Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và một số chỉ số miễn dịch trong bệnh bạch biến (vitiligo)

Bênh bạch biến (vitiligo) là một bênh da thông thường, với biểu hiên lâm sàng là những dát trắng to nhỏ khác nhau trên da do sự thiếu, vắng các tế bào sắc tố (melanocytes). Bênh có tỷ lê từ 0,5 – 2% dân số [36], [42], [52], [54], [57], [58], [81], [88], [94], [114], [119] và có thể gặp ở bất kỳ lứa tuổi nào, nhưng khoảng 50% các trường hợp bênh khởi phát ở lứa tuổi từ 10 đến 30 tuổi. Một vài trường hợp xuất hiên ngay sau khi sinh và ở cả người già. Bênh gặp đều ở cả hai giới và tất cả các chủng tộc. Bênh gây ảnh hưởng nhiều tới tâm lý và thẩm mỹ của bênh nhân, nhất là khi tổn thương xuất hiên ở vùng mặt [36].

Nguyên nhân và cơ chế bênh sinh của bênh bạch biến đã được nhiều tác giả nghiên cứu. Cho đến nay có nhiều giả thuyết khác nhau về cơ chế bênh sinh của bênh như: giả thuyết liên quan cơ địa di truyền và gen, giả thuyết tự miễn dịch, giả thuyết thần kinh thể dịch, giả thuyết các yếu tố hoá sinh, giả thuyết tự phá huỷ [36], [42], [52], [54], [57], [58], [81], [88], [94], [114]. Gần đây, nhờ những tiến bộ của công nghê sinh học phân tử, miễn dịch học, người ta đã và đang làm sáng tỏ dần phần nào cơ chế bênh sinh của bênh.

Dựa theo cơ chế bênh sinh và tính chất, sự phân bố của các tổn thương trên cơ thể, người ta đã chia bênh bạch biến thành hai loại là loại A và loại B. Loại A được gọi là bạch biến không đứt đoạn (nonsegmental) chiếm đa số bênh bạch biến. Loại A có cơ chế bênh sinh gần với giả thuyết tự miễn dịch, bao gồm các thể như: thể khu trú (local vitiligo), thể lan toả (general vitiligo), thể đầu chi hoặc đầu chi mặt (acral or acrofacial vitiligo) và thể toàn thân (universal vitiligo). Loại B là bạch biến thể đứt đoạn (segmental vitiligo), trong đó cơ chế bênh sinh gần với giả thuyết thần kinh và bênh thường xuất hiên sớm từ tuổi trẻ [52], [94].

Để góp phần nâng cao hiệu quả điều trị bênh bạch biến, nhiều tác giả trên thế giới đã đi sâu nghiên cứu về cơ chế bệnh sinh nhất là những thay đổi miễn dịch tại chỗ và toàn thân ở bệnh nhân bạch biến. Ở nước ta, đã có một số nghiên cứu về các khía cạnh khác nhau của bệnh bạch biến như nghiên cứu sự thay đổi của các Ig trong máu bệnh nhân bạch biến [8], [11], điều trị bệnh bạch biến bằng uống prednisolon liều thấp [6], [7], đánh giá ảnh hưởng bệnh bạch biến đến chất lượng cuộc sống [12]. Tuy nhiên, chưa có một nghiên cứu nào đánh giá sự thay đổi của đáp ứng miễn dịch tế bào tại tổn thương da và trong máu của bệnh nhân bạch biến. Do vậy, chúng tôi thực hiện đề tài: “Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và một số chỉ số miễn dịch trong bệnh bạch biến (vitiligo)“.

MỤC TIÊU NGHIÊN CÚU:

1. Khảo sát một số đặc điểm lâm sàng, dịch tễ của bệnh bạch biến.

2. Đánh giá sự thay đổi số lượng, tỷ lệ các tế’bào lympho TCD3, TCD4, TCD8 trong máu và mức độ thâm nhiễm các tế’bào này tại mô da tổn thương ở bệnh nhân bạch biến thể lan toả, giai đoạn hoạt động.

MỤC LỤC

Trang phụ bìa

Lời cam đoan

Lời cảm ơn

Mục lục

Danh mục các từ viết tắt trong luận án

Danh mục các bảng

Danh mục các biểu đổ

Danh mục các ảnh

Danh mục các sơ đổ

ĐẶT VẤN ĐỀ 1

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN 3

1.1. Cấu trúc thượng bì da 3

1.2. Tế bào sắc tố và quá trình tạo sắc tố melanin 4

1.3. Các bênh giảm sắc tố da 8

1.4. Các giả thuyết về cơ chế bênh sinh của bênh bạch biến 8

1.4.1. Giả thuyết về cơ địa di truyền 9

1.4.2. Giả thuyết về các yếu tố hoá sinh 10

1.4.3. Giả thuyết thần kinh – thể dịch 11

1.4.4. Giả thuyết tự phá huỷ 11

1.4.5. Giả thuyết tự miễn dịch 11

1.5. Cơ chế miễn dịch gây tổn thương và phá huỷ tế bào sắc tố

trong bênh bạch biến 22

1.5.1. Tế bào sắc tố và các sự kháng nguyên 22

1.5.2. Đáp ứng miễn dịch dịch thể trong bênh bạch biến 23

1.5.3. Đáp ứng miễn dịch qua trung gian tế bào trong bênh

bạch biến 24

1.6. Lâm sàng bệch bạch biến 28

1.6.1. Triệu chứng lâm sàng 28

1.6.2. Phân loại bạch biến 29

1.6.3. Chỉ số hoạt đông của bạch biến 31

1.7. Xét nghiệm mô bệnh học – hoá mô miễn dịch trong

bệnh bạch biến 31

1.7.1. Tiêu bản nhuộm H&E 31

1.7.2. Kỹ thuật hoá mô DOPA chia tách 31

1.7.3. Nhuộm Masson-Fontana 32

1.7.4. Kỹ thuật hoá mô miễn dịch 32

1.7.5. Các phương pháp đặc biệt khác 34

CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CÚU 35

2.1. Đối tượng nghiên cứu 35

2.1.1. Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tế và lâm sàng bệnh

bạch biến 35

2.1.2. Nghiên cứu số lượng và tỷ lệ các tế bào TCD3, TCD4,

TCD8 trong máu và sự thâm nhiễm tế báo này tại mô

da tổn thương, mô da không tổn thương ở bênh nhân bạch biến thể lan toả giai đoạn hoạt đông 36

2.2. Địa điểm nghiên cứu 37

2.3. Thời gian nghiên cứu 37

2.4. Phương pháp nghiên cứu 38

2.4.1. Thiết kế nghiên cứu 38

2.4.2. Sơ đổ nghiên cứu 39

2.4.3. Nôi dung và các bước tiến hành 39

2.5. Xử lý số liêu 45

2.6. Đạo đức nghiên cứu 46

2.7. Những hạn chế của đề tài 46

CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CÚU 48

3.1. Môt số đặc điểm lâm sàng và dịch tễ bênh bạch biến 48

3.1.1. Tuổi bênh nhân 48

3.1.2. Liên quan tuổi và thể bênh 49

3.1.3. Giới tính 50

3.1.4. Tiền sử gia đình 51

3.1.5. Các bênh

kết hợp trên bênh nhân bạch biến 54

3.1.6. Yếu tố chấn thương tâm lý 55

3.1.7. Các thể lâm sàng và vị trí tổn thương 56

3.1.8. Chỉ số VIDA 60

3.2. Số lượng và tỷ lệ các tế bào lympho TCD4, TCD8, TCD3

trong máu bệnh nhân bạch biến thể lan toả giai đoạn hoạt động so sánh với nhóm đối chứng 62

3.2.1. Đặc điểm các đối tượng nhóm nghiên cứu và nhóm

đối chứng 62

3.2.2. Số lượng và tỷ lệ các tế bào lympho TCD4, TCD8,

TCD3 trong máu ngoại vi bệnh nhân bạch biến thể lan toả giai đoạn hoạt động so sánh với nhóm đối chứng 64

3.2.3. Số lượng các tế bào TCD4, TCD8, TCD3 theo giới

tính 65

3.2.4. Số lượng các tế bào TCD4, TCD8, TCD3 trong máu ở

các mức độ hoạt động của bệnh (chỉ số VIDA) ở nhóm nghiên cứu so sánh với ở nhóm đối chứng 66

3.3. Sự thâm nhiễm các tế bào lympho TCD4, TCD8, TCD3 tại

mô da tổn thương và mô da không tổn thương ở bệnh nhân bạch biến thể lan toả giai đoạn hoạt động 68

3.3.1. Mức độ thâm nhiễm các tế báo TCD4, TCD8, TCD3

tại mô da tổn thương và mô da không tổn thương ở bệnh nhân bạch biến 68

3.3.2. Thâm nhiễm các tế bào TCD4, TCD8, TCD3 tại mô da tổn thương bạch biến với các mức độ hoạt động

của bệnh (chỉ số VIDA) 76

CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN 79

4.1. Một số đặc điểm lâm sàng, dịch tễ bệnh bạch biến 79

4.1.1. Tuổi khởi phát bệnh trong bệnh bạch biến 79

4.1.2. Liên quan tuổi khởi phát và thể bênh trong bênh bạch

biến 80

4.1.3. Giới tính trong bênh bạch biến 81

4.1.4. Tiền sử gia đình cùng bị bênh bạch biến 82

4.1.5. Các bênh khác cùng mắc ở bênh nhân bênh bạch biến 83

4.1.6. Yếu tố chấn thương tâm lý (stress) 86

4.1.7. Các thể lâm sàng bênh bạch biến 86

4.1.8. Vị trí tổn thương đầu tiên của bênh bạch biến 89

4.1.9. Vị trí tổn thương hiên tại của bênh bạch biến 90

4.1.10. Chỉ số VIDA trong bênh bạch biến 91

4.2. Số lượng và tỷ lê các tế bào lympho T trong máu bênh nhân bạch biến thể lan toả giai đoạn hoạt đông so sánh với nhóm

đối chứng 94

4.2.1. Đặc điểm đối tượng nghiên cứu 94

4.2.2. Số lượng và tỷ lê các tế bào lympho TCD4, TCD8,

TCD3 trong máu ngoại vi ở hai nhóm 95

4.3. Sự thâm nhiễm các tế bào TCD4, TCD8, TCD3 tại mô da

tổn thương bạch biến và mô da không tổn thương ở bênh nhân bạch biến thể lan toả giai đoạn hoạt đông 101

4.3.1. Mức đô thâm nhiễm các tế bào TCD4, TCD8, TCD3 tại mô da tổn thương và mô da không tổn thương ở bênh nhân bạch biến thể lan toả giai đoạn hoạt đông 102

4.3.2. So sánh sự thâm nhiễm giữa các tế bào TCD4 và TCD8 tại mô da tổn thương ở bênh nhân bạch biến thể

lan toả giai đoạn hoạt đông 106

4.3.3. Liên quan giữa sự thâm nhiễm các tế bào TCD4,

TCD8 và TCD3 tại mô da tổn thương với các mức đô

hoạt đông của bênh (chỉ số VIDA) 106

4.4. Sự liên quan giữa số lượng các tế bào lympho TCD4, TCD8 và TCD3 trong máu với sự thâm nhiễm các tế bào này tại mô da tổn thương ở bênh nhân bạch biến thể lan toả giai đoạn hoạt đông 108

KẾT LUẬN 111

Ý KIẾN ĐỀ XUẤT 113

CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CÚU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG Bố LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC