Nghiên cứu đánh giá bước đầu vai trò của PET/CT trong theo dõi ung thư thanh quản sau phẫu thuật
Ung thư thanh quản là một khối u ác tính xuất phát chủ yếu từ lớp biểu mô thanh quản. Đây là loại ung thư đứng hàng thứ 8 trong các ung thư ác tính hay gặp nhất và đứng hàng thứ hai trong các khối u ác tính đường hô hấp, sau ung thư phổi. Ở Việt Nam, trong số các ung thư vùng đầu cổ, ung thư thanh quản đứng hàng thứ 2 sau ung thư vòm mũi họng [1], [2] ,[3].
Ung thư thanh quản gặp ở nam giới nhiều hơn nữ giới với tỉ lệ khác nhau ở từng nước, ở Việt Nam khoảng 10/1 [4], [5], đa phần ung thư thanh quản có xuất phát từ vùng thanh môn (90%). Nhóm tuổi hay gặp nhất từ 40 tuổi đến 70 tuổi. Thuốc lá và rượu được xem như là yếu tố nguy cơ chính của ung thư thanh quản [6], [7]. Tại bệnh viện Tai Mũi Họng trung ương hàng năm có khoảng 150 trường hợp mắc mới đến khám và điều trị.
Điều trị ung thư thanh quản hiện nay chủ yếu là phẫu thuật và tia xạ, trong đó phẫu thuật vẫn giữ vai trò quan trọng.
Tái phát tại chỗ hoặc di căn là 2 vấn đề chính, liên quan đến sống còn của người bệnh, cần được theo dõi định kỳ sau phẫu thuật. Tuy nhiên việc theo dõi sau phẫu thuật chủ yếu dựa vào các phương tiện chẩn đoán hình ảnh như nội soi, chụp cắt lớp vi tính (CT), cộng hưởng từ (MRI), siêu âm, các phương pháp này chỉ phát hiện và đánh giá được các tổn thương đã có những thay đổi về cấu trúc, giải phẫu, mật độ tổ chức. Vì vậy, việc phát hiện khối u thường gặp khó khăn hoặc dễ bỏ sót tổn thương có đường kính nhỏ hơn 1cm. Trong khi đó chụp hình bằng PET và PET/CT có thể phát hiện các bất thường về chuyển hóa, ghi được những hình ảnh bệnh lý sớm, còn nhỏ khi chưa có thay đổi về cấu trúc.
Ở các bệnh nhân ung thư sau phẫu thuật thì các tổn thương đều có thể bị biến dạng, thay đổi cấu trúc nên hình ảnh CT, MRI có nhiều hạn chế trong việc xác định các tổ chức còn sót, không phân biệt được tổ chức xơ hóa, ổ viêm… với tái phát hoặc di căn [7]. Kỹ thuật PET/CT có thể khắc phục nhược điểm đó của CT và MRI.
Ở Việt Nam, kỹ thuật chụp PET/CT mới được đưa vào ứng dụng trong chẩn đoán một vài năm gần đây, đã mang lại nhiều tiến bộ trong chẩn đoán ung thư nói chung và ung thư thanh quản nói riêng, đặc biệt trong việc theo dõi sau điều trị, đánh giá tái phát tại chỗ, di căn vùng hoặc di căn xa. Đây là một lĩnh vực còn khá mới, chưa có nhiều công trình nghiên cứu về PET/CT.
Chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu đánh giá bước đầu vai trò của PET/CT trong theo dõi ung thư thanh quản sau phẫu thuật” với hai mục tiêu:
1.Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng, phương pháp phẫu thuật ung thư thanh quản.
2.Đánh giá vai trò của PET/CT trong theo dõi ung thư thanh quản sau phẫu thuật.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.Nguyễn Đình Phúc, Phạm Thị Cư và cộng sự (1999), “Ung thư thanh quản và hạ họng. Nhận xét lâm sàng qua 58 bệnh nhân được phẫu thuật từ 1995- 1998” kỷ yếu công trình nghiên cứu khoa học toàn quốc năm 1999.
2.Nguyễn Đình Phúc, Bùi Thế Anh và cộng sự 2005, “Đặc điểm lâm sang và phẫu thuật ung thư thanh quản hạ họng tại khoa B1 Bệnh viện Tai mũi họng TW trong 5 năm 2000- 2004”. Kỷ yếu công trình nghiên cứu khoa học 2005.
3.Nguyễn Vĩnh Toàn (2007), “Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng, chụp cắt lớp vi tính của tổn thương ung thư thanh quản đối chiếu với phẫu thuật”. Luận văn Bác sỹ nội trú Bệnh viện. Đại học Y Hà nội.
4.Bùi Thế Anh (2005), “Đối chiếu biểu hiện của Galectin – 3 với biểu hện lâm sàng và mô bệnh học của ung thư thanh quản hạ họng”. Luận văn Bác sỹ nội trú Bệnh viện. Đại học Y Hà Nội.
5.Nguyễn Đình Phúc Và cs (2004), “Một số tiến bộ về ung thư thanh quản tại khoa khối U Bệnh viện Tai Mũi Họng TW”. Kỷ yếu công trình nghiên cứu khoa học toàn quốc 2004.
6.Hoffman H.T, Karnel L.H, McCulloch T.M, Gerry Funk J.B (2005), “Management of early glottic cancer”. In cumming (2005).Otolaryngology: Head & Neck Surgery, 4th edition. Part7. chapter 100.
7.Sinard R.J, Netterville J.L, Ossoff R.H (2003), “Squamous Cell Cancer of the Larynx”. In “The Larynx”. Edited by Ossoff R.H, Shapshay S.M, Woodson G.E, Netterville J.L. Inc Lippincott 2003.
8.Chawla Sharad, Andrew Simon Carney (2009), “Organ preservation surgery for laryngealcancer”, Head & Neck Oncolog.1.
9.Anthony J., Andrew B. (1996) “A short history of laryngoscopy”. Log Phon Vocol.21, P.181-185.
10. Van Luschka H.Der Kehlkopf des Menschen. Tu bingen: Laupp; 1871.
11. Archer CR, Sagel SS, Yeager VL, Martin S, Friedman WH (1981). “Staging of carcinoma of the larynx: comparative accuracyof ct and laryngography ”, AJR am J Roentgenol. 136, p. 571- 575.
12. Charlin B (1989), “Asessment of laryngeal cancer: CTScan versus endoscopy” J Otolaryngol. 18(6), p.283-288.
13. Thabet H.M., Sessions D.G. et al (1996), “Comparison of clinical valuation and computer tomography diagnostic accuracy for tumors of the larynx and hypopharynx”, Laryngoscope.106(5), p.589-594.
14. Buck G. On the surgical treatment of morbid growths within the larynx. Trans Am Med Assoc 1853.
15. Silva Solis- Cohen J. Two cases of laryngectomy of adeno- carcinoma of the laryn. NY Med J 1892.56.
16.Solis – Cohen J. Two cases of laryngectomy for adenocarcinoma of the larynx. Thank Am Laryngol Assoc 1892.
17.Tống Xuân Thắng (2008), Nghiên cứu cắt một phần thanh quản trên nhẫn có tạo hình kiểu nhẫn- móng- thanh thiệt” Luận văn tiến sỹ.
18.Trịnh văn Minh, Hoàng Văn Cúc (1999), Giải phẫu người. NXB Y học Hà Nội.
19.Ngô Quang Quyền (1997), “Giải phẫu thanh quản” Giải phẫu người.
20.Võ Tấn (1989), “Ung thư thanh quản và ung thư hạ họng”. Tai Mũi Họng thực hành tập III. NXB Y học Hà Nội.
21.Phan Sỹ An và cộng sự (2009), “Y học hạt nhân” Nhà xuất bản Y học Y học Hà Nội, tr. 100-106.
22.Phan sỹ An, Mai Trọng Khoa, Trần Xuân Trường, Trần Đình Hà (2009), “Các máy gia tốc vòng (Cyclotron) sản xuất đồng vị phóng xạ phát positron dung cho máy PET và PET/CT”. Tạp chí Y học lâm sàng, 6/2009, trang 27- 34.
23.Mai Trọng Khoa (2009), “Ứng dụng kỹ thuật PET và PET/CT trong lâm sàng ”. Tạp chí Y học lâm sàng, 5/2009,P. 19-25.
24.Lordick F, Ott K, Krause BJ.Ann (2010), New trends for staging and therapy for localized gastroesophageal cancer: the role of PET . Oncol. Oct; 21 Suppl 7: 294
25.Mai Trọng Khoa, Trần Đình Hà, Phan Sỹ An, Lê Chính Đại và cộng sự (2010), “Ứng dụng kỹ thuật chụp hình PET/CT trong ung thư tại trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu Bệnh viện Bạch Mai”, Y học thành phố Hồ Chí Minh, trang 570-579.
26.Flint P.W (2002), “Minimally invasive techniques for management of early glottic cancer”, Larynx cancer. Otolagyngologic Clinic of North America. 2002, vol.35, Issues 5. p 103-115.
27.Greene F.L, Compton C.C, Fritz D.A (2006) “Larynx” in “AJCC cancer staing atlas”. 2006 Springer Scienne/ Business Media, Inc. p41-57.
28.Carl E.Silver. MD (1981), “Surgical anatomy of the larynx”. In “Surgery for cancer of the larynx” vol 2. p13-23.
29.Võ Tấn (1989), “Ung thư thanh quản và ung thư hạ họng”. Tai Mũi họng thực hành tâp III. Nhà xuất bản Y học Hà Nội.
30.Edge S.B., Byrd D.R., compton C.C., et al, chủ biên (2010), AJCC Cancer Staging Manuel, 7th ed., Springer, New York, 57-67.
MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN3
1.1 VÀI NÉT VỀ LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU3
1.1.1. Trên thế giới3
1.1.2. Ở Việt Nam4
1.2. GIẢI PHẪU THANH QUẢN5
1.2.1. Phân vùng và ứng dụng5
1.2.2. Các khoang của thanh quản8
1.2.3. Mạch máu của thanh quản9
1.2.4. Dẫn lưu bạch huyết thanh quản10
1.2.5. Hạch vùng thanh quản11
1.2.6. Thần kinh chi phối thanh quản14
1.3. SINH LÝ THANH QUẢN15
1.3.1. Chức năng phát âm15
1.3.2. Chức năng hô hấp15
1.3.3. Chức năng bảo vệ16
1.3.4. Chức năng nuốt16
1.3.5. Ảnh hưởng của một số cấu trúc giải phẫu tới cơ chế nuốt16
1.4. UNG THƯ THANH QUẢN18
1.4.1. Dịch tễ học và các yếu tố nguy cơ18
1.4.2. Lâm sàng20
1.4.3. Cận lâm sàng21
1.4.4. Mô bệnh học của ung thư thanh quản22
1.4.5. Hướng lan truyền trong ung thư thanh quản22
1.4.6. Phân giai đoạn TNM theo AJCC 201023
1.4.7. Chẩn đoán26
1.4.8. Về điều trị27
1.5. PET/CT TRONG CHẨN ĐOÁN UNG THƯ THANH QUẢN.28
1.5.1 Nguyên lý ghi hình PET/CT28
1.5.2. Độ tập trung FDG tại khối u.29
CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU31
2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU31
2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn31
2.1.2 Tiêu chuẩn loại trừ32
2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU32
2.2.1. Các bước tiến hành32
2.2.2. Địa điểm nghiên cứu34
2.2.3. Thời gian nghiên cứu34
2.2.4. Quy trình chụp PET/CT chẩn đoán ung thư thanh quản35
2.2.5. Phương tiện nghiên cứu37
2.2.6. Xử lý số liệu37
2.2.7. Đạo đức nghiên cứu37
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU39
3.1. CHẨN ĐOÁN LÂM SÀNG39
3.1.1. Một số đặc điểm dịch tễ39
3.1.2. Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng40
3.2. VAI TRÒ CỦA PET/CT TRONG THEO DÕI UNG THƯ THANH QUẢN SAU PHẪU THUẬT.44
3.2.1. CT và PET/CT về phát hiện u, hạch.44
3.2.2. Đối chiếu hình ảnh của CT và PET/CT với kết quả mô bệnh học.44
3.2.3. CT và PET/CT phát hiện tổn thương di căn45
3.2.4. Tổn thương di căn được phát hiện trên CT và PET/CT45
3.2.5. Thay đổi phân kích thước hạch cổ trước và sau khi có hình ảnh của PET/CT45
CHƯƠNG 4: DỰ KIẾN BÀN LUẬN46
DỰ KIẾN KẾT LUẬN46
DỰ KIẾN KIẾN NGHỊ46
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1. Phân bố theo giới39
Bảng 3.2. Phân bố theo tuổi39
Bảng 3.3. Các yếu tố nguy cơ39
Bảng 3.4. Lý do vào viện và các triệu trứng cơ năng40
Bảng 3.5. Thời gian đến khám bệnh40
Bảng 3.6. Vị trí khối u40
Bảng 3.7. Hình thái tổn thương41
Bảng 3.8. Mức độ lan rộng của khối u trên lâm sàng41
Bảng 3.9. Đánh giá sự di động của dây thanh41
Bảng 3.10. Vị trí di căn hạch.42
Bảng 3.11. Phân độ T trên lâm sàng42
Bảng 3.12. Phân độ hạch trên lâm sàng42
Bảng 3.13. Phân bố nhóm hạch trên lâm sàng42
Bảng 3.14. Phân loại mô học trước mổ43
Bảng 3.15. Cách thức phẫu thuật43
Bảng 3.16. Can thiệp phẫu thuật43
Bảng 3.17. Phân loại mô học sau mổ.43
Bảng 3.18. Đánh giá về bệnh học44
Bảng 3.19. CT và PET/CT về phát hiện u, hạch.44
Bảng 3.20. Đối chiếu hình ảnh của CT và PET/CT với kết quả mô bệnh học.44
Bảng 3.21. CT và PET/CT phát hiện tổn thương di căn45
Bảng 3.22. Tổn thương di căn được phát hiện trên CT và PET/CT45
Bảng 3.23. Thay đổi phân kích thước hạch cổ trước và sau khi có hình ảnh của PET/CT45
DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1. Thanh quản nhìn từ trước và sau 5
Hình 1.2. Phân vùng thanh quản theo bệnh học 7
Hình 1.3. Sơ đồ cấu trúc của các khoang thanh quản 8
Hình 1.4. Dẫn lưu bạch huyết 10
Hình 1.5. Tam giác bạch huyết Rouviere 11
Hình 1.6. Phân nhóm hạch bạch huyết vùng cổ12
Hình 1.7. Các hướng lan tràn của khối u thượng thanh môn 22
Hình 1.8. Hướng lan tràn của khối u thanh môn 23
Hy vọng sẽ giúp ích cho các bạn, cũng như mở ra con đường nghiên cứu, tiếp cận được luồng thông tin hữu ích và chính xác nhất