Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và vi sinh ở bệnh nhân nhiễm khuẩn huyết do Acinetobacter baumannii

Luận án Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và vi sinh ở bệnh nhân nhiễm khuẩn huyết do Acinetobacter baumannii.Nhiễm khuẩn huyết (NKH) là một bệnh nhiễm khuẩn toàn thân nặng, gây ra do  vi khuẩn và độc tố của vi khuẩn lưu hành trong máu. NKH có nguy cơ tử vong cao  do sốc nhiễm khuẩn và rối loạn chức năng nhiều cơ quan. Lâm sàng của NKH rất đa dạng, diễn tiến thường nặng và không có chiều hướng tự khỏi nếu không được điều  trị kịp thời [1], [35], [47].

Nhiều năm qua, NKH vẫn là một trong 10 nguyên nhân chủ yếu gặp ở bệnh  nhân nhập viện. Nghiên cứu tại Mỹ trong 22 năm, từ 1979 đến 2000, cho thấy, có  10.319.418 ca nhiễm khuẩn huyết, chiếm 1,3% các trường hợp nhập viện. Mặc dù,  năm 1970 chỉ có 164.000 ca NKH, nhưng trong vòng 15 năm gần đây con số đã  tăng lên 750.000 ca/năm, và tử vong cũng tăng từ 18.500 ca/năm lên đến 31.000  ca/năm và tăng dần theo tuổi (10% ở trẻ em và 38,4% ở người trên 85 tuổi) [100].  Báo cáo mới đây của Trung tâm thống kê quốc gia chăm sóc sức khỏe của Mỹ cho  thấy, năm 2008, bệnh nhân nhiễm khuẩn huyết nhập viện tăng gấp đôi so với năm  2000 (326,000 sovới 727,000) [63]. Đặc biệt, nghiên cứu của Annane (2009), nhiễm  khuẩn huyết ngay lúc nhập viện là 836.000 ca [24]. Chi phí điều trị mỗi ca NKH  dao động từ 10.000- 50.000 đô la và lên tới 17 tỷ đô la mỗi năm cho các trường hợp  NKH và thời gian nằm viện trung bình tăng thêm 19,6 ngày [25], [28], [100].
Tác nhân gây NKH nổi lên hiện nay là vi khuẩn Gram âm, bởi bệnh cảnh lâm  sàng thường nặng và hay kèm theo có sốc nhiễm khuẩn. Tử vong ở bệnh nhân có  sốc nhiễm khuẩn, có thể lên tới 80%. Hơn nữa, việc điều trị mầm bệnh là vi khuẩn  Gram âm rất khó khăn do khả năng đề kháng với kháng sinh cao của chúng [142].  Acinetobacter baumannii (A. baumannii) là một trong những vi khuẩn Gram âm  hiện nay được quan tâm của nhiều nhà y khoa trên thế giới, do khả năng gây bệnh  nặng, kháng kháng sinh, chi phí điều trị, thời gian nằm viện và tử vong cao hơn so  với các trường hợp NKH do các tác nhân khác [38], [63]. Nhiễm khuẩn huyết do A.  baumannii thường là nhiễm khuẩn mắc phải trong bệnh viện, hay gặp ở khoa Hồisức tích cực, trên bệnh nhân nặng, có nhiều thủ thuật xâm lấn như thở máy, đặt  catheter trong mạch máu, đặt thông tiểu, những bệnh nhân có phẫu thuật, hay bị  bỏng [32], [30], [87].  A. baumannii là một vi khuẩn có đặc tính sinh học đặc biệt, có thể sống được ở  cả môi trường khô ráo lẫn ẩm ướt, nhờ khả năng bám dính của màng sinh học  (biofilm) do vi khuẩn tạo ra, giúp vi khuẩn gắn chặt vào bề mặt dụng cụ, môi trường  và bảo vệ vi khuẩn, tạo điều kiện cho vi khuẩn dễ dàng tồn tại lâu dài, thu nhận, tích  lũy gen kháng kháng sinh và trở thành tác nhân gây khó khăn trong điều trị và kiểm  soát lây nhiễm [18], [130], [125]. Một trong những gen kháng kháng sinh của A.  baumannii có khả năng kháng với nhiều loại kháng sinh khác nhau và kháng với cả  nhóm carbapenem đặc trị cho chúng, được biết đến là gen Oxacillinase (OXA), các  gen này thường được mã hóa trên plasmid và nhiễm sắc thể giúp A. baumannii có  khả năng lây lan và gây dịch trong hoặc ngoài bệnh viện, thậm chí xuyên quốc gia
Tại Việt Nam chưa có nhiều đề tài nghiên cứu đầy đủ về NKH do vi khuẩn này ở  góc độ lâm sàng và vi sinh học. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu về lâm sàng và tính  nhạy cảm kháng sinh của A. baumannii sẽ góp phần giúp các nhà lâm sàng, dịch tễ và  vi sinh học chủ động tiếp cận chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa hiệu quả. Vì vậy,  chúng tôi tiến hành “Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và vi sinh ở bệnh nhân nhiễm  khuẩn huyết do Acinetobacter baumannii” với mục tiêu:
1. Mô tả đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của bệnh nhân nhiễm khuẩn huyết do A.baumannii,
2. Đánh giá mức độ nhạy cảm kháng sinh của các chủng A. baumannii phân lập được từ máu bệnh nhân,
3. Phát hiện gen OXA kháng nhóm carbapenem và tìm mối tương đồng về kiểugen của các chủng A. baumannii phân lập được.

MỤC LỤC
Trang
LỜI CAM ĐOAN ……………………………………………………………………………………….
LỜI CẢM ƠN …………………………………………………………………………………………….
MỤC LỤC ………………………………………………………………………………………………….
DANH MỤC CÁC BẢNG ……………………………………………………………………………
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ……………………………………………………………………….
DANH MỤC CÁC HÌNH …………………………………………………………………………….
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ …………………………………………………………………………..
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT ……………………………………
ĐẶT VẤN ĐỀ ………………………………………………………………………………………….. 1
Chương 1. TỔNG QUAN ………………………………………………………………………….. 3
1.1. Đặc điểm dịch tễ nhiễm khuẩn huyết ở Thế giới, Châu Á và Việt Nam. ………… 3
1.2. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng nhiễm khuẩn huyết …………………………….. 6
1.3. Đặc điểm vi sinh học của A.baumannii ………………………………………………….. 17
1.4. Nghiên cứu đặc điểm kháng kháng kháng sinh của A. baumannii ………………. 22
1.5. Một số yếu tố nguy cơ gây nhiễm khuẩn huyết do A.baumannii…………………. 31
1.6. Ứng dụng kỹ thuật sinh học phân tử xác định dịch tễ học A. baumannii ………. 32
Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU …………………. 35
2.1. Đối tượng nghiên cứu …………………………………………………………………………. 35
2.2. Phương pháp nghiên cứu …………………………………………………………………….. 36
2.3. Nội dung nghiên cứu và các dữ liệu nghiên cứu ………………………………………. 37
2.4. Phương pháp xử lý số liệu …………………………………………………………………… 46
2.5.Vấn đề y đức ……………………………………………………………………………………… 46
Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ………………………………………………………. 48
3.1. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng nhiễm khuẩn huyết do A. baumannii ……. 48
3.2. Đánh giá mức độ nhạy cảm với kháng sinh của các chủng A. baumannii …….. 70
3.3. Phát hiện gen Oxacillinase, tìm mối tương đồng kiểu gen của A. baumannii … 73
Chương 4. BÀN LUẬN ……………………………………………………………………………. 84
4.1. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng nhiễm khuẩn huyết do A.baumanni ………… 84
4.2. Đánh giá mức độ nhạy cảm kháng sinh của A. baumannii phân lập được …….. 98
4.3. Phát hiện gen OXA, tìm mối tương đồng về kiểu gen của A.baumannii …….. 101
KẾT LUẬN ………………………………………………………………………………………….. 110
KIẾN NGHỊ …………………………………………………………………………………………. 112
NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA NGHIÊN CỨU ……………………………………………. 113
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
Phụ lục 1: Danh mục các công trình liên quan đến đề tài của tác giả
Phụ lục 2: Phiếu thu thập dữ liệu
Phụ lục 3: Phiếu đánh giá tình trạng bệnh nhân
Phụ lục 4: Danh sách bệnh nhân nghiên cứu từ 6 bệnh việ