Nghiên cứu giá trị chẩn đoán ung thư vú của chụp X quang kết hợp siêu âm tuyến vú

Luận văn Nghiên cứu giá trị chẩn đoán ung thư vú của chụp X quang kết hợp siêu âm tuyến vú.Ung thư vú là loại ung thư phổ biến ở nhiều nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Ở Mỹ, năm 2008 có 184.450 trường hợp mới mắc và 40.930 phụ nữ chết vì căn bệnh này. [1] Ung thư vú là một trong hai ung thư thường gặp nhất ở phụ nữ nước ta, đe doạ mạng sống của phụ nữ nhiều nhất. Theo Nguyễn Bá Đức (1993), tại Hà Nội, năm 1991-1992 tỷ lệ mắc chuẩn theo tuổi của UTV ở nữ giới là 20,5/100 000 dân. Cũng theo nghiên cứu của tác giả, giai đoạn 1995-1996 tỷ lệ mắc chuẩn theo tuổi của UTV ở phụ nữ Hà Nội là 21,8 và thành phố Hồ Chí Minh là 17,1/100 000 dân. Ước tính chung cho cả nước năm 2000, tỷ lệ mắc UTV chuẩn theo tuổi là 17,4/100 000 dân, đứng hàng đầu trong các loại ung thư ở phụ nữ. [2, 3] Theo thống kê giai đoạn 2001-2004, tỷ lệ mắc ung thư vú các tỉnh phía Bắc là 19,6/100.000 dân, đứng đầu trong các ung thư ở nữ và ở các tỉnh phía

Nam là 16,3/100.000 dân, đứng thứ hai sau ung thư cổ tử cung. [1] Ung thư vú là căn bệnh hết sức phức tạp mà trong những năm qua các nhà khoa học trên thế giới đã nghiên cứu nhiều về nguyên nhân, sinh bệnh học, các phương pháp chẩn đoán và điều trị. Tuy nhiên, cho tới nay mọi số liệu về nguyên nhân sinh bệnh đều không giúp ích gì trong việc phát triển chương trình phòng bệnh bước một có ý thực tiễn nào. Bên cạnh đó, người ta nhận thấy điều đặc biệt quan trọng và rõ ràng là chẩn đoán, phát hiện sớm UTV nhằm làm thay đổi bệnh sử tự nhiên, giảm tỷ lệ tử vong, chi phí điều trị và đặc biệt, làm giảm sự tàn phá thành ngực gây ảnh hưởng lớn đến thẩm mỹ cũng như tâm lý cho người bệnh UTV. Trong các phương pháp chẩn đoán, phát hiện sớm UTV phải kể đến hai thăm khám chẩn đoán hình ảnh đầu tay là  chụp X quang và siêu âm tuyến vú. Đây là hai phương pháp chẩn đoán UTV cho độ chính xác cao, kỹ thuật đơn giản, phổ biến, ít tốn kém. [1] [4]
Giá trị chẩn đoán UTV của chụp X quang và siêu âm đã được nhiều tác giả trong và ngoài nước nghiên cứu, công nhận và ứng dụng vào thực tiễn một cách thường quy. Tuy nhiên, các nghiên cứu trong nước vẫn còn hạn chế về số lượng và khía cạnh nghiên cứu, đặc biệt chưa nói lên được giá trị chẩn đoán khi kết hợp cả hai phương pháp chụp x quang và siêu âm đối với bệnh lý UTV.
Do vậy, nhằm góp phần nâng cao khả năng áp dụng hiệu quả chẩn đoán UTV của hai phương pháp chụp XQ và SA tuyến vú chúng tôi chọn đề tài: “Nghiên cứu giá trị chẩn đoán ung thư vú của chụp X quang kết hợp siêu âm tuyến vú” để làm luận văn tốt nghiệp thạc sỹ y học với các mục tiêu:
1.    Một số đặc điểm hình ảnh của ung thư vú trên X quang và siêu âm tuyến vú.
2.    Giá trị chẩn đoán ung thư vú khi kết hợp hai phương pháp chụp X quang và siêu âm.
MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ    1
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU    3
1.1.    NHẮC LẠI GIẢI PHẪU TUYẾN VÚ    3
1.1.1.    Hình thể ngoài    3
1.1.2.    Cấu tạo    3
1.1.3.    Mạch máu     5
1.1.4.    Thần kinh    5
1.1.5.    Hệ bạch huyết    5
1.2.    CHẨN ĐOÁN LÂM SÀNG UNG THƯ VÚ    6
1.2.1.    Kỹ thuật khám    6
1.2.2.    Các dấu hiệu lâm sàng của ung thư vú    6
1.3.    CHẨN ĐOÁN X QUANG UNG THƯ VÚ    7
1.3.1.    Sơ lược sự phát triển kỹ thuật chụp tuyến vú    7
1.3.2.    Các kỹ thuật chụp XQ tuyến vú    7
1.3.3.    Kỹ thuật    8
1.3.4.    Giải phẫu XQ phim chụp vú    9
1.3.5.    Các dấu hiệu ung thư vú trên X quang    10
1.3.6.    Phân loại XQ tuyến vú theo BI-RADS    12
1.4.    CHẨN ĐOÁN SIÊU ÂM UNG THƯ VÚ    14
1.4.1.    Sơ lược sự phát triển kỹ thuật siêu âm tuyến vú:     14
1.4.2.    Kỹ thuật siêu âm tuyến vú    14
1.4.3.    Các dấu hiệu ung thư vú trên siêu âm    15
1.4.4.    Phân loại BI-RADS trên SA tuyến vú    16
1.5.    CÁC PHƯƠNG PHÁP CHẨN ĐOÁN HÌNH ẢNH TUYẾN VÚ KHÁC. 17
1.5.1.    Chụp tuyến sữa có bơm thuốc cản quang    17 
1.5.2.    Chụp cắt lớp vi tính    18
1.5.3.    Chụp cộng hưởng từ    18
1.5.4.    Siêu âm Doppler màu    18
1.5.5.    Siêu âm ba chiều    19
1.5.6.    Siêu âm đàn hồi mô    19
1.5.7.    Ghi hình y học hạt nhân    20
1.6. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU GIÁ TRỊ CHẨN ĐOÁN UNG THƯ VÚ
BẰNG PHƯƠNG PHÁP CHỤP XQ VÀ SA    20
1.6.1.    Trên thế giới    20
1.6.2.    Tại Việt Nam    21
CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU    24
2.1.     ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU    24
2.1.1.    Tiêu chuẩn lựa chọn    24
2.1.2.    Tiêu chuẩn loại trừ    24
2.2.    PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU    24
2.2.1.    Cỡ mẫu nghiên cứu    24
2.2.2.    Thiết kế nghiên cứu    25
2.2.3.    Các chỉ số nghiên cứu    25
2.2.4.    Phương tiện nghiên cứu    26
2.3.    CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH NGHIÊN CỨU    26
2.3.1.    Một số đặc diểm lâm sàng của đối tượng nghiên cứu    26
2.3.2.    Đặc điểm hình ảnh và giá trị chẩn đoán UTVcủa chụp XQ    26
2.3.3.    Đặc điểm hình ảnh và giá trị chẩn đoán UTVcủa SA    29
2.3.4.    Giá trị chẩn đoán UTV khi kết hợp hai phương pháp    30
2.4.    QUẢN LÝ THÔNG TIN VÀ PHÂN TÍCH SỐ LIỆU    32
2.5.    SAI SỐ VÀ CÁCH KHẮC PHỤC    32
2.6.    VẤN ĐỀ ĐẠO ĐỨC TRONG NGHIÊN CỨU    32 
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU    33
3.1.    MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG CỦA ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN
CỨU    33
3.1.1.    Phân bố bệnh nhân theo nhóm tuổi    33
3.1.2.    Lý do vào viện    34
3.1.3.    Tần suất mắc ung thư theo bên vú    34
3.1.4.    Tần    suất mắc bệnh theo số lượng khối u    35
3.1.5.    Tần    suất mắc bệnh theo vị trí lâm sàng    35
3.1.6.    Tỷ lệ sờ thấy khối    36
3.1.7.    Tần suất mắc UTV theo kích thước khối u    37
3.2.    MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM UTV TRÊN XQ VÀ SA    38
3.2.1.    Đặc    điểm hình ảnh ung thư vú trên XQ    38
3.2.2.    Đặc    điểm hình ảnh ung thư vú trên SA    43
3.3.    GIÁ TRỊ CHẨN ĐOÁN UNG THƯ VÚ CỦA CHỤP XQ VÀ SA. … 46
3.3.1.    Giá trị chẩn đoán ung thư vú của chụp XQ    46
3.3.2 Giá trị chẩn đoán của SA    53
3.3.3.    Giá trị chẩn đoán khi kết hợp BI-RADS XQ và SA    60
3.3.4.    So sánh giá trị chẩn đoán đúng của phương pháp chụp X quang,
siêu âm và phối hợp hai phương pháp trong chẩn đoán UTV    60
CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN    61
4.1.    MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG CỦA ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN
CỨU    61
4.1.1.    Tuổi mắc bệnh    61
4.1.2.    Lý do vào viện    61
4.1.3.    Tần suất mắc bệnh theo bên vú    62
4.1.4.    Tần suất mắc bệnh theo số lượng khối u    62
4.1.5.    Tần suất mắc bệnh theo vị trí lâm sàng    63 
4.1.6.    Tỷ lệ sờ thấy khối trên lâm sàng của UTV    63
4.1.7.    Tần suất mắc UTV theo kích thước khối u    63
4.2.    MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM HÌNH ẢNH CỦA UTV TRÊN XQ VÀ SA. … 64
4.2.1.    Dấu hiệu tổn thương hình khối:    64
4.2.2.    Dấu hiệu tổn thương hình đa diện, khó định dạng    65
4.2.3.    Dấu hiệu tổn thương có đường bờ nham nhở, hình sao    65
4.2.4.    Dấu hiệu tổn thương có ranh giới không rõ    66
4.2.5.    Dấu hiệu thay đổi đậm độ vùng tổn thương    67
4.2.6.    Dấu hiệu tổn thương có mật độ không đều    68
4.2.7.    Dấu hiệu tổn thương vôi hóa    68
4.2.8.    Dấu hiệu tổn thương xâm lấn    69
4.2.9.    Dấu hiệu tổn thương hạch nách nghi ngờ ác tính    70
4.3.    GIÁ TRỊ CHẨN ĐOÁN UNG THƯ VÚ CỦA X QUANG VÀ SIÊU
ÂM    71
4.3.1.    Giá trị chẩn đoán ung thư vú của X quang    71
4.3.2.    Giá trị chẩn đoán ung thư vú của siêu âm    74
4.3.3.    Giá trị chẩn đoán UTV khi kết hợp chụp XQ và SA tuyến vú    75
4.3.4.    So sánh giá trị chẩn đoán UTV của XQ, SA và XQ kết hợp SA. .. 77
KẾT LUẬN    78
TÀI LIỆU THAM KHẢO 

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.Nguyễn Bá Đức, Trần Văn Thuấn, Nguyễn Tuyết Mai (2010), Điều trị nội khoa bệnh ung thư, Nhà xuất bản y học, Hà Nội.

2.Phạm Hoàng Anh, Nguyễn Thị Hạnh, Nguyễn Hoài Nga và cộng sự (1993), Ung thư trên người Hà Nội 1991-1992, Ghi nhận ung thư Hà Nội – Công trình hợp tác giữa Bệnh viện K Hà Nội và Trung tâm nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC).

3.Phạm Hoàng Anh, Nguyễn Mạnh Quốc, Nguyễn Bá Đức và cộng sự (2001), Tình hình bệnh ung thư ở Việt Nam năm 2000, Tài liệu tập huấn ghi nhận ung thư, Bệnh viện K, 19-37.

4.Đỗ Doãn Thuận (2008), Nghiên cứu giá trị của chụp Xquang và siêu âm trong chan đoán ung thư vú, Đại học Y Hà Nội, Hà Nội.

5.Phạm Vinh Quang (1996), Nghiên cứu đánh giá các chỉ số lâm sàng và cận lâm sàng trong chan đoán ung thư vú, Học viện Quân Y, Hà Nội.

6.Nguyễn Văn Thi (2006), Nghiên cứu giá trị của sinh thiết cắt dưới hướng dân siêu âm trong chan đoán ung thư vú, Đại học Y Hà Nội, Hà Nội.

7.Đỗ Xuân Hợp (1977), Giải phâu bụng, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội.

8.Trương Thị Hiền (1998), So sánh giá trị ba phương pháp lâm sàng, tế bào học, chụp vú trong chan đoán ung thư vú tại viện bảo vệ bà mẹ trẻ sơ sinh, Trường Đại học Y Hà Nội, Hà Nội.

9.Netter J.H, Nguyễn Quang Quyền (1996), Atlas giải phâu người, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội.

10.Nguyễn Chấn Hùng (2004), Ung bướu học nội khoa, Nhà xuất bản y học, Hà Nội.

11.Nguyễn Bá Đức (2003), Thực hành xạ trị bệnh ung thư, Nhà xuất bản y học, Hà Nội.

12.Trần Văn Tín (1999), Nghiên cứu giá trị của phương pháp chụp vú trong chan đoán ung thư vú, Đại học Y Hà Nội, Hà Nội.

13.Đặng Văn Chính (2008), Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng, X quang, đánh giá kết quả sinh thiết bằng kim dưới hướng dẫn của siêu âm trong chẩn đoán ung thư vú Tis – T1, Học viện Quân Y, Hà Nội.

14.Đỗ Doãn Thuận (2000), Nghiên cứu giá trị của chụp X quang vú trong chẩn đoán u tuyến vú, Đại học Y Hà Nội, Hà Nội.

15.Michel J., Lévy L. (2002), Tumeurs malignes, Échographie du sein diagnostique et interventionnelle, Masson Paris, 59-96.

16.Stavros A.T., David Thickman M.D., Cynthia L. (1998), Solid breast

nodules: Use of sonography to distinguish between benign and malignant lesions, Advanced Breast Ultrasound Course, Colorado, 84-96.

17.Hong A.S., Rosen E.L., Soo M.S. (2005), BI-RADS for sonography:

Positive and negative predictive value of sonographic feature, AJR 184, 1260-1265.

18.Hoàng Minh Lợi, Nguyễn Phi Hùng, Nguyễn Phước Bảo Quân và cộng sự

(2009), Nghiên cứu đặc điểm hình ảnh siêu âm đàn hồi mô ở bệnh nhân tổn thương vú khu trú.

19.Le Gal M. (1994), Les cancer infra-clinique , Imagerie du sein, Institut Gustave Roussy, 158-161.

20.Le Gal M. (1994), Les microcalcifications, Imagerie du sein, Institut

Gustave Roussy, 132-140.

21.Esserman L.J. (2007), Diagnostic evaluation and initial staging work-up

of women with suspected breast cancer, Up to Date.

22.Zonderland H.M, Coerkamp E.G., Hermans J., et al (1999), Diagnosis of

breast cancer: contribution of US as an adjunct to mamography, Radiology, 213,413-422.

23.Zonderland H.M. (2000), The role of ultrasound in the diagnosis of breast

cancer, Semin Ultrasound CTMR, 21, 317-324.

24.Antonio P.L., Helen O.C., Jennifer B.T., et al (2004), Diagnosis, Clinical

Staging, and Treatment of Breast Cancer – A Retrospective Multiyear Study of a Large Controlled Population, American Journal of Clinical Oncology, 27(2), 185-190.

25.Kolb T.M. et al (2002), Comparison of the performance of screening

mamography, physical examination, and breast US evaluation of factors that influence them: an analysis of 27.825 patient evaluations, Radiology, 225, 165-175.

26.Buchberger W., Niehoff A., Obrist P. et al (2000), Clinically and

mamographically occult breast lesions: detection and classification with high-relution sonography, Semin Ultrasound CT MR, 21(4), 325-336.

27.Peetrons P. (1994), Semiologie echographique des lesions mammaires,

Imagerie du sein, Institut Gustave Roussy, 183-186.

28.Chen S.J., Cheng K.S., Dai Y.C. et al (2005), Quantitatively characterizing

the textural features of sonographic images for breast cancer with histopathologic correlations, J Ultrasound Med, 24, 651-661.

29.Constantini M., Belli P., Lombardi R.et al (2006), Characterization of

solid breast , J Ultrasound Med, 25, 649-659.

30.Valerie P.J (1990), The role of US in Breast Imaging, Radiology, 177,

305-311.

31.Maesto C., Chauvel C., Melia P., et al (1994), Nouveautes en echographie

mammaire, Imagerie du sein, Institut Gustave Roussy, 187-193.

32.Podkrajsek M., Music M.M., Maksimiljan K. et al (2005), Role of

ultrasound in the preoperative staging of patients with breast cancer, European Radiology, 15(5), 1044-1050.

33.Chris K.B., Lawrence W.B., Carl J.D, James W.S. (2010), The Positive

Predictive Value of BI-RADS Microcalcification Descriptors and Final Assessment Categories, AJR, 194, 1378-1383.

34.Shumaila S.M., Tayyiba A., Safdar A.M. (2008), Mammographic-

Sonographic Co-relation in the Diagnosis of Breast Lump, Biomedica, 24, 147-151.

35.Berg W.A., Gutierrez L., NessAiver M.S., Carter W.B., Bhargavan M.,

Lewis R.S., Ioffe O.B. (2004), Diagnostic Accuracy of Mammography, Clinical Examination, US, and MR Imaging in Preoperative Assessment of Breast Cancer, Radiology, 233, 830-849.

36.Chang R.F., Kuo W.J., Chen D.R. et al (2000), Computer-Aided

Diagnosis for Surgical Office-Based Breast Ultrasound, Arch Surg, 135, 696-699.

37.Sirirat T., Virakiat H., Somnuk J. (2002), Diagnostic Performance of

Combined Mammogram and Ultrasound in Diagnosis of Breast Cancer, Vajira Medical Journal, 46 (2), 115-123.