thước rất nhỏ trong một số cơ quan của cơ thể mà không cần sinh thiết, không tiếp xúc, không gây tổn thương và thực hiện dễ dàng…. Chụp cắt lớp võng mạc (CLVM) đã được ứng dụng trong chẩn đoán xác định và chẩn đoán giai đoạn của LHĐ [13], [25], [29], [41], [43], [54].

Trên thế giới đã có rất nhiều nghiên cứu về lâm sàng của LHĐ, sinh lý bệnh của LHĐ và ứng dụng chụp CLVM trong bệnh lý võng mạc vùng trung tâm trong đó có LHĐ [13], [25], [29], [41], [43], [54].

Ở Việt Nam có nhiều nghiên cứu về chụp cắt lớp võng mạc, bệnh lý hoàng điểm nhưng các nghiên cứu về LHĐ cũng như các nghiên cứu về chụp CLVM của LHĐ còn hạn chế. Vì vậy chúng tôi thực hiện nghiên cứu này với các mục tiêu sau:

1. Mô tả đặc điểm lâm sàng của lỗ hoàng điểm

2. Đối chiếu hình ảnh chụp cắt lớp võng mạc với bệnh cảnh lâm

sàng của lỗ hoàng điem.

MỤC LỤC

Trang

ĐẶT VẤN ĐỀ 1

CHƯƠNG 1-TỔNG QUAN 3

1.1. Giải phẫu võng mạc – hoàng điểm và dịch kính 3

1.1.1. Võng mạc 3

1.1.2. Hoàng điểm 6

1.1.3. Dịch kính 7

1.2. Lỗ hoàng điểm 8

1.2.1. Khái niệm 8

1.2.2. Cơ chế bệnh sinh 8

1.2.3. Triệu chứng cơ năng 10

1.2.4. Triệu chứng thực thể 10

1.2.5. Test chẩn đoán và các khám nghiệm cận lâm sàng 11

1.2.6. Chẩn đoán phân biệt 13

1.3. Kỹ thuật chụp cắt lớp OCT và ứng dụng của OCT trong nhãn khoa.15

1.3.1. Cơ sở vật lý 15

1.3.2 Cấu tạo – Nguyên lý hoạt động của các hệ thống OCT 15

1.3.3 Chức năng của máy OCT 16

1.3.4. Đặc điểm kỹ thuật của máy chụp cắt lớp võng mạc 17

1.3.5. ưng dụng OCT trong nhãn khoa 19

CHƯƠNG 2-ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 27

2.1. Đối tượng nghiên cứu 27

2.2 Phương pháp nghiên cứu 27

2.2.1. Thiết kế nghiên cứu 27

2.2.2. Phương tiện nghiên cứu 28

2.2.3. Các bước tiến hành 29

2.2.4 Theo dõi 32

2.2.5 Thu thập và xử lý số liệu 33

2.2.6. Khía cạnh đạo đức của đề tài 33

CHƯƠNG 3-KÉT QUẢ NGHIÊN CỨU 34

3.1 Đặc điểm của nhóm bệnh nhân nghiên cứu 34

3.1.1 Đặc điểm về tuổi 34

3.1.2. Đặc điểm về giới 35

3.1.3. Đặc điểm phân bố theo mắt 36

3.1.4. Nguyên nhân và thời gian diễn biến bệnh 36

3.2 Đặc điểm lâm sàng 37

3.2.1 Đặc điểm triệu chứng cơ năng 37

3.2.2. Đặc điểm về thị lực và nhãn áp 38

3.2.3. Đặc điểm triệu chứng thực thể 39

3.3. Đối chiếu lâm sàng với kết quả OCT 40

3.3.1. Các chỉ số trên OCT 40

3.3.2. Liên quan thị lực và đường kính LHĐ 41

3.3.3. Liên quan thị lực và độ dày võng mạc vùng trung tâm 42

3.3.4. Liên quan thị lực và độ dày võng mạc bờ lỗ hoàng điểm 43

3.3.5. Liên quan thị lực và độ dày trung bình võng mạc 45

3.3.6. Liên quan thị lực và thể tích hoàng điểm 45

3.4. Đối chiếu các giai đoạn LHĐ và OCT 46

3.4.1. Đặc điểm các giai đoạn LHĐ 46

3.4.2. Giai đoạn LHĐ và thị lực trung bình 49

3.4.3. Giai đoạn LHĐ và các chỉ số trên OCT 49

3.5. Đối chiếu một số tổn thương trên lâm sàng và OCT 50

3.5.1. Một số tổn thương phát hiện trên OCT 50

3.5.2. Phát hiện LHĐ trên lâm sàng và OCT 51

3.5.3. Phát hiện phù võng mạc trên lâm sàng và OCT 52

3.5.4. Phát hiện bong dịch kính sau trên lâm sàng và OCT 52

3.5.5. Phát hiện nang nhỏ ở bờ LHĐ trên lâm sàng và OCT 53

CHƯƠNG 4- BÀN LUẬN 54

4.1. Đặc điểm bệnh nhân lỗ hoàng điểm 54

4.1.1. Đặc điểm về tuổi bệnh nhân 54

4.1.2. Đặc điểm về giới 55

4.1.3. Đặc điểm phân bố theo mắt 56

4.1.4. Đặc điểm thời gian diễn biến bệnh và nguyên nhân 56

4.2. Đặc điểm lâm sàng lỗ hoàng điểm 57

4.2.1. Đặc điểm triệu chứng cơ năng 57

4.2.2 Đặc điểm thị lực 58

4.2.3. Đặc điểm triệu chứng thực thể 58

4.3. Đối chiếu lâm sàng các giai đoạn LHĐ trên OCT 59

4.3.1. Đặc điểm các giai đoạn lỗ hoàng điểm trên lâm sàng và OCT . 59

4.3.2. Các chỉ số đo trên OCT theo giai đoạn LHĐ 62

4.4. Các chỉ số của LHĐ đo trên OCT và mối liên quan với thị lực 63

4.4.1. Đường kính LHĐ và mối liên quan thị lực 63

4.4.2. Các chỉ số độ dày của võng mạc và mối liên quan thị lực 65

4.4.3. Thể tích hoàng điểm và mối liên quan thị lực 67

4.5. Sự phát hiện các tổn thương trên lâm sàng và OCT 68

4.5.1. Sự phát hiện LHĐ trên lâm sàng và OCT 68

4.5.2. Sự phát hiện phù võng mạc, hoàng điểm trên lâm sàng và OCT 69

4.5.3. Sự phát hiện bong dịch kính trên lâm sàng và OCT 69

4.5.4. Sự phát hiện nang nhỏ trong bờ LHĐ trên lâm sàng và OCT. ..70

KÉT LUẬN 71

1. Đặc điểm lâm sàng LHĐ 71

2. Đối chiếu hình ảnh chụp cắt lớp võng mạc với bệnh cảnh lâm sàng của

LHĐ 71

Tài liệu tham khảo Phụ lục