Nghiên cứu lâm sàng, xét nghiệm của một số rói loạn chuyên hoá bẳm sinh axit hữu cơ thường gặp tại bệnh viện nhi trung ương

Rối loạn chuyển hoá bẩm sinh (RLCHBS) là một thuật ngữ y học dùng để mô tả một nhóm bệnh lý di truyền phân tử do tổn thương cấu trúc gen dẫn tới sự khiếm khuyết khác nhau trong quá trình chuyển hoá do thiếu hụt các enzym, receptor, protein vận chuyển và các yếu tố đồng vận (cofactor).

Lịch sử nghiên cứu nhóm bệnh này có trên 100 năm kể từ khi E. Garrod là người đầu tiên đưa ra thuật ngữ “Inbom Errors of Metabolic – IEMs”. Tỉ lệ mắc chung của các RLCHBS không phải là hiếm gặp chiếm khoảng 1/2000 trẻ sinh ra sống (Applegarth et al. J Pediatr 2000; Dionissi -Vici et al. J Pediatr 2002). Cho tới nay có khoảng trên 500 loại bệnh RLCHBS khác nhau được phát hiện. Hiện nay trên thế giới, nhiều bệnh RLCHBS đã được đưa vào chương trình sàng lọc sơ sinh mở rộng với mục đích giảm tỉ lệ tử vong và di chứng.

Trong khi đó, tại Việt nam, trên thực hành lâm sàng, một số bệnh RLCHBS như các bệnh Mucopolysacharidose, Gaucher mới được chẩn đoán và điều trị từ những năm đầu thập niên 80 của thế kỷ trước tại Bệnh viện Nhi trung ương. Ngày 15/12/2004, Giám đốc Bệnh viện Nhi trung ương công bố quyết định thành lập nhóm nghiên cứu các bệnh RLCHBS. Từ đó cho đến nay nhiều bệnh RLCHBS đã được phát hiện và nhiều bệnh nhân đã được cứu sống tại Bệnh viện Nhi trung ương. Kết quả nghiên cứu RLCHBS từ tháng 1/2005 đến tháng 12/2010 tại Bệnh viện Nhi trung ương: 91 ca được khẳng định chẩn đoán trong 792 ca có các triệu chứng nghi ngờ RLCHBS; nhóm RLCHBS axit hữu cơ là hay gặp nhất chiếm 61%, trong đó bệnh thiếu enzym betaketothiolase (T2), bệnh tăng axit methylmalonic máu (Methylmalonic acidemia – MMA), bệnh tăng propionic máu (Proponic acidemia – PPA) là hay gặp nhất; tỉ lệ sống của nhóm RLCHBS axit hữu cơ là cao nhất 37,5%.

Biểu hiện lâm sàng của các bệnh RLCHBS axit hữu cơ đa dạng và không điển hình. Mỗi bệnh có các biểu hiện lâm sàng, xét nghiệm, và tiên lượng khác nhau. Nguyên tắc điều trị RLCHBS giống nhau nhưng mỗi bệnh có điều trị đặc hiệu riêng. Bệnh càng được phát hiện và điều trị sớm thì tỉ lệ cứu sống càng cao và di chứng càng thấp.

Với mong muốn giúp các bác sỹ nhi khoa tiếp cận chẩn đoán và có hướng xử trí kịp thời với những bệnh RLCHBS axit hữu cơ thường gặp để giảm tỉ lệ tử vong đem lại hạnh phúc cho các gia đình hiếm muộn có con tử vong do bệnh RLCHBS, chúng tôi tiến hành nghiên cứu này với mục tiêu sau:

1. Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và yếu tố gia đình của 3 bệnh RLCHBS axit hữu cơ thường gặp: bệnh thiếu enzyme betaketothiolase, bệnh tăng methylmalonic máu, bệnh tăng propionic máu .

2. Nghiên cứu xét nghiệm thường quy và đặc hiệu của 3 loại RLCHBS axit hữu cơ trên.

3. Nghiên cứu kiểu gen của bệnh thiếu enzyme betaketothiolase.

4. Kết quả điều írềỉế và các yếu tổ tiên lượng của 3 bệnh RLCHBS axit hữu cơ trên.

MỤC LỤC

Đề mục Trang

Danh mục các chữ viết tắt

Đặt vấn đề 1

Chương 1: Tổng quan 3

1.1. Thuật ngữ 3

1.2. Lịch sử phát hiện, phát triển kỳ thuật chẩn đoán và phương 4 pháp điều trị bệnh

1.3. Dịch tễ học 7

1.4. Cơ chế bệnh sinh 10 1.5ẻ Phân loại 11 1.6Ế Các gen gây bệnh 13

1.7. Lâm sàng và xét nghiệm thường quy của RLCHBS axit hữu cơ 16

1.8. Bất thường axit amin máu và axit hữu cơ niệu của RLCHBS 18 axit hữu cơ

1.9. Một số bệnh RLCHBS axit hữu cơ thường gặp 21

1.10. Chẩn đoán 31 l.llề Điều trị 36 1.12. Tiên lượng 42 1.13Ế Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước 43

Chương 2: Đối tượng và phương pháp nghiên cứu 46

2.1. Đối tượng 46

2.2. Thời gian nghiên cứu 46 2.3 .Phương pháp nghiên cứu 46

2.4. CỠ mẫu và cách chọn mẫu 46

2.5. Phương pháp tiến hành nghiên cứu và thu thập số liệu 46

2.6. Phương pháp xử lý số liệu 50

2.7. Đạo đức trong nghiên cứu 50 

2.8. Tính khả thi 51

Chương 3: Dự kiến kết quả 52

Chương 4: Dự kiến bàn luận 57

Chương 5: Dự kiến kết luận 58

Tài liệu tham khảo Kế hoạch nghiên cứu Phụ lục: Mầu bệnh án

Quyết định phê duyệt đề tài của Tổng cục dân số – kế hoạch hoá gia đình.