Nghiên cứu mối liên quan giữa tỷ lệ methyl hóa gen SFRP2, RNF180 với lâm sàng, mô bệnh học ở bệnh nhân ung thư biểu mô dạ dày

by

Nghiên cứu mối liên quan giữa tỷ lệ methyl hóa gen SFRP2, RNF180 với lâm sàng, mô bệnh học ở bệnh nhân ung thư biểu mô dạ dày

Nghiên cứu mối liên quan giữa tỷ lệ methyl hóa gen SFRP2, RNF180 với lâm sàng, mô bệnh học ở bệnh nhân ung thư biểu mô dạ dày.Ung thư dạ dày, trong đó ung thư biểu mô dạ dày chiếm tỷ lệ 85-90%, là bệnh ác tính thường gặp ở nước ta và nhiều nước trên thế giới. Theo số liệu của Tổ chức nghiên cứu ung thư Quốc tế công bố trên GLOBOCAN năm 2018, ung thư dạ dày được xếp là loại ung thư phổ biến thứ năm trên thế giới và thứ ba ở Việt Nam [1].
Tiên lượng của bệnh nhân ung thư dạ dày phụ thuộc vào giai đoạn bệnh khi chẩn đoán. Nếu được chẩn đoán ở giai đoạn sớm, bệnh nhân ung thư dạ dày có tiên lượng tốt hơn, với tỷ lệ sống sau 5 năm lên đến 90%, trong khi chẩn đoán ở giai đoạn tiến triển thì tỷ lệ sống sau 5 năm chỉ khoảng 60% hoặc thấp hơn [2]. Theo Rawla P. (2019), tỷ lệ sống sau 5 năm của bệnh nhân ung thư dạ dày phẫu thuật ở giai đoạn IA, IB là 94% và 88%, còn ở giai đoạn IIIC chỉ là 18% [3]. Hiện nay, mặc dù đã có nhiều tiến bộ trong chẩn đoán nhưng tỷ lệ phát hiện ung thư dạ dày sớm ở nhiều quốc gia vẫn còn rất thấp, khoảng 10- 30% cho nên tiên lượng của bệnh nhân ung thư dạ dày vẫn xấu [4], [5], [6].

Nhờ triển khai chương trình khám sàng lọc ung thư dạ dày bằng nội soi, sinh thiết niêm mạc dạ dày định kỳ 6 tháng/lần cho người trên 45 tuổi, tỷ lệ chẩn đoán ung thư dạ dày sớm ở Nhật Bản đã tăng lên rất cao, trên 90% [7]. Tuy vậy, sử dụng nội soi và sinh thiết trong khám sàng lọc ung thư dạ dày cũng có nhiều hạn chế khi triển khai tại cộng đồng do nội soi là phương pháp chẩn đoán xâm lấn. Do đó, việc tìm ra những chỉ dấu sinh học giúp chẩn đoán ung thư dạ dày không xâm lấn là rất cần thiết trong giai đoạn hiện tại và tương lai.

 Biến đổi di truyền ngoại gen là những thay đổi biểu hiện gen không liên quan với thay đổi trình tự nucleotid trong gen, bao gồm biến đổi histone và methyl hóa ADN [8]. Methyl hóa ADN được cho là nguyên nhân chính làm giảm hoặc mất biểu hiện gen. Khi các gen ức chế khối u bị giảm hoặc mất biểu hiện sẽ tạo điều kiện cho khối u hình thành và phát triển, do đó methyl2 hóa ADN giữ vai trò quan trọng trong quá trình hình thành và phát triển ung
thư [9]. Methyl hóa vùng promoter của gen dẫn đến thay đổi biểu hiện gen được tìm thấy ở hầu hết các loại ung thư, bao gồm cả ung thư dạ dày [10]. SFRP2 và RNF180 là những gen mã hóa protein có chức năng ức chế khối u, được xác định có mối liên quan với nhiều loại ung thư, trong đó có ung thư dạ dày [11], [12]. Nhiều nghiên cứu đã ghi nhận tình trạng tăng methyl hóa gen SFRP2, RNF180 trong mẫu mô và/hoặc mẫu huyết thanh của bệnh nhân ung thư biểu mô dạ dày và chỉ ra mối liên hệ có ý nghĩa giữa methyl hóa gen SFRP2, RNF180 với giai đoạn ung thư dạ dày [13], [14], [15], [16]. Theo Cheung K. F. và cộng sự (2012), Zhang X. và cộng sự (2014),
methyl hóa gen SFRP2,RNF180 có thể là chỉ dấu sinh học ở mức độ phân tử trong đánh giá nguy cơ và tiên lượng ung thư dạ dày [15], [16].
Ở Việt Nam, mặc dù đã có nghiên cứu về tình trạng methyl hóa một số gen trong ung thư phổi, vú, đại tràng, tiền liệt tuyến nhưng chưa có nghiên cứu về tình trạng methyl hóa gen SFRP2, RNF180 trong ung thư biểu mô dạ
dày, cho nên chúng tôi tiến hành đề tài:
“Nghiên cứu mối liên quan giữa tỷ lệ methyl hóa gen SFRP2, RNF180 với lâm sàng, mô bệnh học ở bệnh nhân ung thư biểu mô dạ dày“.
Với hai mục tiêu sau:
1. Khảo sát đặc điểm lâm sàng, nội soi, mô bệnh học và tỷ lệ methyl hóa gen SFRP2, RNF180 ở bệnh nhân ung thư biểu mô dạ dày.
2. Đánh giá mối liên quan giữa tỷ lệ methyl hóa gen SFRP2, RNF180 với lâm sàng, nội soi và mô bệnh học ở bệnh nhân ung thư biểu mô dạ dày

MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Mục lục
Danh mục chữ viết tắt
Danh mục bảng
Danh mục biểu đồ
Danh mục hình ảnh
ĐẶT VẤN ĐỀ …………………………………………………………………………………….. 1
CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU……………………………………………….. 3
1.1. Dịch tễ, các yếu tố nguy cơ ung thƣ dạ dày ………………………………… 3
1.1.1. Dịch tễ ung thư dạ dày ………………………………………………………….. 3
1.1.2. Các yếu tố nguy cơ ung thư dạ dày…………………………………………. 4
1.2. Bệnh sinh ung thƣ dạ dày………………………………………………………… 10
1.2.1. Cơ chế gây bệnh của H.pylori………………………………………………. 10
1.2.2. Sinh học phân tử trong ung thư biểu mô dạ dày……………………… 11
1.3. Chẩn đoán ung thƣ dạ dày………………………………………………………. 14
1.3.1. Lâm sàng …………………………………………………………………………… 14
1.3.2. Cận lâm sàng……………………………………………………………………… 15
1.3.3. Giải phẫu bệnh …………………………………………………………………… 18
1.4. Methyl hóa ADN……………………………………………………………………… 23
1.4.1. Khái niệm gen ……………………………………………………………………. 23
1.4.2. CpG và Promoter ……………………………………………………………….. 24
1.4.3. Methyl hóa ADN………………………………………………………………… 241.5. Một số phƣơng pháp phát hiện methyl hóa………………………………. 27
1.5.1. Phương pháp giải trình tự bisulfit …………………………………………. 27
1.5.2. Phương pháp PCR methyl đặc hiệu (MSP) ……………………………. 27
1.6. Cấu trúc và chức năng của gen SFRP2, RNF180 ……………………… 29
1.6.1. Gen SFRP2………………………………………………………………………… 29
1.6.2. Gen RNF180 ……………………………………………………………………… 32
1.7. Nghiên cứu về tình trạng methyl hóa ADN trong ung thƣ……… 34
1.7.1. Nghiên cứu về methyl hóa gen SFRP2, RNF180 trong
ung thư biểu mô dạ dày trên thế giới.………………………. 34
1.7.2. Nghiên cứu về tình trạng methyl hóa một số gen ở Việt Nam ….. 37
CHƢƠNG 2 . ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU…….. 39
2.1. Đối tƣợng nghiên cứu………………………………………………………………. 39
2.1.1. Nhóm nghiên cứu……………………………………………………………….. 39
2.1.2. Nhóm chứng………………………………………………………………………. 39
2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu…………………………………………………………. 40
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu: …………………………………………………………… 40
2.2.2. Cỡ mẫu nghiên cứu …………………………………………………………….. 40
2.3. Quy trình nghiên cứu………………………………………………………………. 40
2.3.1. Nhóm nghiên cứu……………………………………………………………….. 40
2.3.2. Nhóm chứng………………………………………………………………………. 41
2.4. Hóa chất, vật tƣ, trang thiết bị sử dụng trong nghiên cứu ………… 42
2.4.1. Hóa chất, vật tư, thiết bị dùng cho nội soi dạ dày……………………. 42
2.4.2. Hóa chất, vật tư, thiết bị dùng cho xét nghiệm mô bệnh học ……. 42
2.4.3. Hóa chất, vật tư, thiết bị dùng cho xét nghiệm methyl hóa………. 44
2.5. Quy trình kỹ thuật thực hiện trong nghiên cứu…………………. 46
2.5.1. Nội soi dạ dày, lấy mẫu sinh thiết chẩn đoán mô bệnh học,
methyl hóa……………………………………………………… 46
2.5.2. Xử lý mô, nhuộm tiêu bản, đọc kết quả mô bệnh học……………… 472.5.3. Xét nghiệm methyl hóa bằng kỹ thuật PCR đặc hiệu methyl …… 49
2.6. Chỉ tiêu nghiên cứu …………………………………………………………………. 50
2.6.1. Nhóm ung thư biểu mô dạ dày……………………………………………… 50
2.6.2. Nhóm viêm dạ dày mạn tính………………………………………………… 51
2.7. Tiêu chuẩn đánh giá………………………………………………………………… 52
2.7.1. Chẩn đoán thiếu máu…………………………………………………………… 52
2.7.2. Vị trí giải phẫu trong dạ dày ………………………………………………… 52
2.7.3. Hình ảnh nội soi viêm niêm mạc dạ dày………………………………… 52
2.7.4. Hình ảnh nội soi ung thư biểu mô dạ dày tiến triển…………………. 53
2.7.5. Chẩn đoán mô bệnh học………………………………………………………. 53
2.7.6. Xét nghiệm methyl hóa gen SFRP2, RNF180 ………………………… 56
2.8. Xử lý số liệu…………………………………………………………………………….. 57
2.9. Sơ đồ nghiên cứu …………………………………………………………………….. 58
2.10. Vấn đề y đức …………………………………………………………………………. 58
CHƢƠNG 3 . KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU…………………………………………… 59
3.1. Đặc điểm chung ………………………………………………………………………. 59
3.1.1. Đặc điểm về giới tính………………………………………………………….. 59
3.1.2. Đặc điểm về tuổi ………………………………………………………………… 59
3.2. Đặc điểm lâm sàng, mô bệnh học nhóm ung thƣ biểu mô dạ dày
và tỷ lệ methyl hóa gen SFRP2, RNF180 ………………………………… 61
3.2.1. Đặc điểm lâm sàng……………………………………………………………… 61
3.2.2. Đặc điểm tổn thương ung thư biểu mô dạ dày………………………… 63
3.2.3. Đặc điểm mô bệnh học ……………………………………………………….. 64
3.2.4. Tỷ lệ methyl hóa gen SFRP2, RNF180………………………………….. 67
3.3. Liên quan giữa tỷ lệ methyl hóa gen SFRP2, RNF180 với
lâm sàng, mô bệnh học……………………………………………………………. 76
3.3.1. Liên quan giữa tỷ lệ methyl hóa gen SFRP2 với lâm sàng,
nội soi và mô bệnh học……………………………………………………….. 763.3.2. Liên quan giữa methyl hóa gen RNF180 với lâm sàng, nội soi
và mô bệnh học ………………………………………………………………….. 79
3.3.3. Liên quan giữa đồng methyl hóa 2 gen với lâm sàng, nội soi
và mô bệnh học ………………………………………………………………….. 83
CHƢƠNG 4 . BÀN LUẬN…………………………………………………………………. 87
4.1. Đặc điểm lâm sàng, nội soi, mô bệnh học nhóm ung thƣ biểu mô
dạ dày và tỷ lệ methyl hóa gen SFRP2, RNF180 ………………………. 87
4.1.1. Đặc điểm về giới tính………………………………………………………….. 87
4.1.2. Đặc điểm về tuổi ………………………………………………………………… 88
4.1.3. Đặc điểm lâm sàng……………………………………………………………… 91
4.1.4. Đặc điểm tổn thương trên nội soi dạ dày……………………………….. 98
4.1.5. Đặc điểm mô bệnh học ……………………………………………………… 100
4.1.6. Đặc điểm về giai đoạn ung thư …………………………………………… 108
4.1.7. Tỷ lệ methyl hóa gen SFRP2, RNF180………………………………… 110
4.2. Liên quan giữa tỷ lệ methyl hóa gen SFRP2, RNF180 với
lâm sàng, mô bệnh học………………………………………………………….. 113
4.2.1. Liên quan giữa methyl hóa gen SFRP2, RNF180 với giới tính.. 113
4.2.2. Liên quan giữa methyl hóa gen SFRP2, RNF180 với tuổi ……… 114
4.2.3. Liên quan giữa methyl hóa gen SFRP2, RNF180 với
vị trí ung thư ……………………………………………………………………. 116
4.2.4. Liên quan giữa methyl hóa gen SFRP2, RNF180 với
dạng tổn thương……………………………………………………………….. 116
4.2.5. Liên quan giữa methyl hóa gen SFRP2, RNF180 với
thể mô bệnh học ……………………………………………………………….. 117
4.2.6. Liên quan methyl hóa gen SFRP2, RNF180 với giai đoạn
TNM theo phân loại AJCC (2010) ……………………………………… 119
4.2.7. Liên quan giữa methyl hóa gen SFRP2, RNF180 với giai đoạn
ung thư theo phân loại AJCC (2010) ………………………………….. 122HAN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI…………………………………………………………………. 123
KẾT LUẬN …………………………………………………………………………………….. 124
KIẾN NGHỊ……………………………………………………………………………………. 126
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ KẾT QUẢ
NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH SÁCH BỆNH NHÂN NGHIÊN CỨU
PHỤ LỤC

DANH MỤC BẢNG
Bảng Tên bảng Trang
1.1. Phân loại mô bệnh học ung thư biểu mô dạ dày của WHO (2000) ……… 21
1.2. Vị trí ung thư biểu mô dạ dày và nhóm hạch di căn theo
phân loại của JRSGC …………………………………………………………………… 22
2.1. Trình tự các cặp mồi sử dụng trong nghiên cứu ……………………………….. 44
3.1. Tỷ lệ ung thư biểu mô dạ dày và viêm dạ dày mạn tính theo giới tính … 59
3.2. Tỷ lệ ung thư biểu mô dạ dày và viêm dạ dày mạn tính theo nhóm tuổi .59
3.3. Tỷ lệ ung thư biểu mô dạ dày theo giới tính và theo nhóm tuổi………….. 61
3.4. Vị trí ung thư trên nội soi……………………………………………………………… 63
3.5. Thể mô bệnh học theo phân loại Lauren (1965)……………………………….. 64
3.6. Thể mô bệnh học theo phân loại WHO (2000)…………………………………. 64
3.7. Tỷ lệ di căn hạch vùng theo mức độ xâm lấn khối u …………………………. 66
3.8. Tỷ lệ các giai đoạn TNM theo phân loại AJCC (2010)……………………… 66
3.9. Tỷ lệ các giai đoạn ung thư dạ dày theo phân loại AJCC (2010)………… 67
3.10. Tỷ lệ methyl hóa gen SFRP2 ……………………………………………………….. 70
3.11. Tỷ lệ methyl hóa gen RNF180 ……………………………………………………… 72
3.12. Tỷ lệ đồng methyl hóa 2 gen………………………………………………………… 75
3.13. Liên quan giữa methyl hóa gen SFRP2 với giới tính, tuổi ……………….. 76
3.14. Liên quan giữa methyl hóa gen SFRP2 với vị trí ung thư ………………… 7

Leave a Comment