Nghiên cứu giá trị của kỹ thuật sinh thiết màng phổi bằng kim Castelain trong tràn dịch màng phổi dịch ít tại khoa Hô Hấp Bệnh viện Bạch Mai

Tràn dịch màng phổi (TDMP) là bệnh lý do nhiều nguyên nhân gây ra, chẩn đoán xác định thì dễ, nhưng chẩn đoán nguyên nhân, đặc biệt là nguyên nhân gây TDMP dịch tiết đôi khi còn gặp nhiều khó khăn.

Theo Nick A Maskell, TDMP vẫn là bệnh thường gặp và có khoảng 15% TDMP không chẩn đoán được nguyên nhân. Ở Việt Nam, nghiên cứu của Ngô Quý Châu (2004) cho thấy TDMP là một trong những bệnh phổ biến nhất gặp tại khoa Hô Hấp bệnh viện Bạch Mai (6%) [4],[66].

Hiện nay, tuy đã có thêm các kỹ thuật chẩn đoán xác định nguyên nhân TDMP hiện đại như nội soi màng phổi (NSMP) ống cứng, ống mềm.. Với tính chất can thiệp ít nguy hiểm hơn nhiều lại có hiệu quả chẩn đoán cao nên STMP kín vẫn là phương pháp được tin dùng [33].

Trong điều kiện của Việt Nam, xét nghiệm phân tích dịch màng phổi (PTDMP) như: vi sinh học, tế bào học (TBH), sinh hóa và mô bệnh học (MBH) được thực hiện với kỹ thuật sinh thiết màng phổi (STMP) kín bằng kim Castelain và Abrams vẫn là hai phương pháp có giá trị thực tiễn hơn cả [22].

Trên thế giới, đã có nhiều nghiên cứu cho thấy kỹ thuật STMP kín có hiệu quả cao trong chẩn đoán xác định nguyên nhân TDMP với độ nhạy và độ đặc hiệu cao, đặc biệt hiện nay với sự hỗ trợ từ các phương tiện chẩn đoán hình ảnh như siêu âm, CT scan. Như theo Mungall (1980), STMP đạt hiệu quả chẩn đoán tới 88% trong TDMP do lao và 77% với nguyên nhân do ung thư. Theo Metitas (1995), hiệu quả chẩn đoán của STMP trên bệnh nhân TDMP do ung thư với sự hỗ trợ của chẩn đoán hình ảnh tăng từ 47% lên tới 87% [61],[59].

Ở Việt Nam cũng đã có một số nghiên cứu về giá trị của STMP kín trong chẩn đoán nguyên nhân TDMP. Nguyễn Xuân Triều (1998) thực hiện STMP bằng kim Castelain cải tiến trên 203 bệnh nhân TDMP, chẩn đoán xác định được nguyên nhân của hơn 90% trường hợp TDMP do lao và 82% TDMP do ung thư. Lê Khắc Bảo (2003) sử dụng kim Abrams để STMP đạt hiệu quả chẩn đoán 71,2% [2],[27].

Tuy nhiên, đối tượng được lựa chọn trong các nghiên đó đa phần là TDMP số lượng trung bình và nhiều. Các tác giả đều cho rằng, nên STMP sớm vì tổn thương mô bệnh học của màng phổi có thể thay đổi nhanh chóng nhất là TDMP do Lao.

Trong quá trình làm việc thực tế chúng tôi nhận thấy việc chẩn đoán nguyên nhân ở những bệnh nhân TDMP dịch ít thì thường khó khăn hơn cả. Trước đây giải pháp đặt ra là chờ đợi cho dịch nhiều lên để sinh thiết, dựa vào các xét nghiệm khác để chẩn đoán hoặc là gây tràn khí màng phổi để nội soi màng phổi sinh thiết. Song các cách giải quyết đó đều có những khó khăn nhất định.

Xuất phát từ thực tế đó, cũng như hiện nay chưa có đề tài nào nghiên cứu về vấn đề này, chúng tôi đã thực hiện đề tài “Nghiên cứu giá trị của kỹ thuật sinh thiết màng phổi bằng kim Castelain trong tràn dịch màng phổi dịch ít tại khoa Hô Hấp Bệnh viện Bạch Mai”, nhằm hai mục tiêu sau:

1. Mô tả đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng của bệnh nhân tràn dịch màng phổi dịch ít tại khoa Hô Hấp bệnh viện Bạch Mai.

2. Xác định kết quả chẩn đoán của kỹ thuật sinh thiết màng phổi bằng kim Castelain ở bệnh nhân tràn dịch màng phổi dịch ít.

MỤC LỤC

ĐẶT VẤN ĐỀ 1

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 3

1.1. Tràn dịch màng phổi và nguyên nhân gây tràn dịch màng phổi 3

1.1.1. Hội chứng tràn dịch màng phổi 3

1.1.2. Phân loại mức độ tràn dịch màng phổi 4

1.1.3. Các nguyên nhân tràn dịch màng phổi 4

1.2. Phương pháp STMP kín trong chẩn đoán nguyên nhân tràn dịch màng phổi 7

1.2.1. Lịch sử sinh thiết màng phổi 7

1.2.2. Tình hình nghiên cứu sinh thiết màng phổi trên thế giới 8

1.2.3. Tình hình nghiên cứu về STMP ở Việt Nam 10

1.3. Các phương pháp chẩn đoán nguyên nhân tràn dịch màng phổi 11

1.3.1. Lâm sàng 12

1.3.2. Cận Lâm sàng 14

CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 26

2.1. Địa điểm nghiên cứu 26

2.2. Đối tượng nghiên cứu 26

2.2.1. Tiêu chuẩn chọn bệnh nhân 26

2.2.2. Tiêu chuẩn loại trừ 26

2.2.3. Tiêu chuẩn chẩn đoán cuối cùng 27

2.3. Phương pháp nghiên cứu 28

2.3.1. Thiết kế nghiên cứu: 28

2.3.2. Cách chọn mẫu: 28

2.3.3. Các biến số, chỉ số nghiên cứu 28

2.4. Phương pháp thu thập số liệu 31

2.4.1. Trình tự các bước trong nghiên cứu 31

2.4.2. Kỹ thuật sinh thiết màng phổi được thực hiện trong nghiên cứu… 32

2.5. Xử lý số liệu 35

2.6. Biện pháp khống chế sai số 36

2.7. Khía cạnh đạo đức nghiên cứu của đề tài 36

CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 38

3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu 38

3.1.1. Phân bố bệnh nhân theo tuổi và giới 38

3.1.2. Phân bố bệnh nhân theo nghề nghiệp 39

3.1.3. Đặc điểm tiền sử và yếu tố dịch tễ 40

3.1.4. Tiền sử hút thuốc lá, thuốc lào 41

3.1.5. Lý do đến khám của bệnh nhân nghiên cứu 41

3.1.6. Thời gian từ khi xuất hiện triệu chứng đầu tiên đến khi đi khám bệnh 42

3.1.7. Kết quả chẩn đoán cuối cùng về nguyên nhân TDMP dịch ít 43

3.2. Triệu chứng lâm sàng của tràn dịch màng phổi dịch ít 44

3.2.1. Triệu chứng cơ năng của nhóm bệnh nhân nghiên cứu 44

3.2.2. Triệu chứng toàn thân, thực thể của nhóm bệnh nhân nghiên cứu 45

3.3. Xét nghiệm cận lâm sàng của tràn dịch màng phổi ít 46

3.3.1. X-Quang phổi và Cắt lớp vi tính ngực 46

3.3.2. Xét nghiệm máu ngoại vi 48

3.3.3. Xét nghiệm tốc độ máu lắng 49

3.3.4. Phản ứng Mantoux 50

3.3.5. Xét nghiệm dịch màng phổi 50

3.4. Kết quả sinh thiết màng phổi của tràn dịch màng phổi dịch ít 53

3.4.1. Hiệu quả kỹ thuật của sinh thiết màng phổi trong nghiên cứu 53

3.4.2. Hiệu quả chẩn đoán của sinh thiết màng phổi trong nghiên cứu… 54

3.4.3. Tai biến của sinh thiết màng phổi trong tràn dịch màng phổi dịch ít 58

CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN 59

4.1. Đặc điểm chung của nhóm nghiên cứu 59

4.1.1. Tuổi và giới 59

4.1.2. Phân bố bệnh nhân theo nghề nghiệp 60

4.1.3. Kết quả chẩn đoán cuối cùng của nhóm nghiên cứu 61

4.2. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của Tràn dịch màng phổi dịch ít 62

4.2.1. Lâm sàng 62

4.2.2. Đặc điểm cận lâm sàng 66

4.3. Hiệu quả của STMP trong chẩn đoán nguyên nhân TDMP dịch ít 74

KẾT LUẬN 79

KIẾN NGHỊ 81

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC