Nghiên cứu mật độ xương và các yếu tố liên quan trong bệnh viêm cột sống dính khớp

Viêm cột sống dính khớp (VCSDK) là bệnh khớp viêm mạn tính, biểu hiện bởi viêm khớp cùng chậu, viêm đốt sống và viêm các điểm bám gân, bệnh gặp chủ yếu nam giới trẻ tuổi. Cuối thế kỷ 19, bệnh viêm cột sống dính khớp được Vladimir Bechterew mô tả đầy đủ và do đó còn gọi là bệnh Bechterew. Hậu quả của bệnh rất nặng nề: dính khớp, dính cột sống, tạo tư thế xấu và đôi khi gãy xương [134]. Đặc trưng của bệnh là hiện tượng cốt hoá cột sống tạo cầu xương, phản ánh quá trình tạo xương mới. Với sự có mặt của TGF-ß (transforming growth factor ß) cạnh các vùng tạo xương mới ở khớp cùng chậu bệnh nhân VCSDK, các tác giả cho rằng TGF-ß có liên quan đến tạo xương mới [29], [43]. Bằng kỹ thuật hoá mô miễn dịch, tác giả thấy có TNFa trên mẫu bệnh phẩm khớp cùng chậu bệnh nhân VCSDK ở giai đoạn sớm của bệnh [43]. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh: giảm mật độ xương và loãng xương là thường gặp ở bệnh nhân VCSDK [35], [66], [75], [115] và là đặc điểm của bệnh VCSDK [124], [139]. Như vậy song song với quá trình tạo xương mới, giảm tạo xương cũng có thể xảy ra. Sự mất xương xảy ra ngay cả giai đoạn sớm của bệnh [52], [124]. Tuy nhiên, gãy lún đốt sống do loãng xương, xẹp đốt sống gây đau và làm biến dạng cột sống bệnh nhân VCSDK thường không được ghi nhận là biến chứng của VCSDK [126].

Qua tổng hợp nhiều nghiên cứu Maillefert JF và Roux C cho rằng tỷ lệ giảm mật độ xương của bệnh nhân VCSDK tại cổ xương đùi (CXĐ) từ 22% đến 72% và tại cột sống thắt lưng (CSTL) từ 18% đến 32% [76] theo tiêu chuẩn phân loại loãng xương của Tổ chức Y tế Thế giới. Tỷ lệ loãng xương thay đổi từ 0% đến 31% tại CXĐ và 5% đến 27% tại CSTL [76]. Trước đây sự mất xương và loãng xương trên bệnh nhân VCSDK chưa được quan tâm đúng mức và không được coi là đặc điểm quan trọng của bệnh [76].

Từ các nghiên cứu về mật độ xương ở bệnh nhân VCSDK trên Thế giới cho thấy hậu quả của bệnh ngày càng nặng nề như tăng tần suất gãy xương sau chấn thương nhẹ, gây các biến chứng thần kinh [85], [125]. Theo Borman và cs -2001 [17], nghiên cứu trên 32 bệnh nhân VCSDK loãng xương 34,3% và ở nhóm chứng 6,2%. Mitra D và cs -2000 [85] cho thấy bệnh nhân VCSDK mật độ xương giảm cả CSTL và CXĐ.

Tại Việt Nam, bệnh viêm cột sống dính khớp đã được nghiên cứu về đặc điểm lâm sàng, chẩn đoán và điều trị bệnh, các nghiên cứu này cho thấy di chứng nặng nề ở giai đoạn cuối của bệnh chủ yếu là dính và mất khả năng vận động hai khớp háng [2]. Những năm gần đây trong sự phát triển các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh, kỹ thuật đo mật độ xương (MĐX) bằng phương pháp hấp thụ tia X năng lượng kép (DEXA) đã được ứng dụng nhiều trong lĩnh vực chẩn đoán loãng xương. Nhìn chung các nghiên cứu chưa đề cập đến sự mất xương ở bệnh nhân VCSDK trẻ tuổi (17-30 tuổi), lứa tuổi có khối lượng xương đỉnh cao và ở Việt nam cũng chưa có nghiên cứu nào về MĐX trên bệnh nhân VCSDK. Vì vậy đề tài: “ Nghiên cứu mật độ xương và các yếu tố liên quan trong bệnh viêm cột sống dính khớp” là rất cần thiết.

Mục tiêu của đề tài

1. Xác định mật độ xương của bệnh nhân nam viêm cột sống dính khớp.

2. Nghiên cứu các yếu tố liên quan đến biến đổi mật độ xương trong bệnh viêm cột sống dính khớp.

MỤC LỤC

Trang

ĐẶT VẤN ĐỀ 1

Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 3

1.1. Bệnh viêm cột sống dính khớp 3

1.1.1. Lịch sử bệnh VCSDK 3

1.1.2. Dịch tễ 4

1.1.3. Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh VCSDK 5

1.1.4. Biểu hiện lâm sàng của bệnh VCSDK 6

1.1.5. Cận lâm sàng của bệnh VCSDK 10

1.1.6. Tiêu chuẩn chẩn đoán 12

1.1.7. Điều trị bệnh VCSDK 13

1.2. Chu chuyển xương và phương pháp đánh giá MĐX 14

1.2.1. Chu chuyển xương 14

1.2.2. Các phương pháp đánh giá MĐX 17

1.3. Tình trạng mất xương ở bệnh viêm cột sống dính khớp 24

1.3.1. Mất xương toàn thể 24

1.3.2. Mật độ xương ở bệnh nhân VCSDK 28

1.3.3. Gãy xương bệnh lý ở VCSDK 32

1.3.4. Tổn thương xương tại chỗ của bệnh VCSDK 33

1.3.5. Tạo xương mới ở VCSDK 33

1.4. Tình hình nghiên cứu LX ở VCSDK trên Thế giới và Việt Nam 34

1.4.1. Trên Thế giới 34

1.4.2. Tại Việt nam 35

Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 37

2.1. Đối tượng nghiên cứu 37

2.2. Phương pháp nghiên cứu 38

2.3. Xử lý số liệu 45

Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 47

3.1. Đặc điểm chung của nhóm VCSDK và nhóm chứng 47

3.2. Mật độ xương của bệnh nhân VCSDK và nhóm chứng 55

3.3. Mối liên quan giữa mật độ xương và các yếu tố 63

Chương 4: BÀN LUẬN 78

4.1. Đặc điểm chung của bệnh nhân VCSDK 78

4.2. Mật độ xương của nhóm nghiên cứu 82

4.3. Mối liên quan giữa mật độ xương và các yếu tố 95

KẾT LUẬN 109

KIẾN NGHỊ 110

NHỮNG CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN LUẬN ÁN 111

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

Phụ lục 1: Tiêu chuẩn của Amor chẩn đoán bệnh lý cột sống

Phụ lục 2: Kỹ thuật xét nghiệm TNFa

Phụ lục 3: Ảnh

Phụ lục 4: Danh sách bệnh nhân nội trú

Phụ lục 5: Danh sách bệnh nhân ngoại trú

Phụ lục 6: Danh sách các đối tượng nghiên cứu thuộc nhóm chứng …