Nghiên cứu đánh giá tổn thương giải phẫu, các chỉ định và kỹ thuật xử trí chấn thương tá tụy

 

Chấn thương tụy – tá tràng (gọi tắt là chấn thương tá tụy) bao gồm các thương tổn tụ máu, đụng dập, vỡ, dập nát… xảy ra do chấn thương, có thể chỉ ở tá tràng đơn thuần, tụy đơn thuần hoặc cả ở tá tràng và tụy phối hợp. Chấn thương tá tụy là tổn thương hiếm gặp không phải chỉ trong chấn thương mà còn cả trong vết thương hoả khí hay bạch khí ở bụng, chiếm khoảng 3-15% các chấn thương vùng bụng [40,57,73].

Tá tràng và tụy là hai tạng có liên quan mật thiết với nhau ngay từ thời kỳ bào thai cho đến khi trưởng thành cả về giải phẫu, sinh lý và bệnh lý: cùng nằm ở tầng trên mạc treo đại tràng ngang; dính vào thành bụng sau; vắt ngang qua cột sống thắt lưng; các động mạch nuôi tụy và tá tràng đều xuất phát từ động mạch thân tạng và động mạch mạc treo tràng trên, dễ bị tổn thương và chèn ép bởi các khối máu tụ. Chấn thương gây vỡ khối tá tụy là một tổn thương nặng do có sự cản trở lành vết thương bởi khối lượng rất lớn dịch vị, dịch tụy, dịch mật thường xuyên có ở vùng này. Hơn nữa tổn thương tá tụy trong vùng sau phúc mạc thường dễ bị bỏ sót dẫn tới các biến chứng nặng nề, làm gia tăng tỷ lệ tử vong [18,29,88,138,156].

Chẩn đoán sớm chấn thương tá tụy thường khó do dấu hiệu lâm sàng nghèo nàn, không đặc hiệu. Các xét nghiệm sinh học như huyết học, sinh hoá ít có giá trị để phát hiện sớm thương tổn ở tá tụy. Trong những thập niên gần đây, với sự phát triển mạnh mẽ của các phương tiện thăm dò hiện đại như siêu âm, chụp cắt lớp vi tính, cộng hưởng từ, chụp đường mật qua nội soi tiêu hoá (ERCP)… đã giúp chẩn đoán và đánh giá được mức độ chấn thương tá tụy sớm trước mổ, giúp phẫu thuật viên đưa ra những quyết định xử lý đúng đắn là điều trị bảo tồn hay phẫu thuật nhằm làm giảm tỷ lệ biến chứng và tử vong sau mổ [27,62,81,138].

Điều trị chấn thương tá tụy còn là vấn đề tranh luận hiện nay trên thế giới: chấn thương tá tràng được điều trị bằng khâu kín ngay thì đầu, khâu kín kèm theo giảm áp bằng mở thông tá tràng, loại bỏ tạm thời môn vị, túi thừa hoá tá tràng hoặc các phương pháp khác [29,40,43,57,88,117,156,192]. Trong khi điều trị chấn thương ở thân và đuôi tụy đã tương đối thống nhất thì xử trí chấn thương nặng ở đầu tụy và chấn thương tá tụy phối hợp còn là vấn đề thảo luận, nhất là chỉ định cắt bỏ khối tá tụy trong cấp cứu [18,28,40,43,57].

Tại Việt nam, từ những năm 90 của thế kỷ trước đã có một số báo cáo về chẩn đoán và điều trị chấn thương tụy và tá tràng đơn thuần với tỷ lệ biến chứng và tử vong tương đối cao [1,4,8,10,12,14,17,18,19]. Cùng với sự gia tăng của các phương tiện giao thông và tốc độ đô thị hóa nhanh chóng, chấn thương bụng nói chung và chấn thương tá tụy nói riêng đã trở nên không còn là hiếm gặp và là mối quan tâm chung của nhiều cơ sở phẫu thuật. Do đó việc nghiên cứu chẩn đoán và điều trị chấn thương tá tụy là một nhu cầu cấp thiết trong điều kiện hiện nay.

Bắt đầu từ tháng 1/2000 đến tháng 12/2006, chúng tôi thực hiện đề tài: “Nghiên cứu đánh giá tổn thương giải phẫu, các chỉ định và kỹ thuật xử trí chấn thương tá tụy” với mục tiêu:

1. Đánh giá thương tổn giải phẫu trong mổ do chấn thương tá tụy.

2. Đánh giá kết quả điều trị và phân tích các yếu tố liên quan để rút ra các chỉ định chọn lựa phương pháp phẫu thuật trong từng hoàn cảnh cụ thể

 

MỤC LỤC

Nội dung

Lòi cảm ơn Lòi cam đoan Mục lục

Danh mục kỷ hiệu viết tắt trong luận án

Danh mục các biếu bảng, biếu đồ, hình ảnh trong luận án

ĐẮT VẤN ĐỀ TỔNG QUAN

Vài nét về lịch sử chẩn đoán và điều trị chấn thương tá tụy trên Thế giới

Một số đặc điểm giải phẫu học khối tá tụy

Giải phẫu tá tràng

Vị trí và hình thể

Cấu tạo và hình thể bên trong

Giải phẫu tụy

Vị trí và hình thể Cấu tạo của tụy

Mạch máu và thần kinh của tá tụy

Động mạch

Tĩnh mạch

Bạch mạch

Thần kinh

Chẩn đoán vả điều trị chấn thương tá tụy

Phân loại tổn thương giải phẫu bệnh trong chấn thương tá

tụy

Chẩn đoán chấn thương tá tụy Xác định cơ chế chấn thương Lâm sảng

Xét nghiệm sinh học

Chẩn đoán hình ảnh Các thăm dò khác Điều trị chấn thương tá tụy

Nguyên tắc chung

Các phương pháp điều trị chấn thương tá tụy Lựa chọn phương pháp điều trị Kết quả điều trị

Chẩn đoán vả điều trị chấn thương tá tụy ở Việt nam

ĐỒĨ TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHĨỂN cứu

Đối tượng nghiên cứu

Phương pháp nghiên cứu

Cờ mẫu nghiên cửu

Các nội dung nghiên cứu

Các đặc điểm chung của nhóm nghiên cứu

Các đặc điểm lâm sảng

Các đặc điểm cận lâm sàng trước mổ

Đánh giá khả năng chẩn đoán đúng chấn thương tá tụy trước

mổ

Tư thế bệnh nhân vả đường vào thăm dò thương tổn tá tụy Mô tả và phân loại tổn thương giải phẫu chấn thương tá tụy trong mổ

Các chỉ định và kỹ thuật điều trị chấn thương tá tụy Các thương tổn phối hợp Kết quả sớm sau mồ

Phân tích các yếu tố liên quan đến kết quả điều trị

Đánh giá các kỹ thuật điều trị phẫu thuật chấn thương tá tụy

Kết quả xa sau mồ

Phương pháp sử lý số liệu

KẾT QUẢ NGHĨỂN cứu

Các đặc điểm lâm sàng của nhóm nghiên cứu

Phân bố của chấn thương tá tụy theo thời gian từ 2000-2006

Giới

Tuồi

Nguyên nhân tai nạn

Tỷ lệ chấn thương tá tụy trong chấn thương bụng Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng Lâm sàng Cận lâm sàng

Xét nghiệm máu

Chẩn đoán hình ảnh Chẩn đoán trước mổ

Đánh giá và phân độ thương tổn tá tụy trong mổ

Phân độ và vị trí thương tổn ở tá tràng

Phân độ và vị trí thương tổn ở tụy

Phân độ và vị trí thương tổn ở tá tụy phối hợp

Thời gian từ khi tai nạn đến khi phẫu thuật

Chỉ định và các kỹ thuật điều trị chấn thương tá tụy

Chỉ định và các kỹ thuật điều trị chấn thương tá tràng đơn

thuần

Chỉ định và các phương pháp điều trị chấn thương tụy đơn thuần

Chỉ định và các phương pháp điều trị chấn thương tá tụy phối hợp

Thương tổn phối hợp trong chấn thương tá tụy

Thương tổn giải phẫu bệnh

Kết quả điều trị chấn thương tá tụy

Biến chứng sớm sau mổ

Chết sau mổ

Các yếu tố liên quan đến kết quả điều trị

Liên quan giữa thời gian chờ mổ sau tai nạn và kết quả điều

trị

Liên quan giữa tuổi và kết quả điều trị

Liên quan giữa vị trí thương tổn và kết quả điều trị

Liên quan giữa tình trạng sốc lúc vào viện và kết quả điều trị

Liên quan giữa tử vong và thương tổn phối hợp khác

Đánh giá các phương pháp điều trị

Đánh giá các kỹ thuật điều trị chấn thương tá tràng

Đánh giá các kỹ thuật điều trị chấn thương tụy đơn thuần

Đánh giá kỹ thuật cắt khối tá tụy

Đánh giá kết quả điều trị

Đánh giá kết quả sớm sau mổ

Đánh giá kết quả xa sau mổ

BÀN LUẬN

Các đặc điểm lâm sàng của nhóm nghiên cứu

Lâm sàng và cận lâm sàng Thăm khám lâm sàng Các xét nghiệm cận lâm sàng Chẩn đoán trước mổ

Đánh giá và phân độ tổn thương tá tụy trong mổ

Vị trí tổn thương

Phân loại tổn thương giải phẫu

Thương tổn phối hợp trong chấn thương tá tụy

Chỉ định và các phương pháp điều trị phẫu thuật chấn thương

tá tụy

Kết quả điều trị chấn thương tá tụy Các yếu tố liên quan đến kết quả điều trị Đánh giá các phương pháp điều trị Đánh giá kết quả điều trị KẾT LUẬN KIÊN NGHỊ

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN cứu ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC

DANH SÁCH BỆNH NHÂN